Roma Rakamları

Roma Rakamları

ya da Romen Rakamları olarak adlandırılırlar.
Roma rakamları, sayıların harflerle gösterildiği sayma sistemi.

İki bin yıl boyunca Avrupa’da kullanılan bu sistemle hesap yapmak oldukça güçtür. Roma rakamlarının yerini daha sonraları, kullanımı çok daha kolay olan Hint-Arap rakamları almıştır. Günümüzde Roma rakamları hemen hemen yalnızca anıtlarda, bazı saatlerde ve kitap bölümlerinin gösterilmesinde kullanılmaktadır.
Roma sisteminde sayılar yedi harfle gösterilir:
Roma I- V -X -L- C -D-M
Hint-Arap 1- 5 -10 -50 -100- 500 -1.000
Harfler büyük ya da küçük yazılabilir. Birbirini izleyen aynı harflerin değerleri toplanır; örneğin II = 2. Ama aynı harften üçten fazlası yan yana kullanılmaz. Eğer daha küçük değerli bir harf, daha büyük değerli bir harfi izliyorsa, bu ikisinin değerleri toplanır; örneğin VI = 6. Eğer daha büyük değerli bir harf, daha küçük değerli bir harfi izliyorsa, küçük değer büyük değerden çıkartılır; örneğin IV = 4, XC = 90, CD = 400. 4 ya da 9 içeren bütün sayılar her zaman bir büyük değerli harfin önüne bir küçük değerli harf konarak yazılır; örneğin 24 = XXIV. Herhangi bir harfin üzerine konan çizgi, onun 1.000’le çarpılacağını gösterir; örneğin V = 5.000.

Romalılar, Eski Mısırlıların yıllarca önce yaptıkları gibi, önceleri bazı sembolleri tekrarlayarak sayıları tasarladılar.
Başlangıçta değişik bazı sembol ve harfleri, rakam olarak kullanmışlardır. Bu rakamları, ilk olarak Romalılar kullandıkları için, aritmetikte Roma Rakamları ya da Romen Rakamları olarak adlandırılırlar.

Kaynaklar, Roma rakamlarının bir elin parmaklarından esinlenerek ortaya konduğunu belirtir. Romalılar, bugün kullandığımız 1, 2, 3, 4 rakamları yerine I, II, III, IV sembollerini ve 5'i belirtmek için de, V şeklinde bir el işaretini sembol olarak kullandılar. 10'u belirtmek için de V sembolünü, değişik biçimde iki kez kullanarak X sembolünü elde ettiler. (Çaprazlanmış iki düşey çizgi.) Diğer rakamları da alfabelerindeki harflerden aldılar.

Sıfır (0) olmayışı ve dört işlemin yapılamaması
Roma rakamlarında sıfırı (0) belirten bir sembol yoktur. Dolayısıyla sıfır olmadığı için Roma Rakamları dört işlem yapmak imkansızdır. Sıfırın MÖ 250 yıllarında Orta Amerika'da yaşayan Maya kabilesinde kullanıldığına dair kanıtlar vardır. MS 800 civarında ise Hintliler sıfıra benzer bir sembol kullanmışlardır. Hindistan'dan yayılan sıfır, 1400 yıllarında Avrupa'da da benimsenmiş ve kullanılmıştır. Sıfır sözcüğü büyük olasılıkla Arapça sifr sözcüğünden türemiştir. SIFIR ise Hintçe'de boş anlamına gelen sunya sözcüğünün tercümesidir.

Romalılar sayıları belirtmek için, 7 ayrı harfi rakam olarak kullanmışlardır. Aşağıdaki tabloda, Roma rakamları gösterilmiştir.
Roma rakamları ile I, V,U X L C D M Latin Rakamları ile 1 5 10 50 100 500 1000
Örnek:
MCMLXXXIV = 1000 + 900 + 50 + 30 + 4 = 1984 Roma sayma düzeni, sadece toplama ve çıkarma işlemine dayanmaktadır. Sıfır ve basamak sistemi (kavramı) yoktur. Bu nedenle, toplama ve çıkarma dışındaki aritmetik işlemleri yapmaya elverişli değildir.
CLXXIV - XXVIII = CXLVI 174 - 28 = 146

Çıkarma yöntemiyle yazım
4, 9, 40, 90, 400 ve 900 sayılarının modern zamanlarda daha sık kullanılan, küçük değerli sembollerin büyük değerli sembollerin soluna yazıldığında değerlerinin çıkarılmasına dayanan, farklı yazılış şekilleri vardır:
Roma rakamları ile IV IX XL XC CD CM Hint-Arap rakamları ile 4 9 40 90 400 900 Yukarıdaki örnekteki gibi Roma rakamları ile 1984 sayısı, MCMLXXXIV olarak yazılır. Roma rakamları en fazla 3 kez yanyana yazılabilir. Bu şekilde 30 sayısı, XXX olarak yazılır. Ayrıca dikkat ederseniz ki sayıları kullanırken de çıkarma işlemi kullanılmıştır.Örnek: D - C = CD 500 - 100 = 400