Yrd. Doç. Dr. Mesut Sancar, Yrd. Doç. Dr. Seda Ünsalan Marmara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi
Eczacılık eğitiminde son yıllarda tartışıla gelen konuların başında, diğer mesleklerde de olduğu gibi mevcut eğitim programının eczacının günlük gereksinmelerine cevap verip veremediğidir. Bunun anlaşılabilmesi için eğitim programından önce eczacılık mesleğinin kısa tarihçesine göz atmak gerekir. Çünkü eczacılık mesleği değişen koşullara bağlı olarak hızlı bir değişim göstermektedir. 1940'lı yıllara kadar olan geleneksel eczacılık döneminde eczacılar ürün odaklı olan tüm bilgi ve becerilerini mesleğe yansıtabilmekte, havanda ilaç yapmakta ve bir çok dozaj formunu eczanelerinde hazırlayabilmekteydiler. 1970'lere kadar olan dönemde ilaç endüstrisinin hızla gelişmesi eczacının geleneksel rollerini azaltmış ve eczacılık otoritelerini farklı bir arayışa itmiştir. 1970'lerin ortasından itibaren ABD'de ve 1980'lerde de Avrupa'da eczacının artık 'hasta odaklı' olması gereğinden yola çıkılarak klinik eczacılık eğitim ve uygulamalarına geçilmiştir. Bu amaca yönelik olarak eczacılık eğitiminde bazı laboratuvar saatleri azaltılarak yerine hasta odaklı dersler ve hastane rotasyonları konulmuştur. Eczacılık eğitimi o tarihlerden itibaren ABD'de 6 yıla, Avrupa'nın bir çok ülkesinde de 5 yıla çıkartılmıştır. Türkiye'de de uzun yıllardır tartışılan eczacılık eğitiminin, Avrupa Birliği'ne uyum süreci de göz önüne alınarak bu sene 5 yıla çıkartılmasına karar verilmiştir.
Eczacılık eğitiminin ilk iki yılını ağırlıklı olarak temel bilimler oluşturmaktadır. Özellikle birinci yılda genel biyoloji, genel kimya, fizik, matematik, istatistik gibi lise bilgilerine dayanan derslerin yanı sıra öğrencinin yoğun eczacılık eğitimine uyumuna yönelik analitik kimya. organik kimya, farmasötik botanik, anatomi gibi temel dersler de 1 verilmektedir.
İkinci yılda, hasta odaklı derslerin ağırlıkta olduğunu görüyoruz: fizyoloji, mikrobiyoloji, immünoloji, patoloji, biyokimya, halk sağlığı. Ayrıca bazı meslek derslerine giriş niteliğindeki dersler de ikinci yılda verilebilmektedir.
Üçüncü yıldan itibaren eczacılık öğrencileri meslek dersleriyle daha yoğun bir şekilde tanışmaktadırlar. Bir çoğunun yoğun laboratuar uygulaması da olan bu derslerde temel olarak ilaç sentez ve analizine yönelik konular anlatılmaktadır. Farmakognozi derslerinde ilaçların bitkisel kaynaklardan elde edilişi, bitkisel drogların özellikleri ve tıbbi kullanılışları, farmasötik kimya derslerinde ilaçların kimyasal yapılarının sentez ve analizinin yanı sıra kimyasal yapı ile ilacın etkisi arasındaki ilişki, farmasötik teknoloji derslerinde ilaç dozaj formlarının detaylı tüm özellikleri, hazırlanışları, kalite kontrolleri ve ilaç endüstrisine yönelik pratik bilgiler, farmakoloji derslerinde tüm ilaç gruplarının özellikleri, kullanılışları, dozları, yan etkileri ve ilacın hastaya yönelik tüm bilgileri, farmasötik toksikoloji derslerinde ise zehirlenmelerde acil girişimler, toksik maddeler ve antidotları anlatılmaktadır.
Dördüncü yılda, eczacının akut ve kronik sorunlarda ve o güne kadar görmüş olduğu ilaç gruplarıyla ilgili hastaya karşı sorumluluklarının anlatıldığı, klinik eczacılık, farmasötik bakım, farmakoterapi dersleri, bitkisel tedavide eczacı danışmanlığının anlatıldığı fitoterapi dersi, eczacılık mesleğinin uzmanlık alanlarından olan kozmetoloji ve biyoteknoloji gibi dersler de anlatılmaktadır. Dördüncü sınıfta adı geçen bu derslerin bazıları henüz tüm eczacılık fakültelerinde verilmemekte; ancak yeni eğitim programlarında yer almaktadır. Eczacılık mesleğinin bir de işletme boyutu olduğu için eczacılık işletmeciliği, muhasebe, eczacılık mevzuatı, etik ve deontoloji gibi işletmeciliğe yönelik dersler de okutulmaktadır. Programa bu yıl eklenen beşinci yılda ise eczacılık mesleğinin uygulama alanlarına yönelik paket programlar ve zorunlu uygulamalar konulmuştur. Eczacılık eğitiminde öğrencilerin fakülteyi bitirene kadar yapmakla yükümlü oldukları yaz dönemi stajları da mevcuttur. Dünya Sağlık Örgütü (VVHO)'nün 1997 yılında Kanada'da yapmış olduğu "Eczacının Sağlık Sistemindeki Rolü" konulu toplantının eczacılık eğitimi ile ilgili raporunda, geleceğin eczacısının yetiştirilmesi için eğitimde yapılması gereken değişikliklerden bahsedilmektedir. Raporda öncelikle eczacının yedi temel görevi olduğu vurgulanmakta ve eczacılık fakültelerinin programlarını iyiden düzenlerken bu noktaları göz önüne almaları gerektiğinden bahsedilmektedir.
Bu rapora göre eczacı:
1-Hizmet sağlayıcıdır,
2-Karar vericidir,
3-İletişim kurucudur,
4-Liderdir,
5-Yöneticidir,
6-Yaşam boyu öğrenicidir,
7-Eğiticidir
Raporda mesleğin evrensel geleceğinde eczacılığın klinik fonksiyonun daha büyük bir değer taşıyacağı ve dünya genelindeki eczacılık fakültelerinin gelecekteki eğitim programlarıyla ilgili revizyonlarda birfarmasötik bakım modelini destekleyecek bilgi, yetenek ve davranışlara özel bir yer vermeleri gerektiği de belirtilmektedir.
Dünyadaki eczacılık eğitim modelleri ve Dünya Sağlık Örgütünün eczacılık eğitimi ile ilgili önerileri göz önüne alındığında ülkemizdeki eczacılık eğitiminin de günümüz standartlarına uygun hale getirilmesi gerektiğini düşünülmüş ve son yıllarda yapılan çalışmalarla eczacılık eğitimi mesleğin ihtiyaçlarını karşılayabilecek şekilde yeniden yapılandırılmıştır.
Eczacılık için nasıl bir eğitimden geçmek gerekir, yetenekli olmak gerekir mi?
