Büzülme Nedir?

BÜZÜLME

—Astrofizikte. Evren’in büyük kütlelerinde, çekimsel iç etkileşimler yüzünden yoğuşmaya yol açan genel süreç.

—Denizbil. Isıl büzülme, soğuması sırasında yapısal bir bütünde görülen hacim azalması ya da eksilme. (Karşt. ISIL LAKOLİT KABARTISI.)

—Deric. Aşırı büzücü bir sepileme banyosu sırasında derinin yüzünde meydana gelen kıvrımların ve kırışıklıkların tümü; bu tür bir uygulama deri yüzeyinin kısmen çekilmesine neden olur.

—Dilbil. iki öğenin tek bir öğede birleşmesi (örn. Türk çede ne ve asıl sözcüklerinin büzülmesi nasıl sözcüğünü, fransızcada de ilgeciyle les tanımlığının birleşmesi des tanımlığını verir).

—Elekt. ve Fiz. Büzülme etkisi, DARALMA ETKiSi’nin eşanlamlısı.

—Elektrotekn. Elektriksel büzülme, birdi-elektrikte, elektriksel kutuplanmadan kaynaklanan esnek biçim değişimi. (Elektriksel büzülmeden, sesötesi titreşim üreteçlerinde yararlanılır.)

—Galvanoplastide, elektrot üzerine metal çökelirken oluşan büzülme. (Bir termometre haznesi metalle kaplanırken bölümlemenin sıfır noktasında, metalin hazneye uyguladığı basınçtan kaynaklanan kalıcı bir değişim gözlenir. Bu olayı Bouty [1846-1922] incelemiştir.)

—Fiz. Büzülme etkisi, bir plazmadan geçen yeğin bir akımın, onun öz manyetik alanıyla etkileşmesinden kaynaklanan ve bu plazmanın daralmasına yol açan etki. || Uzunluk ya da Lorentz büzülmesi, Einstein göreliliğinde, bir cismin devinim halindeki bir gözlemci tarafından ölçülen ı uzunluğunun, cisme göre devinimsiz bir gözlemci tarafından ölçülenr„öz uzunluğundan küçük görünmesi biçiminde ortaya çıkan etki. (Bir cetvelin hızı v ise, ölçülen uzunluğu daima r0'dan küçüktür ve değeri la verilir; bağıntıdaki c ışık hızını belirtir. Devinim hızı, sınır hıza [ışık hızı] ne kadar yakınsa, etki o denli belirginleşir. Burada yalnızca uzay-zamanın, olağan uzayın parallaksına benzer bir perspektif etkisi sözkonusudur.) (Eşanl. UZUNLUK ya da LORENTZ KISALMASI )

—Geom. Oranı sıkı biçimde 0 ile 1 arasında olan afinlik.

—Ger. day. Basit çekme uygulanan bir deney çubuğunda, uzunluğun yalnız bir bölümünde ortaya çıkan enine daralma. (Büzülme olayına karşılık gelen gerilme, kopma gerilmesi ya da dayanımdır.)

BÜZÜLME
—Nük. müh. Büzülme etkisi, yeğin bir akım verilmiş termonükleer bir plazmanın kesitinde, bu akımın manyetik alanın etkisiyle doğan daralma. (Termonükleer enerji alanındaki araştırmalar çerçevesinde, büzülme etkisinin bir plazmayı hapsetmek için kullanımı, çok sayıda deneye neden olmuştur.)

—Pedol. Toprağın kuruma döneminde, çekme özelliklerinden kaynaklanan hacim azalması. (Büzülme olayı, özellikle kuru tropikal iklimlerin killi topraklarında [vertisol] ortaya çıkar; prizma biçiminde kesekli bu yapıya, toprak yüzeyindeki derin yarılmalar eşlik eder.)

—Tekst. Bozuk iplik kullanıldığında, atkı raporu çözgüyle orantılı olmadığında ya da tezgâhta fazla atkı ipliği bulunduğunda, kumaşların atkısında ya da çözgüsünde oluşan şeritli görünüm.

—Yerbil. L. Elie de Beaumont’un geliştirdiği kuram (1852); bu kurama göre dağların oluşumunun temel nedenleri, yerkabuğunda büzülmeye yol açan soğumadır. (Gerçekte bu tür yerbilimsel olaylar, bu kuramın tek başına açıklayabileceği devinimlerden çok büyüktür.)

—ANSİKL. Ger. day. Metal bir deney parçasıyla yapılan çekme deneyi sırasında, çubuğun küçük bir kesiminde, öteki bölgelere göre daha büyük bir uzama görülür. Bu uzamaya kesit küçülmesi, başka bir deyişle büzülme eşlik eder. Metal kopuncaya değin çekilir ve çubuk genellikle büzülme bölgesinin ortasından kopar. Büzülme, metalin sünekliğinin ölçüsüdür. Kalay, kurşun, bakır, yumuşak çelik gibi yumuşak ve sünek metallerde, büzülme büyük boyutlara ulaşır; buna karşılık, yarı-sert çelik, bronz gibi soğukta az biçim değiştiren metallerde çok zayıftır. Dökme demir ve sert çeliklerde ise, hemen hemen sıfırdır. Büzülme oranı, Z % = 100 x (S0-S) S0 bağıntısıyla tanımlanır (bağıntıda S0 ilk kesit, S son kesittir).

Uygulamada büzülme, sıcakta ya da soğukta biçimlendirme işlemleri sırasında gerecin yüzeyinde ya da iç yırtılmalar varsa özünde ortaya çıkabilir. Aynı zamanda, büyük parçaların ısıl yollarla işlenmesi ve bir makine parçasının esneklik sınırının çok ötesinde çalıştırılması sırasında, hatta bir yorulma çatlağı boyunca da (yumuşak gereçler) büzülme olayı gözlenebilir.

—Patol. Bazı doku ya da organların kısalması. Büzülme çoğunlukla iltihaplarda ya da yaraların kapanması sırasında oluşan fibroz dokudan ileri gelir. Bu doku ikamesi, organların yapısının değişmesiyle, fonksiyonlarının bozulması ya da yok olmasıyla sonuçlanır. Örneğin romatizmanın yaptığı kas ve kiriş büzülmeleri bu lezyonlara bağlıdır.
Yara izlerinin (nedbelerin) büzülmesi, bazı yaraların kapanması sırasında ortaya çıkan bir olgudur; az çok belirgin bir işlev bozukluğuna neden olan dizginlerin oluşumuyla sonuçlanır. Bu karmaşa özellikle yanıkların iyileşmesi sırasında görülür.
El ayası aponevrozu büzülmesi, Dupuytren hastalığı adıyla anılır.
Volkmann iskemik büzülmesi, çocuklardaki bazı kol kırıklarının bir karmaşasıdır. Parmak bükücü kasların bu şekilde büzülmesi elin düzelmeyen bir pençe biçimi almasına neden olur ve çalışmasını ileri derecede bozar.
Kiriş büzülmesi, herhangi bir kas kirişinin kısalmasıdır. Özellikle, uygun bir eski hale getirme eğitimi yapılmayan kas ve sinir hastalıklarında görülür ve doğal olarak ilgili kol ya da bacağın çalışmasını bozar.