ZİKİR, -kri a. (ar. zikr).
1. Anma, söyleme, sözünü etme.
2. Tanrı'nın adını art arda anarak yapılan bir tür ibadet. (Bk. ansikl. böl.)
3. Zikir etmek — ZİKRETMEK. || Zikri geçmek, anılmak, sözü ya da adı geçmek. || Zikri fikri bir olmak, sözleri ve davranışları arasında bir tutarlılık bulunmak.
—Tasav. Zikr-i aleni, dervişlerin topluca ve sesli olarak yaptıkları zikir. || Zikr-i ayam, halkın bilinçsiz olarak yaptığı zikir. (Ücret karşılığı yapılan zikri de içeren bu ibadet türü, kişiyi genelinde ikiyüzlülük (riya], kendini büyük görme [kibir], böbürlenme [gurur] gibi güçsüzlüklerden kurtarmaz). || Zikr-i cehri, yüksek sesle yapılan zikir. || Zikr-i hafi, tek başına ve gizli yapılan zikir. || Zikr-i havas, bilim adamlarınca yapılan ve kendini her tür maddi duygulardan arındırıp maneviyata yöneltmek amacını taşıyan bilinçli zikir. || Zikr-i kalbi, içten ve sessizce yapılan zikir. || Zikr-i mukayyet, Peygamber'in özel zaman ve mekânlarda yapılmasını öğütlediği zikirler. (Yemek yerken, yola çıkarken, nikâh kıyılırken, yatağa yatarken vb. edilecek dualar bu zikrin kapsamı içine girer). || Zikr-i mutlak, belirli zaman ve yerlere bağlı olmadığı için her zaman ve her yerde yapılabilen zikirler. || Halka-i zikir, tekkede dervişlerin halka halinde bir araya toplanarak yaptıkları zikir.
—ANSİKL.
Zikir, özellikle tasavvuf tarikatlarında çok önemlidir ve bunun biçimi yüzünden birçok tarikat birbirinden ayrılır Bu nedenle her tarikatın kendine özgü bir zikir düzeni vardır. Mevlevilik gibi bazı tarikatlarda Tanrı adını anmak ve bunu belirli sayıda söylemekle Tanrı ile bütünleşile- ceğine, O’nun dışında her şeyin unutulacağına inanıldığından, zikir sema* ile birlikte yapılır. Bektaşilikte zikirler genellikle sazlı sözlü olur. Kadiri, rifai ve halveti tarikatlarında Tanrı'nın 7 ad ya da sıfatla anıl-, ması gerekir. Ancak, tüm tanıtlarda zik
rin amacı birdir: insanın gönlünü Tanrı sevgisiyle doldurmak, dervişin Tanrı bilincini geliştirmek ve olabildiğince dünyasal bağlardan kurtularak tanrısal benliğe ulaşmak.
Kaynak: Büyük Larousse