Kırımlı Aziz Bey

Aziz Bey (KİRİMLİ)

tam adı AZİZ İDRÎS
(d. 1840, İstanbul - ö. 1878, İstanbul),
Osmanlı hekim.

Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye’nin kuruluşuna katkıları ve Tıbbiye’de öğretim dilinin Türkçe olmasını sağlamasıyla tanınır.
Askeri Tıbbiye’yi (Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane) 1866’da kolağası rütbesiyle bitirdi ve emraz-ı dahiliye (iç hastalıkları) muallim muavinliğine getirildi. Bir süre sonra da, yeni açılan Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye müdürlüğüne atandı. Burada ayrıca emraz-ı umumiye (genel hastalıklar), hikmet-i tabiiye (fizik), kimyayı tıbbî (tıp kimyası) ve emraz-ı dahiliye derslerini okuttu. Kurucuları arasında bulunduğu Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye’ye 1873’te umumi kâtip, ertesi yıl başkan seçildi. 1877’de de Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay Derneği) başkanı oldu.

Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye’nin kuruluş aşamasında Türkçe öğretime başlanması için büyük çaba harcadı. Türkçe öğretim uygulamasının başarılı olması üzerine, kuruluşundan beri Fransızca öğretim yapan Askeri Tıbbiye’de de 1871’den başlayarak öğretim dili Türkçeleştirildi.

Aziz Bey’in ders kitabı olarak yazdığı Kimyayı Tıbbî (1868-71, 2 cilt), o tarihe değin Türkçe yazılmış en geniş inorganik kimya kitabıdır. Derviş Paşa’nm başlattığı bu alandaki çeviri hareketini bu yapıtla daha ileri bir aşamaya götüren Aziz Bey, kitabın tümünde denklemleri Osmanlıca yazmıştır. Kitabın 68 sayfalık önsözü de, kimya tarihi üzerine Türkçe yayımlanmış en derli toplu çalışma oldu. Yapıtın birinci cildinde ametaller, ikinci cildinde de metaller anlatılır. Hastalıkların tanımlan, nedenleri, belirtileri ve tanı yöntemlerini konu edinen İlm-i Emraz-ı Umumiye (1871), ayrıca ırklar, yetenek, huy ve beceri konusunda bazı bilgileri de içerir. Kitabın sonundaki “Feth-i Meyyit” bölümünde ise otopsi tekniği açıklanır. P.H. Nysten’den arkadaşlarıyla birlikte Lugat-ı Tıbbiye' yi (1873) çevirerek Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye adına yayımlayan Aziz Bey’in ayrıca Mecmua-i Fünuri da yayımlanmış yazıları vardır.

Kırımlı Aziz Bey

Tıbbiye'de yetişen Kırımlı Aziz Bey (1840-1878), Derviş Paşa'nın Usûl-ı Kimya'sından yirmi yıl sonra, Kimya-yı Tıbbî (Tıbbî Kimya, 1871) adlı bir kimya eseri yayımlamıştır. Bu eserin en ilginç yönlerinden birisi, Giriş bölümünde kimya tarihine ilişkin ayrıntılı bilgilerin verilmiş olmasıdır.

Kırımlı Aziz Bey, kimya sembollerinin, Latin harfleri yerine Osmanlı harfleriyle gösterilmesini önermiş ve kitabında bütün denklemleri bu harflerle yazmıştır.

Kimya-yı Tıbbî aslen bir inorganik kimya kitabıdır ve iki cillten meydana gelmiştir; birinci cildinde kimyanın temel kavramları tanıtılmış, deneylerde kullanılan aletler betimlenmiş ve ametaller kimyası anlatılmıştır; ikinci cildinde ise metaller kimyası işlenmiştir. Ayrıca eserde inorganik maddelerin tıbbî uygulmalarına da kısaca değinilmiştir.