bisiklet sporu
iki tekerlekli bisikletin giderek gelişmesi sonucunda ortaya çıkan spor dalı.
Geçmişte özellikle eğlence amacıyla yapılan bisiklet sporunda üç tekerlekli bisiklet ile iki sürücü için ayrı oturma yerleri ve pedalları bulunan iki kişilik bisiklet de (tandem) kullanılırdı.
Bisiklet sporunda klasikleşmiş profesyonel yarışmalar özellikle Avrupa’da düzenlenmektedir; eğlence ve ulaşım amacıyla bisiklet kullanımı da en çok Avrupa’da görülür. Bisiklet sporu hemen tüm dünyada yaygın olmakla birlikte gene en çok Avrupa ülkeleri, Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, ABD, Japonya ve Batı Hint Adalarında yapılmaktadır.
İlk dönemler.
İlk resmî bisiklet yarışı, 31 Mayıs 1868’de Paris yakınlarındaki Saint - Cloud Parkı’nda 1.200 m mesafede düzenlendi. İngiltere’de ise ilk yarış ertesi gün Middlesex’teki Hendon’da yapıldı. 1868’deki Saint-Cloud yarışını kazanan İngiliz bisikletçi James Moore 1869’da Rouen-Paris arasında koşulan 133,57 km’lik ilk kentlerarası yarışı da kazandı. Kara Avrupa’sında daha çok yol yarışı yapılıyordu; buna karşılık Ingiltere’nin bozuk yolları bisiklet yarışı için uygun değildi. 1871’den sonra profesyonel yarışların artmasıyla pist yarışları daha yaygın hale geldi. 1878’de kurulan Ulusal Bisikletçiler Birliği’nin (NCU) girişimiyle (1959’dan sonra İngiliz Bisiklet Federasyonu), 1892’de Uluslararası Bisikletçiler Demeği (IÇA) oluşturuldu. Demeğin kumcu üyeleri İngiltere, Belçika, Danimarka, Almanya, Fransa, Hollanda, ABD ve Kanada’ydı. ICA’da Ingiltere’nin çok ağırlıklı olduğu düşüncesiyle 1900’de Uluslararası Bisikletçiler Birliği (UCI) kuruldu; İngiltere de birkaç yıl sonra UCI’ya katıldı.
ABD’de bisiklet yarışları 1878’de başladı; 1800’lerde hem yol, hem pist yarışları yaygınlaştı. 1880’de kurulan Amerikan Bisikletçiler Ligi (LAW) hem amatör yarışları yöneten, hem de eğlence amacıyla bisiklet kullanımını özendiren ilk kuruluştu. LA W içinde amatörlük profesyonellik ölçütleri konusunda çıkan anlaşmazlık 1898’de Ulusal Bisiklet Derneği’nin (NCA) kurulmasına yol açtı. LAW daha sonra etkinliklerini bisiklet turlarıyla sınırladı. 1921’de Amerikan Amatör Bisiklet Birliği adıyla kurulan ABD Bisiklet Federasyonu amatör yarışların yönetimini üstlendi. ABD’de altı günlük ilk bisiklet yarışı 1891’de New York kentindeki Madison Square Garden’ın geniş pistinde düzenlendi. 1878’de de İngiltere’de altı günlük bir yarış yapılmıştı. Bu yarış türü 1930’lara değin çok yaygındı; daha sonra da 1961’e değin zaman zaman uygulandı. Önceleri tek sürücüler arasında yapılan bu yarışlar 1899’dan sonra iki kişilik takımlar arasında da düzenlenmeye başladı. Altı gün yarışı 20. yüzyılda Avrupa’da yeniden ortaya çıktı. ABD’de gözden düştükten sonra bir yandan Almanya, Belçika, Fransa, İngiltere ve Hollanda’da gözde hale gelirken, bir yandan da Kanada ve Avustralya’da yaygınlaştı.
20. yüzyıl başlarından sonra ABD ve İngiltere’de bir ölçüde otomobilin yaygınlaşmasına bağlı olarak bisiklet yarışları geriledi. Bu iki ülke Avrupa’daki bisiklet yarışlarından uzun süre uzak kaldı. NCU, kara Avrupa’sında yaygın olan yol yarışlarını yasakladı. İngiltere’de yarışlar temelde amatörler arasında, Avrupa’da ise hem amatörler, hem profesyoneller arasında yapılıyordu.
Eğlence amacına yönelik bisiklet sporu, resmî yarışların başlamasından kısa süre sonra ortaya çıktı. İngiltere’de 1878’de kurulan Bisiklet Tur Kulübü’nün 20. yüzyıl başlarında 60 bin, 1980’lerde ise 25 bin kadar üyesi vardı. Özellikle 1880’lerde, güvenlik düzeneği bulunan Rover bisikletinin geliştirilmesinden sonra kadın ve erkek bisikletçiler ilk kez eşlik amacı olmaksızın her yerde bir arada spor yapmaya başladılar. Gerek bu yüzden ahlaki bir karmaşa doğacağı korkusu, gerek kadın sporcuların bisiklet giysilerinin giderek daha erkeksi hale gelmesi kamuoyunda tepkilere yol açtı.
Modern yarışlar.
Bisiklet yarışları 1890’larda Avrupa’nın pek çok ülkesinde en çok tutulan yaz sporu durumuna geldi. Bordeaux-Paris, Paris-Ronbaix ve Liege- Bastogne-Liege gibi, savaşlar dışında her yıl yapılan klasik yarışlar bu yıllarda başladı, ilk klasik yol yarışı olan Fransa Turu’nun birincisi 1903’te düzenlendi ve bu tür, savaş yıllarındaki kesintiler dışında süreklileşti. Ingiltere’de yol yarışının yasak olması, yasanın boşluklarından yararlanan yeni bir yarış türünün, zamana karşı yarışların doğmasına yol açtı. Bu türde yarışçılar, aynı anda başlayarak belirli bir uzaklığı tek başlarına en kısa zamanda koşuyordu. İngiltere’de toplu çıkışlı ilk yol yarışı 1942’de yapıldı. İlk İngiltere Turu 1951’de düzenlendi, 1958’den sonra Süt Yarışı (Milk Race) adıyla her yıl koşuldu. Profesyonel bisiklet sporu 1965’te başladı.
II. Dünya Savaşı’na değin Avrupa yol yarışları bisiklet üreticilerinin desteğiyle yapılırdı. Daha sonra bu sanayi gerileme gösterince akaryakıt, içki ve tütün şirketleri yarışları desteklemeyi üstlendi. Günümüzde profesyonel mevsim ilkbaharda önce Akdeniz bölgesinde başlar, ulusal ve bölgesel yarışlarla birlikte sonbaharda kuzeyde sona erer. Amatör mevsim de aynı takvimi izler.
1896’daki ilk modem oyunlardan bu yana bisiklet dalında amatör yol yarışları (yalnızca erkekler için) Olimpiyat Oyunları arasında yer almaktadır. Pist yarışları da 1900’den bu yana olimpiyat dallan arasındadır (bak. Oümpiyat Oyunlan). Hem amatör hem de profesyonel bisiklet sporculan arasında dünya şampiyonalan da düzenlenmektedir. 1892’de ÎCA’nın kurulmasından önce gayri resmî düzenlenen amatör şampiyonalar, 1893’ten bu yana resmî nitelikte sürdürülmektedir. I. Dünya Savaşı sonrasına değin bu şampiyonalarda Ingiltere üstün durumdaydı; Ingiltere’ye ancak Fransa, Almanya ve ABD rakip olabiliyordu. II. Dünya Savaşı’ndan sonra üstünlük Avrupa ülkeleri arasında daha yaygın dağılmaya başladı. İlk profesyonel şampiyonalar 1920’lerde düzenlendi. Profesyonel-amatör ayrımının giderek zorlaşması nedeniyle Uluslararası Olimpiyat Komitesi 1965’te bisiklet yarışlarının oyunlardan çıkarılabileceğini açıkladı. Bunun üzerine UCI’ya bağlı ila yeni örgüt kuruldu: Uluslararası Profesyonel Bisiklet Federasyonu’na tümü Avrupalı 10 ülke üyeydi; Uluslararası Amatör Bisiklet Federasyonu’nun ise tüm dünyada 100’ü aşkın üyesi vardı. Dünya amatör bisiklet şampiyonalarını ve olimpiyat yarışlarını düzenlemeyi UCI sürdürdü. Ulusal şampiyonalar ulusal kuruluşlarca, öteki yarışlar ise özel organizatörlerce düzenlenmektedir.
Yarışmalar.
Amatör bisiklet yarışları, Olimpiyat Oyunlan dışında hem erkeklerde hem de kadınlarda yerel, bölgesel ve ulusal düzeylerde, küçükler (12-13 yaş), yıldızlar (14-15 yaş), genç yıldızlar (16-17 yaş), gençler (18-20 yaş) ve büyükler kategorilerinde yapılır. Yalnızca bireysel düzeyde yapılan zamana karşı yanşlar dışındaki yol yanşlannda takım yanşlan iki ana kategoridedir. Kriteryum adı verilen ilk kategori kapalı bir parkurda, görece kısa mesafede (4-5 km) koşulur. Yanşçılar önceden belirlenmiş sayıda tur koşarlar ve turlan ilk tamamlayan bisikletçi yanşı kazanır. İkinci kategorideki yanşlar açık yolda yapılır ve noktadan noktaya yanş, tur yanşı ve etaplı yanşlar olmak üzere türlere aynlır. Noktadan noktaya ve turlu yanşlar genellikle birer günlük yanşlardır. Profesyonellerde 240 km’den 280 km’ye, amatörlerde 180 km’den 220 km’ye kadar değişen uzunlukta koşulur. Fransa Turu etap yarışları, ağırlıklı olarak, art arda birkaç günde koşulan, bir dizi noktadan noktaya yarıştan oluşur. Ama bu yarışta bir günde koşulan uzaklık, günlük yarışlarda koşulandan daha kısadır. Tüm etapları en düşük toplam zamanda tamamlayan bisikletçi yarışı kazanır.
sürat (erkeklerde 1.000 m; kadınlarda 500 m), takip (4.000-5.000 m), orta mesafe (5, 10 ya da 20 km), zamana karşı yarış ve motor eşliğinde yarış türlerini içerir.
Bisiklet krosu yanşlan, genellikle bisikletçinin bisikletinden inerek, bisikletiyle birlikte koşmasını da gerektirir; açık arazide ve bozuk yollarda yapılır. Bu spor ilk kez 20. yüzyılda Fransa’da yapılmaya başladı. Giderek tüm Batı Avrupa’da ve ABD’de sevildi. 1925’te ilk dünya şampiyonluğu düzenlendi. 1950’de UCI tarafından bisiklet yarışları arasına katılması kabul edildi. 1967’den sonra yarışmalarda amatör ve profesyonel ayrımı getirildi.
16-24 km’lik kros parkuru etaplardan oluşur ve genellikle 60-75 dakikada tamamlanır. Yarış parkurunda hendekler, çamur, devrilmiş ağaçlar, dereler, yokuşlar, çitler gibi engeller bulunur. Yarışı zorlaştırmak için doğal koşu parkuruna yapay engeller de konur. Sert kış koşullarının yarışı zorlaştırması için, yarışlar genellikle eylül ile mart arasında yapılır.
Yarış sırasında yarışçıların ikiden fazlasının yan yana gelmesi kurallara aykırıdır. Yardımcılar yedek bisikletlerle parkurun kenarında bekler, bisikletlerin arızalanması ya da çamura saplanması gibi durumlarda yarışmacıya yeni bisiklet verirler.
Bisiklet türleri.
İlk dönemlerde yarış bisikletlerinin ön tekerlekleri büyüktü. 1890’larda bunların yerini güvenlik düzeneği olan bisikletler aldı. Günümüzde yarış bisikletlerinin iki türü vardır: Hafif, çelik alaşımlı bir iskeleti, iki zincir dişlisi (serbest tekerlek), çok sayıda vitesi, ince boru biçiminde lastikleri ve hafif tekerlekleri olan çamurluksuz yol yarışı bisikleti; iskeleti ve lastikleri daha da hafif, frensiz, vitessiz ve iki zincir dişlisi yerine sabit bir zincir dişlisi bulunan pist yarışı bisikleti.
ilaç sorunu. Uyarıcı ve yorgunluk önleyici ilaçların kullanımı, daha öbür sporlarda görülmeden önce hem amatör hem de profesyonel bisiklet sporcuları arasında yaygınlaşmıştı. Bunun üzerine kullanımı yasak ilaçların bir listesi oluşturuldu ve gaz kromatografisi yoluyla kan testi uygulanmaya başladı. 1967’de Fransa Turu’nda İngiliz bisikletçi Tom Simpson’un geçirdiği ve ölümle sonuçlanan kazanın ilaç kullanımından ileri geldiği sanılmaktadır.
Son dönemlerde eğlence amaçlı bisiklet kullanımı.
Avrupa’da, özellikle Fransa, Belçika, İtalya ve İngiltere’de günümüzde çok sayıda bisiklet ve tur kulübü vardır. Bisiklet turları genellikle uluslararası düzeyde düzenlenir. Bisiklete binmenin sağlığa yararlı olduğu yolundaki görüş, bisiklet turlarındaki artışın nedenlerinden biridir. Günümüzde dünyada yaklaşık 50 milyon kişi düzenli olarak bisiklet kullanmaktadır. 1932’de 200 bin olan yıllık bisiklet satışı 1980’lerde 10 milyona yükselmiştir. Birçok ülkede kent caddelerinde, ulusal parklarda ve belediye parklarında bisiklet yolları ayrılmıştır.
Türkiye'de bisiklet sporu.
Osmanlı döneminde ilk bisiklet yarışları 1897’de Selanik’ te düzenlendi. Bisiklet satıcılarının yanş pisti yaparak tamtıma yönelmesi öteki girişimcileri de harekete geçirdi. Bazı girişimciler, İstanbul’da Tepebaşı’nda yaptırdıklan velodromda yarışlar düzenlçdi. 1908 öncesindeki yarışların ünlüleri Mustafa Bey ile Nobile ve Medyano efendilerdi. Leon ve Papazyan adlı bisiklet ithalatçılarının düzenlediği bu yarışlar daha sonra yasaklandı.
İstanbul’da bisiklet yarışları II. Meşrutiyet’ in ilanından sonra yeniden canlandı. Fenerbahçe Kulübü bu spor dalma ağırlık veren ilk kuruluş olarak Fenerbahçe, Maslak ve Bakırköy’de yapılan yol yarışlarında etkinlik gösterdi.
İdman Cemiyetleri İttifakı’nın kurulduğu 1923’ten sonra bisiklet sporu yaygınlık kazandı. Bu kuruluşun içinde etkinlik gösteren Bisiklet Federasyonu, ilk başkan Muvaffak Menemencioğlu ile daha çok bölgeleri kapsayan bisiklet gezilerine (tur) önem verdi. Cambaz Fahri, Cavit Cav ve Raif Bey bu dönemin ilk milli takımını oluşturdular. 1924 Olimpiyat Oyunları’na hazırlanan bu takım bisiklet bulunamadığı için olimpiyatlara katılamadı. Bisiklet ulusal takımı uluslararası alandaki ilk karşılaşmasını 1927’de Bulgaristan ile yaptı; bu karşılaşmada Cavit ve Galip Cav, Yunus Unat ve Tacettin Baştürkmen yarıştılar.
Türkiye’de ilk uzun etaplı yarışlar
1928 Olimpiyat Oyunları sonrasında Ege Turu adıyla düzenlendi. İstanbul-Edirne-Istanbul Turu uluslararası kurallara uygun olarak 1938’de 10 etap halinde, 1.112 km üzerinden yapıldı. O yıl birinciliği elde eden Eyüp Yılmaz, İstanbul-Edirne-îstanbul yarışını 17 saat 44 dakika 15 saniyede bitirdi. Bu yarış 1939, 1941 ve 1942’de tekrarlandı, Yarışların öteki başarılı sporcuları arasında Orhan Suda, Kirkor Cambaz, Osman Pak, Ali Çetiner ve Bayram Adıvar bulunuyordu. İlki 1941’de yapılan 8 etaplı 882 km’lik Ankara-İzmir Turu da Türkiye’deki klasik bisiklet yarışları arasındaydı.
Talat Tuncalp’ın Marmara adıyla 1963’te başlattığı ve Marmara çevresini dolaşan, 1.000 km’nin altındaki 8 etaplık tur önceleri bölgesel nitelik taşıyordu; 1966’dan sonra uluslararası nitelik kazandı. Marmara Turu’nda “san mayo”yu giyen ilk bisikletçi Rıfat Çalışkan oldu. Tur 1968’de Cumhurbaşkanlığı Türkiye Turu adını aldı. Etap sayısı 10’u geçen, mesafesi ise 1.000 km’nin üzerine çıkan bu yarışın başlıca özelliği cumhurbaşkanının .desteğinde yapılması ve güzergâha Ankara-İstanbul arasındaki etaplann da eklenmesiydi. Cumhurbaşkanlığı Türkiye Bisiklet Turu’nda Ali Hüryılmaz, Erol Küçükbakırcı, Seyit Kırmızı, Cengiz Özdoğan, Nusret Ergül, Yusuf Ecevit ve Haluk Günözgen en çok etap kazanan bisikletçiler arasında yer aldılar. Uluslararası Cumhurbaşkanlığı Bisiklet turlannda ise SSCB, Bulgaristan ve Polonya en çok takım birinciliği kazandı. Türk bisikletçileri Akdeniz Oyunlarındaki ilk derecelerini 1971’de İzmir’de elde ettiler (4 km pist-takım).
Kurum ve ihtisas kulüplerinin kurulması bisiklet sporuna canlılık getirdi. Meriç Tekstil Kulübü (1973) uluslararası alandaki turlara katılan ilk kulüp oldu. Meriç Tekstil, Cezayir Turu yokuş birinciliğini (Seyit Kırmızı), Voyvodina Turu genel ferdi ikinciliğini (Ali Hüryılmaz) ve Akdeniz Turu takım ve genel ferdi birinciliğini (Seyit Kırmızı) kazandı. 1970’te kurulan Esen Bisiklet Kulübü ise Türkiye’nin ilk bayan takımını oluşturdu. 1977’de Fransa Tour L’avenir Ödülü’nü alan Haşan Can; 1973’ te Balkan şampiyonu olan, 1975 Libya ve Suudi Arabistan turlarını kazanan Erol Küçükbakırcı bu spor dalının önemli adları arasına girdiler.
Türkiye’de pist yarışları için Balıkesir ve Konya velodromlan hizmet vermektedir. Bisiklet sporunda en etkin bölgeler Konya, Ankara, İzmir, İstanbul ve Bursa’dır. En önemli yarış olan Uluslararası Cumhurbaşkanlığı Bisiklet Turu genelde ekimde düzenlenir. Türkiye, tura genellikle A takımının dışında B ve Ümit milli takımlarıyla katılır. Davetli ülkeler yarışta ulusal ya da temsili düzeydeki ekipleriyle yer alırlar.
kaynak: Ana Britannica
Bisiklet Sporu Nedir? Bisiklet Sporu
