Saprotrof - Saprofit (Çürükçül Beslenme)

SAPROFİT sıf. ve a. (fr. saprophyte). ÇÜRÜKÇÜL'ün eşanlamlısı.
ÇÜRÜKÇÜL a ve sıf. Cansız organik maddelerle beslenen (bitki, mantar ve mikroorganizma). [Eşanl. SAPROFİT]

Saprofit (Çürükçül) ölü organizma veya ölü organik maddelerden beslenen organizmalara denilmektedir. Doğal olarak hayvan ve bitki kalıntılarının üzerinde yaşayan ve onların çürümesine yol açan (bitki ve organizmalar).

Saprofit Bakteriler Nerede Yaşarlar:

Saprofit bakteriler bakterilerin çoğunluğunu oluşturur. Besinlerini bulundukları ortamlardan hazır sıvılar olarak alırlar. Nemli, ıslak ve çürükler üzerinde yaşarlar. En çok amino asit, glikoz ve vitamin gibi besinleri ortamdan alırlar. Bu tür bakteriler dış ortama salgıladıkları enzimlerle bitki ve hayvan ölülerini daha basit organik maddelere parçalayarak onların çürümesini sağlarlar. Böylece hem toprağın humusunu artırırlar, hem de kendilerine besin sağlarlar. çürütme sonucu çeşitli kokular meydana gelir. Bu yüzden bu olaya kokuşma denir. Bazı saprofit bakteriler, sütün yoğurt ve peynir olarak mayalanmasını sağlarlar. Saprofitler, dünyada madde devrinin tamamlanmasında önemli rol oynadıklarından hayat için mutlaka gereklidir.

Çürükçül Bakterilerin Özellikleri

Çürükçül bakteriler: Salgıladıkları enzimlerle bitki ve hayvan ölülerini ve besinleri basit organik maddelere parçalarlar. Sindirim sonucu oluşan besinleri suda çözünmüş halde emerek alırlar. Böylece bir taraftan kendi besin ihtiyaçlarını karşılarken diğer taraftan toprağın organik madde bakımından zenginleşmesini yani humus oluşumunu sağlamış olurlar.

• 
  *Ayrıca bitki ve hayvan artıklarını ayrıştırdıkları için doğadaki madde döngüsünü (karbon ve azot döngüsü) sağlamada çok önemli rolleri vardır.
• *Termojen bakteriler de çürükçül yaşar. Bu bakteriler hayvan pislikleri ve ıslanmış kuru ot yığınları üzerinde görülürler. Bazen sıcaklığı 90 C’ye yükselterek otların alevlenmesine sebep olurlar.
• *Maya bakterileri de çürükçül bakteriler olup sütün yoğurda ve peynire dönüşmesini sağlarlar.
• *Ortak yaşayan bakteriler: Baklagillerin kökünde yaşayan azot bağlayıcı bakteriler buna örnek verilebilir. Havanın serbest azotunu bağlayarak toprağa verir ve toprağın azot bakımından zenginleşmesini sağlar.

Saprofit terimi artık geçersiz sayılıyor, çünkü -fit eki "bitki" demektir. Oysa embriyolu bitkiler arasında gerçek anlamda saprotrof canlılar yoktur, mantar ve bakteriler ise artık Bitkiler Alemi'nde yer almamaktadır. Fotosentez yapmayan orkideler ve monotroplar gibi, bir zamanlar saprofit sayılan bitkilerin artık başka bitkilerin parazitleri olduğu gösterilmiştir. Bu bitkiler için "miko-heterotrof" terimi kullanılır, çünkü parazit bitkiyi konak bitkiye köklerinden mikoriza (mycorrhiza) mantarlar ile bağlıdırlar.


Ekmek, peynir ve bunun gibi besin maddeleri üzerinde küf yaparak gelişen Penicillium ve Aspergillus saprofit mantarlardandır. Bunlar hayatlarını sürdürmek için hayvan ve bitki ölüleri ya da canlıların boşaltım maddelerinden yararlanırlar. Vücutlarında enzimler meydana getirerek üzerinde yaşadıkları bileşikleri hücrelerine alabilecekleri ufak moleküllere çevirirler veya bu çevirmelerden meydana gelen enerjiyi kullanırlar. Bu canlılar devamlı olarak ölü organizmaları kokuşturular ve ayrıştırırlar.
Bazı saprotrof organizmalar atık su tesislerinde ve çöplüklerde yaşayarak organik maddeleri çürüterek bunların yeşil bitkilerce kullanılabilir hale gelmesine yararlar.

Asalak ve Çürükçül Canlılar Arasındaki Fark

Başka bir canlının üzerinde ya da içinde, ondan yararlanarak yaşayan bitki ya da hayvana asalak, asalağın birlikte yaşadığı canlıya konak denir. Hayvan leşleri, bitki artıkları gibi ölü ya da çürümüş maddelerle beslenen canlılar ise çürükçül’dür.

Bütün canlıların yaşamı bir başkasına bağlıdır. Ama bazı bitkiler ve hayvanlar başka bir canlıyla birlikte olmadıkça yaşayamazlar. Birlikte yaşayan bu iki canlıdan biri çoğunlukla asalaktır. Asalak, yaşayabilmesi için gerekli şeyleri konaktan alır, ama karşılığında ona hiçbir şey vermez. Bu bir asalaklık ilişkisidir. Konağın üzerinde, örneğin derisine ya da kıllarına tutunarak yaşayan asalaklara dış asalak, iç organlarında yaşayanlara da iç asalak denir.

Bitkisel Asalaklar
Bitkisel asalakların ya da asalak bitkilerin en kalabalık grubu ise spor adı verilen küçük üreme hücreleriyle çoğalan mantarlardır. Pas, külleme, sürme ve yanıklık gibi bitki hastalıklarının çoğu asalak mantarlardan kaynaklanır. Saçkıran denen deri hastalığının etkeni de gene bir asalak mantardır. Mantarlar topluluğu bildiğimiz kır mantarlarını (şapkalı mantarları) da içerir. Kır mantarlarının çok azı asalak, büyük bölümü çürükçüldür ve ölü bitkilerin kalıntılarıyla beslenir.
Tohumlu bitkiler arasında asalak yaşama oldukça az rastlanır. Çünkü bu bitkilerin çoğu güneş ışığının da yardımıyla kendi besinini kendi üretebilir ve yaşamını sürdürmek için başka bir canlıya gerek duymaz. Ama ökse otu gibi bazı bitkiler besinlerinin bir bölümünü kendileri üretir, kalanını da konak bitkiden sağlar. Bunlara yarı asalak denir. Yapraksız bir tırmanıcı bitki olan cinsaçı gibi gerçek asalaklar ise bütün besinini konaktan alır. Asalak bitkilerde, bitkilere yeşil rengini veren madde (klorofil) olmadığı için bunlar özümleme yapamaz ve besinlerini kendileri üretemezler...

BAKINIZ >>>> Parazitler (Asalaklar)

Çürükçül Canlılar

Asalak canlıları çürükçül canlılarla karıştırmamak gerekir. Çürükçüller besinlerini canlı bir konaktan değil, ölü bitki ve hayvanlardan ya da canlıların doğaya karışmış artıklarından sağlarlar. Çürükçüllerin en bilinen örnekleri çürükçül bakteriler, kır mantarları, küf mantarları ve süt ile şarabın mayalanmasını sağlayan, peynire tadını ve kokusunu veren bakterilerdir.

Bu canlılar çürümeye yol açtıkları, daha doğrusu artık ve ölü maddeleri canlıların besin olarak kullanabileceği maddelere dönüştürdükleri için çok yararlıdır. Çürükçüller olmasaydı yüksek yapılı bitki ve hayvanlar yeryüzünden silinirdi. Bitki ve hayvan ölülerindeki bileşik maddeleri parçalayarak, bunların element ya da daha basit bileşikler halinde doğadaki çevrime katılmasını sağlayan çürükçül canlılardır.

Ortak yaşama ve Ortakçılık

Bazen bir bitki ya da hayvan başka bir bitki ya da hayvanla işbirliği yaparak birlikte yaşar. Karşılıklı yarar ilişkisine dayanan bu beraberlikte ortaklardan her biri öbürünün gereksinim duyduğu bir şeyi sağlarken karşılığında ondan başka bir şey alır. Bu tür ortaklığa ortak yaşama, canlılardan her birine de ortakyaşar denir. Bazı bakterilerin baklagiller, üçgül ve yonca gibi bitkilerin köklerinde sürdürdükleri yaşam tipik bir ortak yaşama örneğidir.

Bu azot bağlayıcı bakteriler havadaki serbest azotu alır ve bitkinin kendi besinini üretirken kullanabileceği nitratlara dönüştürür. Bunun karşılığında bitki de bakterilere su ve mineral sağlar, şeker ve nişasta üretir, ayrıca korunaklı bir yaşama ortamı sunar.

Ortak yaşama ile ortakçılık arasındaki farkı anlatabilmek pek kolay değildir. Gene de ortakçılık, taraflardan birinin yararlandığı, öbürünün ise ne yararlandığı ne de zarar gördüğü bir ilişki olarak tanımlanabilir. Bu ilişkide asalak canlı konaktan yararlanır, ama karşılığında konağa ne herhangi bir şey sağlar ne de zarar verir. Örneğin çok küçük bazı yengeçler istiridyelerin kabukları altında yaşar ve besinine ortak olur; ama kabuğunun altında barınan bu konaklardan istiridyeye hiçbir zarar gelmez.