Osmanlı Devletine Matbaa neden geç girdi ?

Aşağıdaki yazı bir makale etrafında, tarafımdan derlenerek hazırlanmıştır.

Osmanlı Devletine Matbaa neden geç girdi ? Bu konu, özellikle bir takım çevrelerce suistimal edilerek, Osmanlı Devletinin geri kalma sebeblerinden birine bağlanmakta ve türlü yakıştırmalar olmaktadır. Tüm bu tartışmalara, gerekçeleri ile birlikte bir yanıt vermek yerinde olacaktır.

Bilindiği üzere Osmanlı Devletinde 1727'de İbrahim Müteferrika tarafından kurulan, Matbaa Türk/ İslam dünyasının ilk basım evidir.

Matbaanın, neden geciktiğine girmeden önce, şu hususu arz etmek gerekir. Zaten Osmanlı Devletindeki gayr-ı müslimler tarafından matbaa kullanılıyor ve işletiliyordu. Burada bir söylem düzeltmesi yapmak yerinde olacaktır. Osmanlı Devletine Matbaa 1727'de girmemiş, sadece bu tarihte, devlet tarafından ilk basım yapılmaya başlanmıştır.

Bu girizgahdan sonra bu gecikmenin önemli nedenlerini açıklayalım

1. İstanbul'da yayımlarını sürdüren gayr-ı müslim matbaalarının, dini ve siyasi mücadelelerin'de matbaayı, aracı olarak kullanmaları dolayısı ile gelen olumsuzluklar

2. Yazma eserlere duyulan beğeni ve bağlılık, bu dönemde 90 bin hattatın olması, yapılan istatistiklere göre, matbaa seviyesinde eser vücuda getirildiğini gösteriyor.

3. Bu kadar geniş bir istihdam alanı olan, hattatlığın, matbaa ile sekteye uğrayarak, birçok kişinin işsiz kalacağı endişesi ve bunun doğuracağı sosyal huzursuzluklar

4. Basma kitapların pahalılığı ve toplumda sözlü kültürün daha yaygın oluşu

5. Toplumun bu yeniliğe hazır olmaması, yani sosyal bir tabanın bulunmayışı ( arz-talep ilişkisi yok)

6. Öz güven ve batıya karşı duyulan üstünlük duygusu ile basma kitaba ihtiyacın duyulmaması

bu maddeler, dikkatli tahlil edildiğinde, devletin o dönemin şartlarını çok güzel tahlil ederek, buna uygun davrandığı ve mevcut düzeni sürdürmeye çalıştığı görülmektedir.

Osmanlı Devlet ve toplumunda; sanılanın aksine matbaaya karşı bir ön yargı ve düşmanlığın olmadığı, ulemanın ise, yine yanlış bilinenin tersine, matbaanın ülkede basılmasına önayak oldukları, basma eserlerin kısa dönemde yaygınlaşmamasının ise, yazma kültürüne sadakatle bağlılıkla birlikte yukarıda bahsettiğimiz arz-talep dengesinden kaynakladığını belirtmek elzemdir.

Ba-husus, bir tarihi olayı değerlendirirken, yanılgıya düştüğümüz bir nokta olan, günümüz bakış açısını değil, dönemin şartlarını göz önüne alarak, olayları analiz etmek gerekmektedir.

Araştırmacı Tarihçi Yazar- Enes Demir