Sappho

Sappho
MsXLabs.org & Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sponsorlu Bağlantılar

Sappho heykeli, M.Ö. 5. yüzyıl

Sappho, Lesbos, Eresos (bugünkü adı ile Midilli ) adasında doğmuştur. Antik Yunan lirik şairi, Afrodit kültü rahibesi, ekol lideridir (Thiasos). Doğumu yaklaşık olarak M.Ö. 630 ile M.Ö. 612 arasında; ölümü M.Ö. 570 civarında kabul edilmektedir. Eusebius Sappho'nun 45. Olimpiyatın ikinci yılında (M.Ö. 600 -M.Ö. 599) yılında en verimli çağını yaşadığından bahseder.

Yaşadığı Çağa Bakış
İran, Mısır gibi ülkelerdeki süreğen krallık sisteminin aksine; yunan medeniyetinde Ege kıyılarının dağlık düzensiz yapısı, insanların dağınık yaşaması vb. sebepler yüzünden, yönetim küçük krallıklar dan öteye gidememiş, sonraları ise güçlenen soylu sınıfı yönetimi kralın elinden almıştır (Oligarkhia, ολιγαρχία). Yönetimi alan soyluların topraksız ya da küçük topraklı halkı borçlandırmaları ve devam eden akınlar sonucunda Attika'dan kaçan halk zamanla (en belirgin dönemi M.Ö. 7. yy) kıyı Ege'ye yerleşmiş; yeni yerleştiği bölgede ise ticaretle uğraşmaya başlamıştır.
Yeni topraklarda süren yaşam ve ticaret; insanlara eski geleneklerden sıyrılarak kendini tanıma, kıyaslama ile kendini ölçme olanağı vermiştir. Toplumsallıktan bireyciliğe geçişte yaşanan bu süreç Lirik şiiri beraberinde getirmiştir. Lirik şiirin doruğunda ise Sappho vardır.

Liriğin Doruğu
Bir Afrodit kültü rahibesi olan Sappho, bağlı bulunduğu kültün de kendisine vermiş olduğu rahatlığa dayanarak özgürce içinden geçeni söylemiş, açık ve yürekli bir tutum sergilemiştir. Dilindeki bu içtenlik ve açıklık sayesinde eserleri, tüm ardıllarını ve benzerlerini geride bırakarak yüzyılların ötesine geçmiş, çağlar boyu öykünülmüş, eleştirilmiştir.

Vezin Kalıpları
Sappho, kendi çağına kadar süregelen İon lehçesindeki Hexametron ve Attika lehçesine daha uygun olan İambos vezinlerinde yazılmış betiklerden farklı olarak, Dor ögeleri ile katışık Aiol lehçesinde, monodik de denilen tek bir ozanın lir ile söylediği şiir biçiminde eserler vermiştir. Klasik Sappho kalıbı üç 11'lik bir 5'lik dizeden oluşur.

Şiirleri
Dokuz Betik + (Onuncu Bölüm) olmak üzere 182 şiiri günümüze ulaşmıştır. Bu şiirlerin neredeyse tamamı Sappho'ya yakın dönem tarihçileri, edebiyatçıları, şairleri aracılığı ile bugüne ulaşmıştır. Şiirlerin bir kısmının tamamen başkasına ait olmasından, bir kısmının ise kısmen değiştirildiğinden şüphe edilmektedir. Kaldı ki günümüze ulaşan kimi şiirler (örneğin, dikey biçimde ortadan kesilmiş gibi) hasarlı bir vaziyette ele geçmiş, çevirilerinin bir kesimi Sappho söylemine dayanılarak faraziye ile üretilmeye çalışılmıştır.

Sappho heykeli, Pierre Loison (1816-1886)

Gökbilim Yazılımı, 2600 Yıllık Sappho Şiirinin Ne Zaman Yazıldığını Tespit Etti!

Antik kadın şair Sappho’nun 2600 yıl önce yazdığı “Gece Yarısı Şiiri” adlı şiirin, ne zaman yazıldığı, gelişmiş bir astronomi yazılımıyla ortaya çıkarıldı. Sappho, yüzyıllarca heykellerde ve madeni paralarda betimlenmiştir. Resmi olarak en az dokuz kitabı olduğu bilinir, ancak ne yazık ki bunlardan geriye kalan Mısır-Oxyrhynchus’da 1800’lerin sonlarında bir çöplükte keşfedilen 200 parçadır. Yine de bu parçalar etkili olmuş ve nesiller boyunca şairleri etkilemiştir.

Sappho’nun hevesli şair gözü, aynı zamanda onu büyük bir gök gözlemcisi yaptı. Onun net ve keskin detayları, araştırmacıların eserlerinin birinin zamanını netleştirmesinde yardımcı oldu. İlgili çalışma, Sappho’nun “Gece yarısı Şiiri”nden Taurus takımyıldızındaki Ülker yıldız kümesiyle (yedi kız kardeş diye de anılır) ilgili bir açıklamaya dayanıyor: “Önce Ay battı, / sonra da yedi yıldızı ülkerin / gece yarısı, / akıyor çağ, / yalnızım yatağımda” CNET’ten Michelle Starr’a göre, araştırmacılar gökyüzünü Midilli Adası’ndan göründüğü gibi oluşturmak için Starry Night (sürüm 7.3) ve Uluslararası Planetaryum Topluluğu’ndan Digistar 5 isimli yazılımları kullandılar.

Şiirin ne zaman yazıldığı bilinmediği için, araştırmacılar yıldızlara MÖ 570 yılından bakmayı seçtiler, çünkü bu tarihin Sappho’nun yaklaşık ölüm tarihi olduğu düşünülüyor. Yine de araştırmacılar seçilen tarihi 20 yıl, hatta 40 yıl değiştirmenin analizlerinin sonucunda hissedilir bir fark oluşturmayacağını belirtiyor. Çünkü şair Ülker yıldız kümesinin gece yarısından önce battığını belirtiyor. Ülker yıldız kümesinin Midilli’de gece yarısı veya öncesinde battığı zamanın, bu yılın 25 Şubat-31 Mart tarihleri arasına denk geldiğini hesaplayabilen araştırmacılar makalelerinde kış sonu ve bahar başlangıcının doğa aşkı lirizmi açısından beklendik bir zaman aralığı olduğunu da belirtiyorlar.

Araştırmanın yazarlarından, Teksas Üniversitesi (Arlington) Fizik Profesörü Manfred Cuntz, Sappho’nun erken dönem Yunan astronomisine katkı sağladığının düşünülebileceğini söylüyor ve Sappho kadar net astronomik gözlem yapan çok fazla eski şair olmadığını belirtiyor.

Araştırmanın oldukça ilginç sonuçları, gelişen bir bilim olan adli astronominin parçası. Araştırmada ortak yazar ve Arlington Planetaryumu’nun yöneticisi Levent Gürdemir, gelişen teknolojilerin araştırmaya yeni yollar açtığını belirtiyor. Planetaryum yazılımlarının kullanımının kendilerine herhangi bir yerde, geçmişte ya da gelecekte herhangi bir zamanda gökyüzünün simülasyonunu sağladığını ifade ediyor.

Bunun da planetaryumun sadece astronomi değil, biyoloji, kimya, sanat, edebiyat, mimarlık, tarih ve hatta tıp gibi farklı disiplinlerdeki araştırmalara açılmasının örneği olduğunun altını çiziyor. Gizmodo’dan Jennifer Oullette de Teksas Üniversitesi’nin araştırmasıyla aynı doğrultuda bir araştırma yapıyor. Gökbilimci Donald Olson, Jül Sezar’ın Britanya’ya çıktığı bölgeyi bulmak için yıldız tariflerini kullanıyor. Geçen ay bir araştırmacı Dünya'dan görülen en büyük süpernova hakkında bilgi toplamak için ortaçağdan kalma Arapça bir yazıdaki açıklamayı kullandı.

Kaynak: Smithsonian / Journal of Astronomical History and Heritage (10 Mayıs 2016)