Ahmet (Ahmed) Vefik Paşa

Ahmed Vefik Paşa

(d. 3 Ağustos 1823 - ö. 3 Nisan 1891, İstanbul)
Tanzimat Dönemi kültür yaşamında önemli rol oynamış devlet adamı.

Divan-ı Hümayun tercümanı Yahya Naci Efendi’nin torunu,Paris maslahatgüzarı Ruheddin Efendi’nin oğludur. Mühendishane-i Berri-i Hümayun’da okudu. 1834’te babasıyla birlikte Paris’e giderek bir süre Saint- Louis Lisesi’nde öğrenim gördü. 1837’de Bâbıâli Tercüme Odası’nda göreve başladı. 1840’ta Londra elçiliğine kâtip olarak atandı. 1847’de yurda dönerek Tercüme Odası başmütercimi oldu. 1851’de yeni kurulan Encümen-i Daniş’e üye seçildi.

Aynı yıl Tahran büyükelçiliğine atandı. 1854’te Meclis-i Vala üyesi, 1857’de deavi nazın, 1860’ta Paris elçisi, 1861’de evkaf nazın, 1862’de Divan-ı Muhasebat (Sayıştay) reisi, 1863’te Anadolu sağ kol müfettişi olarak görev yaptı. 1864’ten evkaf nazırı, 1862’de Divan-ı Muhasebat (Sayıştay) reisi, 1863’te Anadolu sağ kol müfettişi olarak görev yaptı. 1864’ten 1871’e değin kendisine devlet görevi verilmedi. Bu yıllarda Moliere, Voltaire, Hugo ve Lesage’dan çeviriler yaptı; okullar için kitaplar hazırladı. 1871’den sonra sadaret müsteşarlığı, maarif nazırlığı, Şûra-yı Devlet (Danıştay) üyeliği gibi önemli görevlerde bulundu. 1875’te Petersburg Bilim ve Sanat Akademısi’ne muhabir üye seçildi. 1877’devezirlik verilerek ilk Meclis-i Mebusan başkanlığına getirildi.

Meclisin birinci dönemi sona erince, sırasıyla Edirne valiliği (Ağustos-Kasım 1877) ve maarif nazırlığı (Ocak-Şubat 1878) yaptıktan sonra 4 Şubat 1878’de başvekilliğe getirildi. Başvekilliği dönemindeki en önemli olay 3 Mart 1878’de Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması’nı imzalamasıdır. Bu antlaşmadan iki buçuk ay sonra görevden alındı ve 1879’da Bursa valiliğine gönderildi. Üç yıllık valiliği sırasında, ilk vilayet tiyatrosu sayılan BursaTiyatrosu’nu kurdu, kentin imarı için çalışmalar yaptı. 1882’de, üç günlük ikinci başvekilliğinden uzaklaştırıldıktan sonra ölümüne değin herhangi bir görev almadı. Rumelihisarı’ndaki yalısında araştırma, inceleme, çeviri ve derleme çalışmaları yaptı.

Ahmed Vefik Paşa, her şeyden önce Osmanlı kültürüne yaptığı çok yönlü katkılarla tanınır. Özellikle Türk tiyatrosunun gelişmesinde önemli bir rol oynadı. Fransız tiyatro oyunlarından yaptığı çok sayıda çeviri ve uyarlamanın yanı sıra dramaturji ve sahneleme tekniğiyle ilgilendi. Moliere’in La Mariage force ve Le Medetin malgre lui adlı oyunlarından, sırasıyla Zor Nikâhı ve Zoraki Tabip adlarıyla yaptığı uyarlamalar Türk tiyatrosunun ilk oyunlarından oldu. Moliere’den yaptığı 34 çeviri ile uyarlamadan 19’u basıldı ve 16’sı günümüze ulaştı. Düzyazı çeviri ve uyarlamalarında gündelik konuşma dilini kullanmış, manzum olarak Türkçeye aktardığı oyunlarda da hece ölçüsünü yeğlemiştir. Bursa’da 36 localı bir tiyatro yaptırarak halka zorla tiyatro sevgisini aşılamaya çalışmıştır.

Ahmed Vefik Paşa Adamcıl (Le Misanthrope), Tartüf (Le Tartuffe), Kadınlar Mektebi (L’Ecole des femmes), Savruk (L’Etourdi) gibi kimi oyunları manzum olarak dilimize aktarmış, İnfial-i Aşk (Le Depit amoureux), Don Civani (Dom Juan), Dudukuşları (Les Precieuses ridicules) gibi oyunları küçük değişikliklerle düzyazı halinde çevirmiş, Dekbazlık (Les Fourberies de Scapin), Tabibi Aşk (L’Amour medetin), Meraki (Le Malade imaginaire) gibi oyunları ise uyarlamıştır. Ahmed Vefik Paşa’nın bu çeviri ve uyarlamalarının yanı sıra 1887’de yazdığı Arslan Avcıları yahud Hak Yerini Bulur adlı bir de oyunu vardır.

Ahmed Vefik Paşa, Türkçenin gelişmesi ve Türk lehçeleriyle ilgili birçok çalışma yapmış, titiz araştırma ve derlemeleriyle özgün başvuru kaynakları hazırlamıştır. Bu çalışmalardan Müntehabat-ı Durub-ı Emsal (1852) adlı atasözleri derlemesi ile Lehce-i Osmani (1876) adlı sözlüğü yayımlanmıştır. Ulusal temele dayalı tarih anlayışını benimseyerek bu tarihin Osmanlı tarihinden farklı olması gerektiğini savunmuştur; bu anlayışının izleri Fezleke-i Tarih-i Osmani (1869) adlı kitabında görülür.

AHMED VEFİK PAŞA

(1823-1891)
türk devlet adamı, yazar

Mühendıshane'de öğretmenlik, Divanı hümayunda çevirmenlik yapan Bulgarzade Yahya Efendi nin torunu: Paris elçiliği işgüderi Ruhettın Efendi nin oğludur Mühendishaneı berrıı hümayun’da başlayan öğrenimini babasıyla birlikte gittiği Paris'te Saınt Louis lisesı'nde sürdürdü (1834-1837). Meslek yaşamı Babıâlı tercüme odası'nda başladı (1837). Dışişleri hizmetinde çalıştı; Londra'da elçilik kâtibi (1840-1842), Tahran (1851-1855) ve Paris’te (1861-1862) büyükelçi olarak bulundu Dışişleri hizmetinde çeşitli tarihlerde Sırbistan, Memleketeyn (Eflak- Buğdan). iran-lrak sınırının denetlenmesi. Macaristan göçmenleri gibi sorunları ele almakla göıevlendirildi. Zaman zaman Meclisi valayı ahkâmı adliye’de (1855. 1858. 1861. 1863) görev aldı. Edirne (1877), Bursa (1879-1881) valiliklerinde. Deavı nezareti nde (1857),Evkaf-ı hümayun nezareti'nde (1861), ıkı kez Maarif nezareti'nde (1878) bulundu. Sadaret müsteşarı oldu (1872). iki kez başbakanlık (içişleri bakanlığı da üzerinde olarak. 1878; üç gün süreyle, 1882) yaptı. Birinci meşrutiyetin ilanı üzerine toplanan ve kısa süre sonra kapatılan Mebusan mec lisi’nin başkanıydı (1878) Haksızlığa sert tepki gösteren kişiliği, sabırsız davranışları, atandığı görevlerden sık sık alınmasına yol açıyordu. Yaşamının son dönemi de bu nitelikleri yüzünden resmi görevden uzakta geçti. Asıl önemli etkinliği tarih, dil, tiyatro alanlarında görüldü.

Darülfünunda tarih felsefesi okuttu. Fezleke-i tarih-i Osmani (1869) adlı kitabı uzun süre okullarda okutuldu Ebülgazi Bahadır Han'ın Şecere-i Türk'ü nü çağatay lehçesinden osmanlı türkçesıne çevirerek yayımladı (1864). Lehçe-ı Osmani (1876) adlı sözlüğü. Anadolu türkçesini konu edinen zengin bir derlemedir. Bu yapıtında Oğuzlar. Selçuklular ve OsmanlIlar hakkında ilen sürdüğü görüşleriyle XX. yy. başında gelişecek Türk ulusçuluğunun öncülerinden sayılır Batı kültürünü küçük yaşta tanımaya başlamış, bu kültürün kaynaklarından olan bazı klasik yapıtları türkçeye çevirmişti: Victor Hugo'dan Hernan. Voltaire'den Hikâye-i hikemiye-i mikromega (1872), Fenelon’dan Telemak (1882). Lesage'dan Git Blas Santillani'nin sergüzeşti (1887). Ancak, asıl büyük başarısı Moliöre'dan yaptığı çevirilerdedir. Bursa valiliği sırasında yaptırdığı tiyatroda Tomas Fasulyeciyan topluluğunun bu çevirileri sahnelemesine önayak oldu. Molıere çevirilerinden bazıları düzyazıyladır: infıal-ı aşk (Le depıt amoureux), Don Civanı (Don Juan), Dudukuşları (Les pröcıeuse ridicules). Bazıları duraksız 10 heceli vezinledir: Tartüf (Tartuffe), Adamcıl (Le Mısanthrope), Okumuş kadınlar (Les femmes savantesy Kocalar mektebi (Le cole de s maris), Kadınlar mektebi (Le cole des femmes), Savruk (L'Etourdi). Yaratıcı bir ustalıkla yerli yaşama uyarlayarak çevirdikleri ise şunlardı: Zor nikâhı (Le Mariage forcâ),Tabib-i aşkıl'Amour medecin). Zoraki’ tabip (Le Medecin Malgre Lui), Dekbazlık (Les Fourberies de Scapin), Merakı (Le Malade Imagi-naire). Konuları canlandırılan aile ilişkileri bakımından müslüman türk toplumuyla bağdaşmayacak bazı güldürüleri de OsmanlI azınlıklarından oyun kişileri çevresinde uyarladı: Azarya (L Avare). Yorgakı Dandini (Georges Dandın). Bütün bu yapıtlar halkın konuştuğu türkçeden kaynaklanan yerli sahne dilinin oluşmasına katkıda bulunmasıyla, uyarlamalarda ise XIX. yy. Osmânlı toplum yaşamını canlandırmasıyla büyük bir değer taşır.

Ahmet Vefik Paşa tiyatrosu

Bursa da, Ahmet Vefik Paşa'nın ilk tiyatro binasını yaptırdığı yerde bulunan eski Tayyare sinemasının bugünkü adı Gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra 28 eylül 1957 de açıldı. Yaklaşık 500 kışı alabilen tiyatro. Devlet tiyatroları genel müdürlüğü'nce yönetilmektedir.