Ozon Tabakası ve Ozon Kirliliği

OZON NEDİR?
Renksiz, keskin kokulu bir gaz olan Ozon aynı zamanda oksijenin kimyasal bir kuzenidir. Oksijen atmosferde; oksijen atomu (O), oksijen molekülü (O2) ve ozon (O3) olarak üç değişik biçimde bulunur ve ozon normal oksijenden daha az kararlıdır.
Yüksek enerjiye sahip güneş ışınlarının normal oksijen moleküllerine (O2) çarpmasıyla ortaya çıkan oksijen atomlarının (O) diğer oksijen molekülleriyle (O2) birleşmesi sonucunda ozon (O3) meydana gelir.

OZON TABAKASININ DELİNMESİ
Ozon tabakasındaki delikten bahsedildiğini şu veya bu şekilde duymuşsunuzdur. Aslına bakarsanız ozon "deliği" terimi, ozon moleküllerinin tamamen yok olmasını değil onların büyük ölçüde ve hızla azalmasını ifade etmektedir. Sonuçta ozon tabakasında ciddi boyutlarda bir incelme söz konusudur. Bu yüzden dünyanın neresinde olursanız olun gerçek bir delik göremeyeceksinizdir.
1985 yılında İngiliz bilim adamları Antarktik Kıtası üzerindeki ozon tabakasındaki aşırı incelmeyi veya "deliği" keşfettiklerini açıklayarak herkesi şaşırttılar. Aynı grup Eylül ve Kasım ayı ortalarına kadar uzanan bir periyot için Halley Bay (Antarktika) üzerindeki ozon konsantrasyonunun 1980'lerdeki seviyesinden %40 daha az olduğunu buldular. Yine bilim adamlarının yoğun çalışmaları ve dikkatli ölçümleri neticesinde, incelmenin 1970'lerin sonlarında şekillenmeye başladığı sonucuna varıldı. Ozon tabakasındaki incelme giderek daha geniş bir alan üzerine yayılmaktadır, yani Antarktik Kıtası'ndan daha öteye Güney Amerika'nın ucuna dek erişmektedir. İlk keşfedildiğinde Eylül-Ekim olmak üzere iki aylık bir periyotta görülürken günümüzde deliğin (incelmenin) varlığının Eylül-Aralık ayları arasında daha uzun bir periyotta devam ettiği görülmektedir.
Antarktik ozon deliğinin keşfinden sonra bilim adamları Arktik'teki ozon seviyesinde, Güney Kutbu üzerindekinden çok daha az miktarda olmakla beraber, yine de önemli sayılabilecek azalmalara dair ip uçları buldular. Her yıl düzenli olarak beliren ve gittikçe büyüyen Antarktik ozon deliğine benzemeyen Kuzey Kutbu üzerindeki ozon kaybı çok daha değişkendir.
Bölgesel olarak ozon tükenmesi enlem ve yılın mevsimlerine göre değişir. Kuzey yarımkürede ozon incelmesi kışın sonlarında ve baharın başlarında en büyüktür. Bu zamanlarda ozon kaybı uzun süreli ortalamaları hatırı sayılır oranda aşabilmektedir.
Ozondaki ciddi tükenme Güney Kutbu üzerinde görülürken, ılımlı alanlarda daha az miktarlarda ve çok daha az miktarlarda da tropiklerde tükenme gözlemlenmektedir. Bu, ozon tabakasının doğal olarak kutuplarda daha kalın ve tropiklerde daha ince olmasından dolayı bir anlamda şanstır.

OZONUN TABAKASININ DELİNMESİNİN YERYÜZÜNE ETKİLERİ
Ozon tükenmesinin bir sonucu olarak dünyaya erişen ek UV-B radyasyon, en basit tek hücreli bitkilerden böceklere, balıklara, kuşlara ve memeli hayvanlara kadar insanlar da dahil bütün canlılar üzerinde zararlı etkilere sahip olabilir.

İnsanlar Üzerindeki Etkileri
Ultraviyole (UV) radyasyonun cilt kanseri de dahil pekçok insan sağlığı problemleriyle bağıntılı olduğu bilinmektedir. Cilt kanserinin ana sebebi çok fazla güneş ışığıdır. Güneş yanığı bir sağlık belirtisi olmadığı gibi 18 yaşından önceki birkaç ciddi güneş yanığı daha sonraki yaşam sürecinde cilt kanserinin gelişme şanşını önemli ölçüde arttırır. Açık tenli, açık renk saçlı kişiler cilt kanserine yakalanmakta en yüksek riske sahip olmalarına rağmen; tüm cilt tipleri için risk, daha çok UV-B radyasyona maruz kalmakla artar.
Güneşin yakıcı ışınları gözlere de zarar verebilir. Deliller uzun süreli güneş ışınlarına maruz kalmanın görmeyi azaltan ve sürekli körlüğün başlıca nedeni olan, gözbebeklerini örten kataraktı başlattığını göstermektedir. Ozon tabakasındaki %10'luk sürekli azalma sonucunda küresel olarak her yıl yaklaşık iki milyon yeni katarakt vakasının ortaya çıkacağı tahmin edilmektedir. Izdırap veren, fakat genellikle tedrici görüş kaybı olan kar körlüğüne de UV ışınları neden olmaktadır.
Artan UV-B'ye maruz kalmak insanların bağışıklık sistemini zayıflatır ve bu da vücutlarımızı enfeksiyon hastalıklarına karşı çok daha hassas hale getirmektedir.

Bitkiler Üzerindeki Etkileri
Aşırı UV-B, hemen hemen bütün yeşil bitkilerin büyüme süreçlerine mani olur. Küresel ozon kayıplarının bitki türlerindeki zayiatları başlatabileceği endişesi vardır ve bunun sonucu küresel yiyecek stoklarının azalması olacaktır.
Buğday, pirinç, mısır ve soya fasulyesi gibi dünyadaki temel gıda ürünlerinden çoğu da dahil olmak üzere pekçok tarımsal ürün güneşin yakıcı ışınlarına karşı duyarlıdırlar. Deneyler yiyecek üretiminin, dünyaya ulaşan UV-B radyasyondaki her %1'lik artışla %1 oranında azalabileceğini göstermektedir.
Nitrojen kullanan bitkilerin gelişimleri, artan UV-B radyasyon tarafından bozulur. Çok pahalı aşılama yöntemleri bazı kayıpları telafi etmeye yardım ederken, toprağın verimliliği ciddi olarak azalır.
Bitki türlerindeki herhangi önemli bir kayıp, diğer türler ve ekosistemler üzerinde bir etkiye sahip olacaktır. Bitkiler başlıca oksijen üreticisidirler ve karbondioksid için başlıca depo yeridirler. Onlar hem toprak erozyonunu ve hem de su kaybını önlerler.
Ormancılık alanında da artan UV-B radyasyonun özellikle fidelerden bitki yetiştirmeyi olumsuz yönde etkilediğini yapılan araştırmaların sonuçları göstermiştir.

Hayvanlar Üzerindeki Etkileri
Çoğu hayvan türleri UV-B'ye karşı kalın derileri ve deri pigmentasyonu nedeniyle insanlara nazaran çok daha fazla korunmaya sahip olmalarına rağmen bazıları artan UV-B'den etkilenebilirler. UV-B evcil hayvanlarda insanlarda görülenlere benzer kanserlere neden olur. Gözler ve vücudun UV'ye maruz kalan pigmentsiz kısımları çok daha fazla risk altındadırlar. Cilt tümörleri; inekler, keçiler, koyunlar, kediler ve köpeklerde ve göz tümörleri; atlarda, koyunlarda, domuzlarda ve sığırlarda gözlenmektedir.

Endüstriyel Materyaller Üzerindeki Etkileri
UV ışınlara maruz kalmak başta plastik olmak üzere belirli endüstriyel materyallere zarar verebilir. UV'deki en ufak bir artma bu materyallerin dayanıklılığını azaltır ve kullanım ömürlerini kısaltır. Plastik; stadyum koltukları, halatlar, evlerin cepheleri ve seraların üzerindeki şeffaf örtü de dahil pekçok değişik amaç için dış dünyada kullanılmaktadır. Bunlar üzerindeki UV zararları kolaylıkla görülebilir. Örneğin; dış yüzeylerdeki plastik kolaylıkla kırılabilir, sararır ve zamanla çatlaklar oluşur.

Hava Kirliliğinin Artması
Uv ışınların yüksek miktarları; havada bulunan kirleticiler arasındaki kimyasal reaksiyonları hızlandırarak kentsel hava kirliliğinde bir artışa neden olabilir. Birçok kırsal alan, aşağı seviye rüzgarlarıyla şehirler ve endüstriyel alanlardan taşınan kirleticilerden en az kentler kadar etkilenebilmektedirler. Kentsel duman ve yer seviyesindeki ozon, kaynaktan uzak mesafelerdeki ormanlara ve tarlalara da zarar verebilir. Artan hava kirliliği özellikle astım hastaları ve yaşlılara ciddi zararlar verebilir.

"OZON KALKANI" İNCELİRKEN "OZON KİRLİLİĞİ" ARTIYOR




ozon oluşumu

OZON GAZI(O3) VE ÖZELLİKLERİ

Ozon, üç oksijen atomundan oluşan bir gaz molekülüdür. Keskin kokulu bir gazdır. Elektrik kıvılcımlarının geçtiği havada, kokusu fark edilir. Güneşin ültraviyole ışınları ve yıldırımların oluşturduğu elektrik arkıyla ortaya çıkar. Nitekim yağmurla beraber şimşek çakarsa, havada kokusu hissedilir ve havayı temizler. 1781 de ilk defa Van Marum'un dikkatini çekti. Daha sonra, F.Schönbein 1840 da yeniden keşfederek, ozon adını verdi. Arkasından yapısı incelendi ve Soret tarafından formülü bulundu.

OZON GAZININ FAYDALARI

Ozon, renksiz, zehirli bir gazdır. Gökyüzünün mavi görünmesi, bu gaz sayesinde olur. -112º C de sıvılaşarak, indigo mavisi renginde kararsız bir sıvı olur. Suda, oksijenden daha çok çözünür. Ozon düşük sıcaklıklarda kararsızken, yüksek sıcaklıklarda kararlı bir gazdır. 1500º C de oksijenden elde edilirken; soğukta, dengesizdir, bozunarak oksijen verme eğilimindedir.

Ayrıca, toz halindeki kömür, manganez dioksit gibi pek çok cisimle bozunabilir. Bu ozon'un yükseltgen özelliğinden ileri gelmektedir. Pek çok bakımdan oksijene benzemekle beraber, oksijenden çok daha tepkindir ve yükseltgendir. İyodu, hemen hemen tüm metalleri, özellikle de civa ve gümüş'ü yükseltgeyerek, bileşiklerden açığa çıkarır. Ayrıca organik maddeleri; mantar ve kauçuk vb maddeleri, yükseltgeyerek parçalar. Bütün bu tepkimelerde, ozon'un üç oksijen atomundan birisi tepkimeye girer, diğer ikisi oksijen olarak açığa çıkar.

Ozon, yükseltgen ve bakteri öldürücü olarak kullanılır. Özellikle kapalı ortamların havasını ve suları mikroplardan dezenfekte etmekte, istenmeyen tad ve kokuların giderilmesinde kullanılmaktadır. Havanın, sağlığa elverişli olmasını sağlayan güçlü bir bakteri öldürücüdür. Ozon, yüksek oksidasyon gücüyle, diğer dezenfektenlere göre çok üstündür. Kararsız yapısının oksidasyon etkisiyle, bir taraftan, bakteri, virüs, küf ve mantar gibi organikleri yok ederken; diğer taraftan demir, mangan, klor, nitrit vb maddeleri de oksitleyerek ortamdan uzaklaştırır. Ayrıca tekstil ürünlerinin ağartılmasında, şarabın, odunun yaşlandırılmasında ve bazı kimyasalların üretiminde kullanılır.

STRATOSFERİK OZON-KALKAN (İYİ OZON)

"İyi ozon" diye nitelendirdiğimiz "ozon kalkanı", atmosferin "stratosferik ozon" dediğimiz 10-50 km arasında bulunan ve ortalama 2-3 mm kalınlığında olan, doğal bir filtredir.25 km'ye doğru, en yüksek yoğunluğa ulaşır. Ozon'un tamamı, adeta burada toplanmıştır. Atmosferdeki tüm ozon'un %90 ı buradadır. Nitekim bu tabakaya aynı zamanda "ozonosfer" de denir. Bu kalkan, yeryüzündeki canlıları, Güneş'in zararlı ültraviyole(UV) ışınlarına karşı koruduğu için, "iyi ozon" olarak nitelendirilir.

Stratosferik ozon, doğal olarak atmosferde oluşur ve yine doğal bir şekilde stratosferde bozulur. Bu bölgede, Güneş'ten gelen morötesi(ültraviyole) ışınım, normal oksijen( O2) molekülünü, iki oksijen atomuna ayrıştırır ve daha sonra, O2 molekülü, O atomuyla birleşerek, ozon(O3) ortaya çıkar. Bu morötesi ışınların dalga boyu, 240 nanometreden daha kısadır. O2'nin O ile birleşmesinde, azot gibi bazı moleküller(M), reaksiyona girerek, fazla enerjiyi uzaklaştırırlar. Reaksiyon sırasında fazla enerji uzaklaştırılmasa, ozon(O3), tekrar oksijene(O2+O) ya dönüşür:

O2 + O + M --> O3 + M

Ozon, bu şekilde UV ışınları vasıtasıyla, katalizör görevi yapan azot gibi moleküllerin katkısıyla, O2 den doğal bir şekilde üretilir. Stratosferde üretilen ozon, yine burada tüketilir ya da bozulur. Doğal olarak, UV ışınları ve nitrojen, hidrojen, klor gibi çeşitli bileşiklerle, kimyasal reaksiyona giren ozon, bozulur. Bu kimyasallar, belirli miktarlarda atmosferde doğal olarak bulunur. Doğal olmayan birtakım kimyasallarla kirletilmemiş Stratosferde, ozon üretimi ile tüketimi dengededir. Böylece, ozonun toplam yoğunluğu, mevsimlere göre kısmen değişse de nispeten sabit kalır.

OZON KALKANI (İYİ OZON) CANLI YAŞAMI KORUR

İyi ozon dediğimiz stratosferik ozon, yeryüzündeki tüm canlı varlıkları, Güneş'in öldürücü UV ışınlarından koruyan, koruyucu bir kalkandır. Şayet bu koruyucu kalkan olmasaydı, UV ışınlarının öldürücü radyasonu, yeryüzüne ulaşarak, canlılar üzerinde genetik zararlara yol açardı. Artan UV-B ye maruz kalmak, insanların bağışıklık sistemlerini zayıflatır ve enfeksiyonlara karşı dirençsiz bırakırdı. İnsanlar, cilt kanseri, katarakt gibi hastalıklara yakalanır, hayvanlar, bitkiler ve tarım ürünleri bundan zarar görürdü.

Aynı şekilde, okyanuslar ve denizlerin üst seviyelerindeki canlılarda bundan zarar görürdü. Nitekim bugün, ozon tabakasının incelmesinden dolayı, besin zincirinde önemli bir yer tutan ve küçük balıklar için temel besin maddesi olan planktolar, zarar görmektedir. Dünya'da tüketilen hayvan proteinin %30 dan fazlası, denizlerden gelir. Denizlerdeki yiyecek zincirinin bozulması halinde, insanlık bundan etkilenecektir.

Dünya'nın etrafındaki koruyucu ozon kalkanının incelmesi veya delinmesi durumunda, yeryüzüne erişen UV-B radyasyonu, en basit tek hücrelilerden, böceklere, balıklara, kuşlara ve memeli hayvanlara ve insanlara kadar tüm canlıları tehdit edecektir.

Aşırı UV-B, bütün yeşil bitkilerin büyüme süreçlerine mani olur. Bitkiler üzerindeki zararlı etkileri, diğer türleri ve ekosistemleri, zincirlemesine etkileyecektir. Bitkiler, başlıca oksijen üreticileri ve karbon dioksit tüketicileridir. Yine bitkiler, toprak erozyonunu ve su kaybını önlemektedirler. Bitkilerin görevlerini yapamaması, Dünya yaşamını olumsuz olarak etkileyecektir.

Buğday, pirinç, mısır, soya fasulyesi gibi temel gıda ürünleri yanında, pek çok tarımsal ürün, Güneş'in UV ışınlarına karşı duyarlıdır. Araştırmalar, Dünya'ya ulaşan UV-B radyasyonundaki her %1 lik artışa karşı, yiyecek üretiminin, %1 oranında azalabileceğini göstermektedir. Nitrojen kullanan bitkilerin gelişimi, UV-B radyasyonu tarafından bozulur.

UV ışınlarının, yeryüzünü daha fazla ziyaret etmesi, sadece canlıları değil, plastik vb endüstriyel ürünlere de zarar verecektir. Bu tip malzemelerin dayanıklılığı azalacaktır.

UV IŞINLARINI OZON KALKANI NASIL ÖNLER?

İyi ozon diye nitelendirdiğimiz, Dünya'nın etrafındaki stratosferik ozon tabakası veya kalkanı, UV-B nin çoğunu ve UV-C nin tamamını yutarak, bu ışınların, Dünya'ya gelmesini engeller ve canlı yaşamı korur.

Güneş'in UV-B ve UV-C ışınları, stratosfere girdiklerinde, ozon ve oksijen molekülleri ile çarpışırlar. UV-B radyasyonu, sadece ozonu parçalamaya, UV-C radyasyonu ise ozon ve oksijeni parçalamaya yetecek enerjiye sahiptir. Ozon molekülleri, UV-B yi yutarak filtre eder. UV ışınlarıyla, atomlarına ayrışan O2, bir taraftan bu radyasyon enerjisini engellerken, diğer taraftan, ozon( O3) oluşumuna katkı da bulunur. Ozon ise hem artar, hem de UV radyasyonunu etkisiz hale getirerek, Dünya'ya ulaşmasını engellerken azalır. Stratosferdeki bu zincirleme reaksiyon esnasında, ozon, hem üretilip, hem de tüketilerek doğal dengeye ulaşır.

STRATOSFERİK OZON(KALKAN) İNCELMEKTE VE DELİNMEKTEDİR

Yıllara göre ozon deliği( koyu mavi, deliğin büyüklüğünü göstermektedir)
Bugün ozon kalkanı, yoğunluğu(kalınlığı), morötesi(UV) ışınlarını filtre etmeye yetmemektedir. Yer yer incelmiş ve hatta kutuplarda delinmiştir. Antartikadaki deliğin büyüklüğü, neredeyse Avrupa kıtası büyüklüğündedir. Kuzey kutbunda da büyük bir delik oluşmuştur. Bunun Dünya üzerinde oluşturduğu tehdidin boyutları, tüm dünyadaki iklim uzmanlarının araştırmaları ve haykırışlarından anlaşılmaktadır.

Küresel ısınma, sera gazları, atmosferin kirlenmesi her geçen gün artmaktadır. Bilim adamlarının haykırışlarına bakılırsa, küresel ısınmanın da, ozon kaybının da telafisi mümkün gözükmüyor. 'Artık geri döndürülemez bir noktadayız'. Bilim adamlarının ve iklim uzmanlarının görüşü budur.

Sadece iklim uzmanları değil, aklı başında herkes, bu tehdidin farkındadır. Nitekim meşhur fizikçi Hawking bile; "Dünya çölleşiyor, böyle giderse gezegenimizin akıbeti Venüs olmaktır" derken, fark ettiği bir gerçeği haykırmaktan geri durmuyor.

OZON KALKANI NASIL İNCELİR- DELİNİR?

Ozon dengesini en basit şekilde anlayabilmek için, delik bir kova düşünelim. Eğer kovaya, deliğinden sızdığı miktarda su doldurmaya devam edersek, kovadaki su seviyesi aynı kalacaktır. Aynen bunun gibi, eğer yıkıldığı kadar ozon oluşmaya devam ederse, toplamdaki ozon miktarı, aynı kalacaktır.

1970'lerin başında, bilim adamları, insan faaliyetlerinin, ozon dengesini bozduğunun kanıtlarını buldular. İnsan üretimi olan, klorin, kloroflorokarbon (CFC) içerikli kimyasalların, ozonu yıkıma uğrattığı ortaya çıktı. Kloroflorokarbon bileşikleri; klor, flor ve karbonun bağ oluşturduğu maddelerdir. Bunlar, son derece kararlı yapıya sahip moleküller olduklarından dolayı, atmosferin aşağı kesimlerinde diğer kimyasallarla kolayca reaksiyona giremezler. CFC molekülleri içindeki bağları kırabilen ender kuvvetlerden biriside, ultraviyole radyasyonudur. Yere yakın atmosferde, CFC'ler, ozon tabakası sayesinde, ultraviyole radyasyonundan korunurlar.

CFC Moleküllerinin Yolculuğu

CFC molekülleri, hiç bozulmadan, stratosfere kadar yolculuk edecek kabiliyettedirler. Her ne kadar CFC molekülleri, havadan daha ağır olsa bile, hava akımları ve karmaşık atmosfer hareketleri, onları stratosfere taşır. Güneş'in ultraviyole enerjisi tarafından bombardımana tutulan CFC molekülleri, parçalanırlar ve klorin atomlarını salarlar. Serbest klorin atomlarıyla reaksiyona giren ozon molekülleri, bir oksijen atomlarını klorinmonoksit oluşturmak üzere, klorin atomuna verirler ve böylece bir oksijen molekülü açığa çıkar ve ozon molekülü bozunur.

Ozon Yıkım Süreci

Eğer CFC molekülünden salınan her bir klorin atomu, sadece tek bir ozon molekülünü yıkıma uğratacak olsaydı, CFC'ler, ozon tabakası için, hiç de ciddi bir tehdit oluşturmazlardı. Fakat ne zaman bir klorinmonoksit molekülü, serbest bir oksijen atomuyla karşılaşsa, bu oksijen atomu, klorinmonoksiti parçalar. Bir oksijen atomunu da çalarak, klorin atomunu, daha çok ozon molekülünü yıkıma uğratması için stratosferde serbest bırakır. Tek dolaşan bir klorin atomunun katalizör rolü oynamasına izin vererek, ozon molekülünün yıkıma uğratıldığı bu reaksiyon süreci, defalarca tekrarlanır.

Stratosfere Pompalanan Kimyasallar Ve Delikler

Şayet insanlar, stratosfere, CFC ve diğer ozona zarar veren kimyasalları, pompalamayı durdursalar, ozon tabaksı, kendisini onarabilir. Ozon tükenmesi, ozon tabakasının tahribinin, onarımından daha fazla olduğu durumlarda ortaya çıkar. Yeniden, sızdıran kova örneğini düşünelim. Atmosfere CFC'ler gibi, ozonu yıkıma uğratan bileşenler pompalamak, kovadaki delikleri büyütmek ile eşdeğerdir. Daha büyük delikler, ozon tabakasının, yapılanmasından daha hızlı oranda yıkıma uğraması anlamına gelir. Sonuç olarak bizi, ültraviyole radyasyonundan koruyan ozon tabakası incelir ve daha sonra delinir.


Atmosferdeki ozonun, %10 u troposferde bulunmaktadır. Yer atmosferide diyebileceğimiz, bu yeryüzüne yakın alt kısımlarda, ozonun artması ise Dünya'daki canlılara zarar vermektedir. Ozon kirliliği veya kötü ozon dediğimiz bu durumun, İnsan yaşamı üzerinde ciddi etkileri söz konusudur.

Araç egzozları, endüstriyel emisyonların oluşturduğu uçucu organik karışımların ve nitrojen oksitlerin havaya karışmasıyla ortaya çıkan insan aktivitelerinin sebep olduğu hava kirliliği, yer seviyesinde oluşur. Özellikle sıcak günlerde, Güneş ışınlarıyla fotokimyasal tepkimeye giren uçucu organik karışımlar ve nitrojen oksitler, 'endüstriyel duman(pus)' halini alırlar. Özetle yeryüzündeki ozonun artması, bu şekilde oluşan fotokimyasal dumanın anahtar bileşenidir.

Stratosfeik ozon azalırken, yer seviyesinde artan ozon(kötü ozon) miktarı, doğal ekosistemlere, ormanlara ve tarım ürünlerine zarar vermektedir. Ozon kirliliği, bitkiler, hayvanlar ve özellikle insanlar için çok tehlikelidir. Havada oranı, belli bir eşiği aştığı zaman zehir etkisi gösterir.


Troposferik ozonun bitki yapraklarında nekrozlara yolaçan olumsuz etkisi
Bitki yapraklarında nekrozlara yol açar ve fotosentez etkinliğini azaltır. Ozon, fotosentez sürecinde, yaşamsal öneme sahip bir enzim olan "rubisko"yu yıkıma uğratan reaktif moleküller üretir. Ayrıca yaprakların, daha hızlı biçimde yaşlanmasına yol açar. Kükürt dioksit(SO2) gibi hava kirliliğine yol açan diğer gazlarla birleşerek etkili olduğu için, tek başına verdiği zarardan daha çok zarar verir.

İllinois Üniversitesi(ABD) araştırmacılarınca, üç yıl süreyle, soya fasulyesi tarımı üzerinde yürütülen bir deney, tarımsal üretimin, içinde bulunduğumuz yüzyılın ortasında azalmaya başlayacağını göstermektedir. Sebebi ise küresel ısınmanın bir sonucu olarak, ozon düzeylerinin, yeryüzünde artmasıdır. Ozon, fosil yakıtlarının yan ürünüdür ve tahrip edici etkisi yüksek bir gazdır. Atmosferi kirleten şehir salımlarının, yeryüzü ozon düzeylerini, giderek daha çok artıracağı hesaplanıyor.

İnsanlar, ozon kirliliğine maruz kaldığında; gözleri, burnu, boğazı tahriş eder ve solunum sistemini tahrip eder. Mukoza tahrişine ve akciğer alveollerinin esnekliğinin azalmasına yol açar. Ozon, Solunumu tehlikeli, keskin kokulu bir gazdır. Çok az insan, ozon'un nasıl öldürücü olduğunun farkındadır. Bir gramın iki yüzde biri bile, öldürücü niteliktedir. Az bir miktarı bile, on binlerce kişiyi öldürebilir. Çok düşük yoğunluklarda dahi zehirleyici ve patlayıcıdır

ARTAN OZON KİRLİLİĞİ (TROPOSFERİK OZON) İNSANLIĞI TEHDİT EDİYOR

Troposferik ozonun bitki yapraklarında nekrozlara yolaçan olumsuz etkisi


Bilim adamları, hava kirliliğinin, ölüm tehlikesini artıran ciddi bir sağlık sorunu olduğunu elbette uzun zamandan beridir bilmektedirler. Ancak Amerikan Tıp Derneği Dergisi'nde yayınlanan yeni bir araştırma, şok edici niteliktedir. Araştırmacılar, şehirlerde yaşayanların, yüksek düzeyde ozona maruz kaldıktan bir hafta sonra, ölüm riskinin arttığını ortaya koydular.

Araştırmacılar, 14 yıl boyunca, Amerika'nın 95 şehrinde toplanan verileri, incelediler ve ozon seviyesinin artmasından bir hafta sonra, ölüm oranlarında, kayda değer bir artış olduğunu tespit ettiler.

Araştırmayı kaleme alan, Yale Üniversitesi Çevre Bilimleri Fakültesi'nden, Michele Bell, eldeki verileri sayılara çevirerek istatistiksel bir sonuç çıkarmanın zorluğundan söz ediyor ve şöyle diyor:

"Kesin olarak kaç kişinin ozondan öldüğünü, söylemek çok zor. Ancak ozon seviyesindeki artışla, ölüm arasında, doğrudan ilişki olduğunu, ozon seviyesi düştüğünde, ölümlerin azaldığını söyleyebiliriz.

"Bu araştırma, ozon ve ölümle ilgili olarak, şimdiye kadar yapılmış en büyük araştırmalardan biridir. Ozon ve insan sağlığı ile ilgili, daha öncede birçok çalışmalar yapıldı. Ancak bu araştırmalar, ya tek bir şehirle veya az sayıdaki bir grup şehirle sınırlıydı ya da biri birinden bağımsız araştırmalardan sonuç çıkarmaya yönelikti. Bizim araştırmamız ise ozon kaynaklı ölümleri, ulusal temelde araştırmayı mümkün kılan geniş bir veri tabanına dayanmaktaydı."

Profesör Bell ve Johns Hopkins Üniversitesindeki meslektaşlarının yürüttüğü bu araştırma, Amerikan nüfusunun %40 ını kapsayacak bir büyüklüktedir. Amerika Çevre Koruma Dairesi, şimdi çevre kirliliği standartlarını gözden geçirmektedir.

Görünen odur ki hava kirliliğinin ve Yer ozon(troposferik ozon) miktarının kontrolsüz artışı, insanlığı ciddi bir şekilde tehdit etmektedir. Bir taraftan, artması gereken stratosferik ozon (iyi ozon) azalıyor ve giderek ozon kalkanı deliniyor, diğer taraftan azalması gereken troposferik ozon (kötü ozon) artıyor. Hava kirliliğini tetikleyen insan eylemleri, hem artışı zararlı olan yer ozonunu artırıyor ve hem de artışı yararlı olan stratosferik ozonu azaltıyor.

Tersine stratosferik ozon(ozon kalkanı) incelerek ve hatta yer yer delinerek, UV ışınlarının yeryüzüne ulaşmasına sebep olmaktadır. Yeryüzüne ulaşan bu Güneş radyasyonu da, bir taraftan canlı yaşama zarar verirken, diğer yandan O2 yi parçalayarak, kükürt dioksit(SO2) ­den kükürt trioksit(SO3) gibi zehirli gazları oluşturarak, ozon kirliliğinin artmasına sebep olacaktır.

Bu kısır döngü, bugün insanlığın başında sallanan birçok kılıçtan sadece bir tanesidir. Hava kirliliği, Sera etkisi, küresel ısınma, iklim değişiklikleri, çölleşme ve ozon kirliliğine; volkanik patlamalar, astroid ve kuyruklu yıldız tehditleri eklenecek olursa, 'Dünya'nın akıbeti ne olacaktır?'. Gerçeğe kör ve sağır olanların, bu soruyla ilgileneceklerini sanmıyoruz. Ancak, bilinmelidir ki, yaklaşan saat hükmünü icra edecektir.

Ozonosfer (Ozon Tabakası)
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi

• Stratosferin üst katlarında yer alan ozon tabakasıdır.
• Yerden 15 ilâ 40 km yükseklikte, en yoğun olarak da 25 km. yükseklikte bulunur.
• Morötesi ışınımın oksijen moleküllerine etkimesiyle meydana gelir.
• Morötesi ışınların daha kısa dalga boylu olan bölümüyse ozon tarafından soğurularak ters bir tepkimeyle kimi ozon molekülleri yeniden oksijene dönüşür.
• Böylece hem atmosferde sınırsız bir ozon oluşumu gerçekleşmez hem de yaşama zararlı morötesi ışınımın yeryüzüne ulaşması önlenmiş olur.

Ozon molekülleri çok iyi birer yükseltgeyicidir.Dolayısıyla atmosferdeki bazı moleküllerle tepkimeye girebilir.Bu tepkimeler sonucunda ozon tabakası incelir, delinir ve sonuçta zararlı ışınlar dünyamıza gelmeye başlar.İşte bu yüzden uzmanlar yaz aylarında, özellikle öğle saatlerinde güneş ışınlarına maruz kalmamamız konusunda uyarmaktadır.

Ozon tabakasının incelmesine neden olan gazlar genel olarak ozon tüketen gazlar olarak sınıflandırılır.Bu sınıfta yer alan en önemli gazlar, kloroflorokarbon gazlarıdır.

Soğuk bir kış gününde, dışarıda yürüyüşe çıktığınız zaman yoğun bir duman bulutuyla karşılaşmak ister misiniz ? Yalnız bu bahsettiğimiz manzara olarak harikalar yaratabilen “sis” perdesi değil; aksine çevre kirliliğine yol açan fabrika dumanları, araba egzozları vb. gibi dumanlardan oluşmuş kirli hava kütlesidir. Bu kirli hava kütlesinin başlıca kaynağı yer seviyesindeki ozondur.
Yer yüzeyi yakınlarında zehirli bir kirletici olan ozon (O3), üç tane oksijen atomunun birleşmesinden oluşur ve bulunduğu bölgeye bağlı olarak yararlı ve zararlı olabilir. Stratosferde bulunan ozon; atmosferi oluşturan azot (%78), oksijen (%21) ve karbondioksit vb. gibi temel gazlara göre oldukça düşük oranda bulunmasına rağmen hem çevreyi koruyup iklimi etkilemekte hem de yer yüzeyindeki canlıların korunmasında önemli rol oynamaktadır. Ozon özellikle, oksijenle birlikte güneşten gelen ultraviyole ışınlarının büyük kısmını stratosfer tabakası içerisinde emmekte ve bu ışınların yer yüzeyine kadar ulaşmasını önleyerek yakıcı etkisini de yok etmektedir. Ancak yer seviyesindeki ozon ise nefes almayı zorlaştırır, öksürtür, gözlerden yanma gibi etkenlere sebep olur.

Atmosferde stratosfer tabakası içerisinde bulunan ozon, ultraviyole radyasyonunun etkisiyle bir taraftan oluşurken, öbür taraftan da yok edilmektedir. Stratosfer tabakasındaki hava kütlesi, sürekli olarak güneşten gelen ultraviyole radyasyon tarafından şiddetli olarak etkilenmektedir. Bu aşamada, yer yüzeyindeki canlılar için büyük bir tehlike oluşturan Ultraviyole-B (UV-B) ışınlarının tamamına yakını stratosfer tabakasındaki ozon tarafından emilmektedir.
Bu işlem,
O3 + h υ ——> O2 + O reaksiyonu şeklinde oluşmaktadır. (λ = Dalga boyu < 243 nm) Bu reaksiyon sonucunda, ozon molekülü parçalanarak bir oksijen molekülü ve bir oksijen atomu açığa çıkmaktadır. Burada h, Plank sabiti; υ, UV-B ışınlarının frekansıdır.

Yukarıdaki reaksiyon sonucu oluşan yeni serbest oksijen molekülü, ozon tabakası içerisindeki oksijen atomu ile reaksiyona girerek tekrar ozon molekülünü (O3) oluşturmaktadır.
O2 + O + M ———> O3 + M
Burada M, reaksiyon esnasında açığa çıkan enerjiyi taşıyan üçüncü bir moleküldür.)
Kötü huylu ozonun kaynaklarından biri olan azot oksitler (NOX), büyük çoğunlukla motorlu araçlardan (%49), enerji santrallerinden (%28), endüstriyel faaliyetlerden (%13) ve ticari aktivitelerden (%5) oluşmaktadırlar.
Ozonun her ne kadar dünyanın üzerinde koruyucu etkisi varsa da, ozon kirliliği nefes almak için zararlı olabilir. Bu kirlilik zamanla genç ve yaşlılarda sağlık problemlerine neden olabilir. Yüksek ozon seviyesine bir saat maruz kalmak nefes darlığı, öksürük, baş ağrısı, mide bulantısı ve solunumla ilgili rahatsızlıklara sebep olabilir. Ozon, insan derisini güneş yanığındaki gibi etkileyebilmekte ve solunum yollarını tahriş ederek akciğerde kalıcı zararlara neden olabilmektedir.
İyi huylu olarak anılan atmosferdeki ozon ise bizi ve çevreyi zararlı güneş ışınlarından korumakta. Ancak bizim çevreye verdiğimiz zararlardan dolayı ise her geçen gün biraz daha kötü duruma gitmektedir.
Bu durumu engellemek için yapılabilecek şeyler elbette vardır. Neredeyse hemen her evde en az bir araba bulunan bu devirde, kısa mesafeleri yürüyerek ve bisikletle katetmek; uzun mesafelerde toplu taşımaları tercih etmek en basit çözümlerden. Kaçak kömür, mazot kullanımı azaltılmalı, ağaçlandırma çalışmalarına önem verilmeli. Bunlar en basit çözümlerden bazıları.

YARARLI OLABILDIYSEM NE MUTLU BANA