Yünün üretim aşamaları nelerdir?
Ziyaretçi
Yünün üretim aşamaları nelerdir?
Yün nasıl yapılır?
Kısa bilgi:
Sponsorlu Bağlantılar
Yün elde etmek için koyunlar yaz başında kırkılır. Kırkma işi adi kırkılıkla veya çok hızlı çalışan elektrikli kırkma makaslarıyla yapılabilir. Her koyundan cinsine göre iki ile sekiz kilo arasında yapağı elde edilir. Yün, koyunları nemden koruyan keskin kokulu yapağı yağıyla kaplıdır. Bu yağ, eğirme, işleminden önce, yıkanarak yok edilir, Bazı yerlerde koyunlar kırkılmadan önce yıkanır. Ayrıca, kesilen koyunların derisi üzerindeki yünlerin, deri sepiye gönderilmeden önce kırkılarak alındığı da çok olur.
Yünler iplik fabrikalarında elyafın incelik, uzunluk, yumuşaklık ve esnekliklerine göre seçilip ayrılır. En iyi kalite yün ince fakat oldukça kısa (yedi santimetre) elyaflı merinos koyunundan elde edilir, öbür koyun türlerinde ise elyafın uzunluğu on santimetreyi bulur. Taranmamış yün ipliği için ikinci kalite yünler kullanılır. Madeni iğlerle donatılmış silindirlerle tel tel açılarak birbirine paralel hale getirilen elyaf son taraktan bir tül halinde çıkar; bu tül karmaşık yapılı makineler yardımıyla şeritlere ayrılır, çekilip bükülerek üzerleri havlı iplikler elde edilir. Taranmış yün yapımında ise birinci kalite elyaf kullanılır elyaf temizlenir, çok kısa olanları ayrılır, sıralama ve birleştirme işlemlerinden sonra birbirinden güzel kumaşların dokunduğu ince, düzgün ve dayanıklı iplikler veren bir tül elde edilir.
*****
Detaylı anlatım
Kırpmak
Koyun normalde her yıl kırpılır. Bu yün çeşidi yapağı veya kırpılmış yün diye bilinir. Yün kırpıldıktan hemen sonra yapağılar; uzmanlar tarafından uzunluğu, inceliği ve diğer karakterleri bakımından derecelendirilir. Son olarak farklı derecedekiler büyük çuvallara paketlenir ve sonra balyaların içine dikilir. Her bir balya 136 kg veya daha fazla yün içerir.
Eğirme İşlemi İçin Yün Hazırlığı
Derecelendirme ve Sınıflandırma
Koyunun yetişmesiyle birlikte yün kalitesi de çok fazla değişir ve ayrıca yaşam şartlarına göre de değişir. Kalitesi koyunun karakteristik özelliğine ve yünün yetiştiği koyun vücudunun bölgesine de bağlıdır.
Yünün inceliği, uzunluğu, yumuşaklığı ve rengini belirlemek için uygulanan derecelendirme ve sınıflandırma yöntemi, iplik eğirme yöntemi için gerekli hazırlıklardır.
Numaralar
Yünün ilk derecelenmesi; satış için hazırlanmaya başladığında yapılır. Ham yünün fiyatı; satıcının belirlediği incelik ve uzunluğa dayanır. Kalite; sınırı, bir inceliği ifade eden numaralar tarafından, İngiliz Kamgarn Sanayi sistemi altında tanımlanır.
Lif Uzunluğu
Ortalama uzunluktaki yünler penyeleme veya elbise gibi özel terimlerle ifade edilir. lifler penyeleme ve kamgarn iplik yapmak için yeterli uzunlukta ise yani 65 mm veya daha fazlası, bunlar yünleri tarar. 176 mm uzun yünlerdir. 38-65 mm uzunluktaki ince lifler, Fransız tarağında taranabilir. 32 mm’den daha kısa olan kısa yünler taraklama veya elbise yünleri diye ifade edilir.
Sınıflandırma
Fabrikalarda yün boyalar açıldığı zaman, henüz yapılmamışsa yapağılar ski-ted yapılır. Yapağı, değişen kalitesine göre sınıflandırılabilir, omuzlar, yan taraf, arka, uyluk, karın gibi bölgelere ayrılabilir. Genelde omuzlar en iyi yünü sağlar ve böğürler düşük kalitede yün sağlar. Karın, kuyruk ve ayak ürünleri en düşük kalitedeki yünlerdir. Orta ve uzun uzunlukta yünler üreten koyunlarda, baş, ayaklar genelde en yüksek oranda saç ve kemp üretir. Cstch Blackface gibi bazı üretenler yapağısındaki bütün parçalarda saç ve kemp liflerini üretir.
Kaynatarak Temizleme
Temizlenme yöntemi uygulanmadan önce, ham madde kirlidir ve doğal maddelerle karışıktır. Ham yünün % 50’si olgun kısımlar içerir. Çöp ve kirden başka yün; doğal iç yağ ve kurumuş terle karışıktır. Genelde, ince yünler merinos gibi daha yüksek bir oranda olgunluk içerir kaba yünlerden.
Ham yün, deterjan içeren sıcak suyla doldurulan depolarda çalkalanarak yıkanır veya temizlenir. Ham yün bir depo içerisinden geçirilir, sonra silindirler arasında sıkıştırılır ve diğer depoya taşınır. Bu yöntemle 4 veya daha fazla depodan geçirilebilir. Son olarak temiz suda durulanır. İçerisinde kalan suyun % 20’si kurutulur. Ham maddenin temizlenmesi için şimdi diğer yöntemler kullanılıyor. Örneğin bir yağ çözücüsünde yıkanabilir. Bu yöntemlerle birlikte ham madde istenilmeyen artık maddelerden temizlenir, onlar beyaz bir lif üretemez. Yün doğal renk maddeleri içerebilir.
İşleme ve Eğirme
Yün; yünlü ve kamgarn olmak üzere 2 şekilde eğirilir, lifin davranışı kaynatarak temizleme işleminden sonra uygun olarak değişir.
Yünlü iplikler kalın ve olgundur. Lifler gevşek tutulur ve eğirme sırasında sadece bir sınırlı büklüm kullanılır. Bu iplikler kısa şitapel yünden yapılır ve battaniye, tüvit gibi kalın maddeler dokunur ve örülür bu ipliklerden.
Kamgarn iplikler; daha ince, pürüzsüz ve daha serttir. Kamgarn ipliklerdeki lifler her biri yan yana olanlar aynı hizaya getirilir, dokuma kumaşlarda, birbirleriyle sıkıcı bükülürler. İnce güçlü bir iplik için. Kamgarnlar genelde 5-38 cm uzunluğundaki ipliklerden eğrilir. Bu ipliklerden ince elbise maddeleri ve takımlar dokunur. Az büklümlü kamgarn eğrilmiş iplikler örme iplik ve kumaşlar için kullanılır.
Yün İplikler
Kaynatarak temizleme yöntemi; ham yünden yağın ve terin fazlasını yıkasa da, çubukları ve diğer sebze maddelerini kaldıramaz liflerden. Bu kirlilikler; yüksek bir ısıda ısıtıldıktan sonra erimiş sülfürik asitle sulandırılarak ortadan kaldırılabilir. Bu selülozik madde charred yapılır ve sonra koparılır, dövülür. Bu yöntem karbonlaşma diye adlandırılır.
Burs ve diğer sebze kirlilikleri; taraklama basamağının ortasına gelmeden önce yün, ağır, baskı silindirlerinden geçirilerek mekanik olarak yok edilebilir ve böylece bir sonraki taraklama sistemdeki bu kirlilikleri ortadan kaldırmış olur.
Yünlü iplikler; rayon, pamuk, yün ve diğer liflerle yeni yünün oluşturduğu bir karışımdan eğirilir. Kaynatma ve temizlemeden sonra, yün değişik derecelerde birbirleriyle karıştırmak için harmanlanır.
Taraklama
Bu aşamada yün, artık olgunlaşmış lifleri çözen sivri tellerle kaplı silindirlerle donatılmış makinelerde taraklama için hazırdır. Yün taraklamada kullanılan 3 bölüm vardır. 1. Scribbler, 2. Intermediote 3. Taraklamadır. Bunlar; lifleri ayırırken ve karıştırırken aynı performansı sağlar. Yün taraklama maddesinden ince bir battaniye gibi 1,5 m genişliğinde tüylü bir şekilde çıkar.
Yün Eğirme
Lifleri gevşek tutulan bu battaniye ayrılır ve şerit şeklini alır. Şerit içindeki lifler tamamen uzandırılır ve bir iplik formuna getirilir. Sulubbing’deki lifler; bütün kullanımlarda vardır ve iplik eğirme sırasında bükülürler. Aynı zamanda ince iplik üretirler.
Kamgarn İplikler
Yünlü ipliklerden eğirilen yün, kaynatılarak temizlenebilir, sert işlemlerle kurutulur ve isteninceye kadar saklanır. Karıştırılmış veya ayrıştırılmış olarak satılır. Fakat kamgarn iplikleri eğirmek için yün normalde kaynatılarak temizlenir ve taraklamadan hemen önce kurutulur. Kurumadan sonra; yün, taraklama makinelerine taşınır. Lif kütlesi açılır, temizlenir. Daha sonra tarak şeridi şekline getirilir.
Gilling
Yün 23-38 cm gibi çok uzun şitaple uzunlukta iken, taraklama yerine; gilling adlı bir yöntem uygulanır. Yün; bir gilling makinesinden geçirilir. Lifler düzeltilir ve yanı hizaya getirilir.
Penyeleme
Bu aynı hizaya getirilen yün liflerin birbirine paralel uzanması kamgarn sistemin karakteristik bir özelliğidir. Yün taraklama ve hazırlıktan sonra, işlemi devam ettiren bir penyeleme makinesinden geçirilir, kısa lifler taranır ve yan yana olan uzun lifler; aynı hizaya getirilir. Yünün; taraklama ve penyeleme işlemi arasında ve penyelemeden sonra gilling makinelerinden geçmesi normal bir yöntemdir.
Bükülmemiş bir iplik teli şeklinde taranan yün; sabit tarak diye adlandırılır. Sonra, bir fitil içerisine çekilir ve bükülerek eğrilir. Tarama fitilinde birbirine paralel uzanan; uzun lifler birbirlerine sıkıcı yapışabilirler. İnce bir şekilde ve bu uzun lifler güçlü kamgarn ipliklerdir.
Kamgarn Eğirme
Kamgarn iplikleri eğirmek; 4 farklı yolla yapılır. Flyer eğirme; 100-250 mm uzunluktaki uzun yünlerle kullanılır. Üretilen pürüzsüz iplikler bayan çorabı için kullanılır.
Cop eğirme; Botanik ve ince melez yünlerle kullanılır. Üretim seviyesi yüksektir ve iplik kıllı olmaya meyillidir.
Ring eğirme; en fazla verime sahiptir ve ince iplikleri yapmak için kullanılır. Dünyadaki iğlerin % 80’inini oluşturur.
Mule Eğirme; Dolgun, yumuşak bir iplik veren, kıtasal kamgarnları yapmak için kullanılır.
Kamgarn eğirmede, 454 gr yünden 63000 m’den daha fazla iplik eğirilebilir. Kamgarn kumaşlar genelde yüksek fiyattadır ve yüksek kalitededir.
Pamukta olduğu gibi; ince yünler daha iyi kalitede iplik ve kumaş sağlar. İnce liflerden; pürüzsüz, tek bir biçimde iplikler oluşturur. Bu iplikler; kıyafet yapıldığında, yumuşak, iyi kıvrılmanmış, şeklini kaybetmeyen ipliklerdir.
İyi kalitedeki yünlerin uzun, ince lifleri; kaba liflerden cm olarak daha fazla ölçüme sahiptir ve daha fazla kıvrılırlar.
Büklüm
İplik eğirildiğinde, iplikteki büklüm miktarı, lifin doğallığına ve ipliğin dizayn amacına bağlıdır. Uzun lifler; birbirleriyle güçlü olarak tutulmak için, kısa olanlardan daha az büklüme ihtiyaç duyar. Kalın olanlar da ince olan liflerden daha az büklüme ihtiyaç duyar. Genelde kamgarn dokuma iplikleri, yünlü ipliklerden daha sıkı eğrilir.
İplikten sıkı bir kumaş yapılırken, bir güç ve hava direnci vermek için sıkıca bükülürler. İplik, her ne kadar deniye yakın dikilen kıyafetler için kullanılsa da o yumuşak, hafif ve sıcak olmalıdır. iplik böylece bir kamgarn için ihtiyaç duyulandan daha az büklüm verir. Hafifce bükülen ipliklerden oluşan kumaşlar; daha fazla bir bitirme işlemi gerektirir, “superwesh” gibi. Ayrıca sıkı eğrilen ipliklerden daha kolay biçimde keçelenir. Az bükülmüş iplikler, öğütülmüş veya keçelenmiş kumaşlarda kullanılır. Örneğin melton yapmak için.
Ağartmak
Yün, özellikle parlak veya soluk renkte boyanırsa veya beyaz iplik ve kumaşlar eğrildiğinde ve dokunduğunda çamaşır suyu ile ağartılabilir. Bu yöntem, genelde gevşek yünün aksine bir kumaş veya iplik üzerinde uygulanır.
Saving; kapalı büyük bir daire içerisinde, yün açıcı sülfür dioksit içerir. Sülfürün yanmasından oluşan gaz; lif içerisindeki kirli renkleri renkli maddelere dönüştürür. Yün genelde; çite biçimindeki iplik veya kumaşlarda bu yolla ağartılır. Madde çember içerisinde bir gece kalır ve sabaha doğru iyice yıkanır.
Stoving iyi beyazlıkta bir yün üretse de, etkileri sürekli değildir. yün; hava içerisindeki oksijen gibi doğal rengine dönüşmeye meyillidir.
Hidrojen peroksit ağartma, sülfür dioksitte ağartmadan daha pahalıdır. Etkiler daha süreklidir. Yün birkaç saat erimiş hidrojen peroksit sıcak çözeltisinde bekletilir. Renk kirlilikleri yok olur ve ağartma etkileri süreklidir.
Boyama
Yün, imalat sırasında çeşitli aşamalarda boyanabilir, ham yünden parça eşyalara kadar. Lif çok fazla işlemden geçer ve şartlara dayanarak, seçilen boyalarla boyanır. Baskıda boya şarttır ve amaca ulaşmak için tatminkar bakımlarla bitirilen kumaş, kullanılabilirdir artık.
Şu anda, çok sayıda imalatçıların işine yarayacak, yün boyarmaddesi mevcuttur. En önemlileri asit, krom, vat, reaktif, mordan ve gilling boyar maddeleridir.
Son düzenleyen Safi; 30 Ocak 2018 21:16
