Aromatiklik Nedir?

AROMATİKLİK A. Org kim. Aromatik hidrokarbonlar ile türevlerinin belirleyici fiziksel ve kimyasal özelliklerinin tümü. —ANSİKL. Organik ya da anorganik bir molekülde aromatiklik, 4n + 2 tane x elektronu içeren, halkalı ve düzlemsel bir eşlenik çift bağlar sisteminin (ya da eşdeğerinin) varlığına bağlıdır; bu özelliğe, benzen (n = 1), naftalen (n = 2), antrasen ve fenantren (n = 3) ile çok sayıda benzer bileşikte rastlanır. Bir molekülün, aromatik seriye özgü nitelikleri olması için 2n +1 tane çift bağ taşıması gerektiğini 1866'da Kekule öne sürdü. 1932’de E. Hückel ku- vantum mekaniğinden yararlanarak bu varsayımı kuramsal olarak doğruladı.
Aromatiklik kavramı, önce benzen gibi hidrokarbonlar, sonra azotlu bileşikler (pi- ridin gibi) göz önüne alınarak geliştirildi; bu bileşiklerde bir ya da birçok azot atomu CH metin gruplarının yerini alır. Nihayet aynı kavram siklopentadienal anyonu ya da sikloheptatrienilyum (tropilyum) katyonu gibi halkalı ve düzlemsel iyonları da kapsamı içine aldı; bu iyonlar, 6 yerine (benzende olduğu gibi) 5 ya da 7 karbon atomuna dağılmış 6 ir elektronu içerir. Dolayısıyla kavram, siklopentadienat katyonunun oksijenli ve azotlu benzerleri olan yansız furan ve pirol molekülleri ile piridinin oksijenli benzerini oluşturan pi- rilyum katyonuna değin genişler. Bu bileşiklerin tümünde w elektronları, karbonlu (azotlu, oksijenli) iskeletin bütünü üzerinde yöresizleşmiştir; ancak bu durum iskeletin bir düzlem ya da düzleme çok yakın olmasına bağlıdır; nitekim benzenin radyokristalografi çözümlemesi de bu olguyu doğrular. Anulenlerde ise düzlem olma koşulu ancak 7 karbon atomuna kadar gözlenebilmiştir (tropilyum iyonu). Bu nunla birlikte çok halkalı kimi sistemlerde bu çarpıklıklar ortadan kalkar ve sistem düzlem olarak kalabilir (naftalen, porfirin).
Fiziksel olarak aromatiklik, yüksek bir manyetik anizotropiyle ortaya çıkar; ir elektronlarının dolanımı, molekülde önemli bir manyetik alan indükler ve aromatik bileşiklerin nükleer manyetik rezonanslarında şaşırtıcı etkilere yol açar. Kimyasal bakımdan aromatiklik yüksek bir rezonans enerjisiyle ortaya çıkar (benzen için 36 kcal/mol); bu olgu, aromatik bileşiklere özgün nitelikler kazandırır: ısıya karşı büyük kararlılık, hidrokarbonların düşük tepkinliği, katılma tepkimelerinden çok ornatma tepkimelerine yatkınlık.