VADİ a. (ar. vSdi).
1. iki dağ arasında yer alan uzun çukur, koyak.
2. Bir akarsu tarafından oyulmuş, az ya da çok yatık, uzun çukur. (Vadi, çoğunlukla akarsuyun alüvyonlarından [su altında kalabilen ova, sekiler] oluşan bir tabandan ve yamaçlardan meydana gelir. Eskiden vadi terimi, dağlar arasında kalan her çukuru tanımlardı.) [Bk. ansikl. böl.]
3. Alan, yol, tarz: Bu vadide eser veren yazarlar.
—Esk. Vadii aşk, aşk vadisi; aşk yolu: "Vâdii aşkda sevdâ ile sergeşte idum" (Fuzuli, XVI. yy.). || Vadi-i eymen, Musa peygambere Tanrı’nın hitap ettiği Tur dağındaki yer. || Vadi-i hamuşan, susmuşların, suskunların yeri; mezariık. || Vadiihaşr, kıyamet yeri. || Vadii kadim, vadii kebir, şiirde ya da düzyazıda eskilerin izlediği yol. Vadii Mecnun, Mecnun'un yaşadığı yer.
—Denizbil. Orta vadi, yavaş yükselen bir okyanus sırtının eksenel bölümünde bulunan boyuna çukur. (Bk. ansikl. böl.)
—Jeomorfol. Asılı vadi, ana vadiden bir kavşak basamağıyla ayrılan ve ondan yukarıda kalan vadi kolu. \\Kör vadi, karstik bir alanda, suları bir düdenle yeraltına sızan ve aşağı çığıra doğru dik bir yamaçla kapanan vadi. || Kuru vadi, kısa ve geçici bir süre için bir akarsuyun akaçladığı vadi. || Ölü vadi, içinde artık hiçbir akarsuyun bulunmadığı vadi. || Senklinal vadi, Jura tipi engebede bir senklinal ekseni üzerinde yer alan uzun ve geniş çukur. || Tünemiş vadi, jura tipi engebede uzanışı bir senklinal eksenine karşılık gelen ve jeomorfolojik evrim sonucu, komşu antik- linaller üzerindeki vadilerden daha yüksekte bulunan vadi.
—ANSİKL. Denizbil. Orta vadi. Okyanus genişleme kuşağı boyunca sürekli olarak yeniden açılan orta vadi (genişliği 10-30 km; derinliği 2 500-3 000 m), kırılma kuşaklarının birbirleriyle kesiştiği yerde bulunan bir dizi daha derin ve ötelenmiş çanaktan oluşur. Dip genellikle kayalıktır ya da döküntülerle örtülüdür; yakın dönemde çıkmış ve güncel lavlarda oluşur. Lavlar kırıklara bağlı olarak elips biçiminde tepeler ya da uzun tümsekler halinde biçimlenmiştir. Vadi, ,,duvarlar”la çevrilidir, ba- samaMı düzlüklere ayrılmıştır ve güncel kırıklara (depremler) doğru meyillenmiştir. Vadinin yanlarında, doruklar katının kesintili sıraları yükselir. Orta vadi, çökmüş bir kemerin kilittaşı değil, yeterince yüksele- memiş bir eksenel alandır; burada yer alan okyanusal kabuk, lavın erken soğuması ve okyanusun çok yavaş açılması nedeniyle yükselme gücünden yoksun kalmıştır. Hızla yükselen sırtlardaki vadi, büyük bir kabartının doruğunda bulunan dar bir çatlaktan başka bir şey değildir.
—Jeomorfol. Bir vadinin evrimi, yamaçların ve talvvegin şekillenmesi arasındaki etkileşime bağlımlıdır; her ikisi de farklı süreçlerin etkisi altında, ancak her zaman iklime bağımlı olarak biçimlenir Yamaçlardan döküntü, yuvarlanma ya da toprak akması sonucu gelen bol miktarda malzeme vadiyi genişletir, az ya da çok yayvanlaştırır (— YAMAÇ), ancak vadi tabanının dolmasına yol açar; bazen akarsu, biriken bu malzemeyi taşıyamaz; o zaman vadide, enine profili göğe doğru içbükey bir birikim meydana gelir. Yamaçların sellerle etkin etkin biçimde aşındırılması da vadiyi birikinti konilerile doldurabilir. Bunun tersine, yamaçların hafifçe şekillenmesi ve akarsuyun derine doğru önemli ölçüde kazması bir boğazın oluşmasına neden olur.
Kaynak: Büyük Larousse
Vadi Nedir?
