Panpsişizm Nedir?

Panpsişizm

(Yunanca pan: “bütün” ve psykhe: “ruh”), felsefede, gerçekliğin birbirinden ayrı ve farklı ruhsal varlık ya da zihinlerce oluşturulduğu görüşü. Maddenin canlı olduğunu kabul eden hilozoizm ile doğadaki her şeyi Tanrı’yla özdeşleştiren panteizmden farklıdır. Panpsişizmin tipik bir temsilcisi olan Gottfried Wilhelm Leibniz’e göre dünya ruhsal enerji atomlarından oluşur. Monad adını verdiği bu atomların her biri değişik bilinç düzeyine sahiptir. Cansız evreni oluşturan varlıklardaki monadlar uyur, hayvanlardaki monadlar düş görür, insanlardakilerse uyanıktır. Tanrı bütünüyle bilinç olan monaddır. Arthur Schopenhauer’in tüm varlıkların içsel doğalarının iradeden oluştuğunu ileri sürmesi panpsişizm görüşüne uygundu. Bu görüşün ateşli bir yandaşı da deneysel psikolojinin kurucusu Gustav Theodor Fechner’di; ona göre ağaçlar bile duygu ve bilinç gibi ruhsal etkinliklere sahipti.
Mutlak idealist düşünürlerden ABD’li Josiah Royce, göksel cisimlerin ruhu olduğunu öne sürerek yalnızca Fechner’in izleyicisi olmakla kalmadı; aynı zamanda her hayvan türünün bireysel özellikte tekil bir bilince sahip olduğu ve bu bilincin o türün tüm bireylerine yansıdığı biçimindeki ilginç kuramın da savunuculuğunu yaptı. Felsefesinde her gerçek varlığın duygu, coşku, bilinç gibi ruhsal etkinlikler gösterdiğini ileri süren 20. yüzyıl filozoflarından Alfred North Whitehead de panpsişist düşünürler arasında sayılabilir.