Pireneler (Pirene Dağları)

Pireneler

Güney Fransa ve Kuzey İspanya'da, iki devlet arasındaki sınır üzerinde bir dağ dizisi. Kuzeybatıdaki Biskay Körfezi ile Doğudaki Lion Körfezi arasında 413 kmyi bulan bir alanı kaplarlar. Batı, Orta ve Doğu (Akdeniz) olmak üzere üç kısma ayrılır.
Fransaya âit olan kuzey bölümünde dağlar genelde dik ve yüksek bir duvar şeklinde uzanır. İspanya kesiminde ise nehirlerle yarılmış, az meyilli, bir şekilde kilometrelerce içerilere sokulur. Batıda, Bask bölgesinde iyice alçalarak satıhla aynı seviyeye gelen dağlar, Doğuda Roussillionda dimdik bir şekilde denize ulaşır.
Sıradağların yapı olarak belkemiğini jeologların “mihver bölge” dedikleri primer metamorfik ve granitik taşlarla kaplı olan kısım teşkil eder. Yüksek noktaların çoğu bu mihver bölge üzerindedir. Bunlardan Balaitous (3114 m), Vignemale (3298 m), Neovielle (3320 m), Posets (3371 m), Pico de Aneto (3404 m), Pique dEstats (3141 m) ve doğudaki Carlitle (2921 m), Puigimal (2898 m) yüksekliğindedir.
Pirenelerin yapısı Miyo Pliosen zamânındaki Hersinyan ve Alp tektonik hareketleri tarafından belirlenmiştir. Oligoser yığışımları dağ dizisinin sınır bölgelerinde, özellikle batı yarısında yükselme ve tabakalaşma ile meydana gelmiştir. Masif kabarmaları ise Quaternarın ileri dönemlerinde meydana gelmiş, Lannemezan Plâtosu gibi alüvyal yüksekliklerin teşekkülüne sebep veren muazzam çöküntüler meydana getirmişlerdir. En son olarak Ter Nehri Havzasında Volkanik hareketler gözlenmiştir. Pireneler üzerinde bulunan 40tan fazla volkanik tepe ve dağların hepsi sönmüş durumdadır.
Dağları kaplayan buzulların Quaterner zamanda çekilmesiyle yüksek yerlerde çok sayıda sirk gölleri teşekkül etmiştir. Günümüzde çok seyrek olarak görülen buzullar ise her yerde gerileme göstermektedir. Pirenelerin her tarafında bol yağış görülür. En çok yağış alan Bask ve Bearnda yağmur meşe ağacından eğrelti otuna, fundadan katırtırnağına, 3000 metrenin yukarısında da kayın ve köknara kadar zengin bir bitki örtüsünün ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Kurak Akdeniz Pirenelerinde ise deniz meltemleriyle gelen yağışlar, uzun süreli yeşillikler meydana getirir. Dâimâ yeşil olan meşeler daha çok yamaçlarda görülür. Çamın bir türü yüksek kesimlerde yetişir. Pireneler üzerlerinde eskiden beri bulunan sık, karışık ormanların çoğu kesilmiş, tahrip edilmiş veya yakacak ve gemi inşâ malzemesi olarak kullanılmıştır.
Nüfus çoğunlukla verimli vâdilerde ve orta yükseklikteki yaylalarda toplanmıştır. Batıda bilhassa Fransaya âit topraklı üzüm tarımı yapılan kısımlarında da nüfus yoğunluğu oldukça fazladır. Üzümden sonra en çok yetiştirilen ürünler buğday ve patatestir. Pirenelerde zirâatın yanında hayvancılık, bilhassa sığır yetiştiriciliği de çok önemlidir. Koyunculuk ise hemen hemen yok gibidir. Yazın yaylalara çıkarılan süt ineklerinden bol verim alınmaktadır.
Pireneler, yeraltı zenginlikleri bakımından oldukça zengindir. Demir daha çok Orta Pirenelerde üretilir. Çıkarılan diğer mâdenler Canigouda kurşun, çinko, magnezyum, boksit; Katalonya ve Pamplonada potasyumdur. Bölgede elektro-kimyâ, elektrometalurji gibi ağır sanâyi ve ayakkabı îmâli, tekstil, kâğıt yapımı gibi hafif sanâyi tesisleri oldukça yaygındır.
Bütün bunlara bölgenin turistik yönü de eklenirse Pirenelerin, Fransa veİspanya için ne kadar ehemmiyet taşıdığı daha iyi anlaşılır. Bölgenin en büyük turistik merkezleri kış sporlarının yapıldığı Thermes, Luchon ve Cauteretstir. Bölgede ulaşım genelde demiryolu ile sağlanır. İki ayrı yol hattı vardır. Dağlar yer yer karayolu ulaşımını engeller. Sınır üzerinde üç büyük geçit (Roncesvalles, Sompont ve Salav) vardır.

kaynak