Röportaj Nedir?
Bir olayı, bir yeri, bir eşyayı veya bir kuruluşu çeşitli yönleriyle tanıtmak amacıyla dergi, gazete veya görüntülü yayın organlarında sunulan konuşmalara röportaj (söyleşi) denir.
Söyleşide bir ön hazırlık olması gerekir. Tanıtmak istediğiniz şahıs, kurum veya çevrenin önceden planlanması ve incelenmesi gerekir.
Örneğin, bir kişiyi tanıtmak istiyorsak o kişi hakkında yeterli bilgiye sahip olmamız gerekir. Kişi hakkında yapılan inceleme ve araştırmalar neticesinde sorular o kişinin özelliklerini yansıtacak bir şekilde önceden hazırlanmalıdır. Her türlü sözlü ve yazılı kompozisyonda amaç gerekli bir unsurdur.
Röportajda da hazırlanan sorular amaca uygun olmalıdır. Konuşma yaptığımız şahsı sorularımızla kontrol etmek zorundayız. Eğer röportaj sırasında sorularla hâkimiyeti elimizden bırakırsak konuşma başka yönlere kayarak amacın dışına çıkılır.
Röportajlar genellikle en önemli unsurların yer aldığı, önemsiz soruların yayınlanmadığı türde yazılar olmalıdır. Önemli olan, önemli olanı, ilginç olanı vermektir.
Nasıl Başlanır?
O halde bir röportaj yapılıp bittikten sonra tüm notları önümüze koyup, “acaba en önemli kısımlar hangileri” diye düşünmekte yarar vardır. Bu işlem aslında röportaj sırasında da gerçekleştirilebilir. Yani röportaj sırasında kendi kendimize “hangi yanıtlar daha önemli” ve “yazmaya daha çok değer” diye sorabiliriz.
Bir bütün halinde bakıldığında röportaj yazısı “giriş + önemli sorular ve yanıtları + sonuç ifadesi” bölümlerinden oluşur. Röportaj yapılın kişinin kimliği ve konuyla ilgili verilecek diğer bilgiler ise genellikle röportaj ana metninin yanında ayrı kutular halinde sayfaya konulur.
Röportajda asıl olan ilk sorudan başlayarak ön önemli soruları arka arkaya sıralamak değildir. En önemli olan, sorduğumuz sorulara “yanıt alabilmek” ve bu yanıtları tüm taraflar için “yanlış anlaşılmaya neden olmayacak” bir biçimde yazabilmektir.
Bu nedenle, öncelikle genel sorulardan başlamak, karşımızdakinin bizi tanımasına ve açılmasına olanak vermek yararlı olacaktır. Bu şekilde bir başlangıçtan sonra daha özel ya da önemli sorular görüşmenin ortalarında yöneltilebilir ve kurulan iletişim ortamı içinde bu sorulara daha samimi yanıtlar alınabilir.
Giriş Sırasında
Kendi duygu ve düşüncelerimizi görüşmeye ortak etmemek önemli bir röportaj kuralıdır. Bir görüşme, asla bir tartışma değildir. Karşımızdakinden kendi görüşlerimiz doğrultusunda yanıtlar alabilmek, onu yönlendirerek istediğimiz sözcükleri duymaya çalışmak ise hiç değildir. Bu görüşme, karşımızdakinin görüşlerini alabilmek için bizim isteğimizle gerçekleşen bir görüşmedir.
Giriş Nasıl Yazılır?
Röportaj yazısının en önemli kısmı “giriş” kısmıdır. Bir haber için giriş cümlesi ne ise, bir röportaj için giriş kısmı da aynı şekilde önemlidir. Okura bu röportajı “gel oku” denilen girişin, röportajın tamamını okutturacak cazibeyi taşıması gerekir.
Örneğin; röportaj yapılan kişiyi tanımlayıcı bir giriş yapılabilir. Röportaj yapılan kişinin kim olduğu, hangi niteliklere, yeteneklere, özelliklere sahip olduğu, hangi olayları yaşadığı ya da hangi olaylara şahit olduğu anlatılarak röportaj sorularına bir geçiş sağlanabilir.
Burada bir noktanın da altı çizilebilir. Tanımlayıcı giriş, büyük ölçüde, o kişinin hayat öyküsü değildir. Hayat hikâyeleri genellikle röportajlarda ayrı bir başlık altında, ayrı bir çerçeve içinde sunulur. En çok iki paragraf olan bu yazıda kişinin doğum tarihine ve yerine, aldığı eğitime, yaptığı işlere ve eserlerine ilişkin bilgiler verilir. Varsa bildiği yabancı dil, evli ise çocuk sayısı da bu metinde yer alabilir. En klasik anlamda “kimdir?” başlığı altında verilen tanıtıcı bilgiler bu şekilde ana metinden ayrı sunulur. Dolayısıyla giriş yazısı, “kimdir” yazısı olmaz.
Kimi zaman da “önemli olan” röportaj yapılan kişinin tanıtılmasından çok, onun yaşamış olduğu önemli bir olaydır. Bu gibi durumlarda da önce olay tanımlanır, ardından da söz, olayı anlatacak olan kişiye verilir. Kimi röportajlarda bu olayın öykülendiği de görülür. Daha sonra sorulan sorular da söz konusu önemli olay etrafında düğümlenir.
Bir başka röportaj giriş tekniği olarak “sorulu girişler” yine yaygın bir kullanıma sahiptir. Kamuoyunun ilgisini çeken, merak edilen kimi sorular ardı ardına sıralanır ve “… uzmanı … ile … konusu üzerine konuştuk” gibi bir ifadeyle röportaja başlanabilir.
Alıntılı girişler” de çoğu zaman çarpıcıdır. Röportaj yapılan kişinin yaptığı en önemli açıklama röportajın başına konur. Genellikle tırnak içinde verilen bu açıklamayı röportajın genel olarak çatısını ortaya koyan anlatım ya da sözün sahibinin tanıtımı izler. Ardından da sorulara ve yanıtlarına yer verilir. Bu açıklama genellikle bir olay ya da konu üzerine olur.
Bunlar dışında doğrudan okuru metnin içine çeken, okura seslenen “okur adresli giriş”, olay ya da konunun bir ayrıntısını veren “ayrıntı girişi” ya da ortaya çıkan bir zıtlığı işaret eden “zıtlık girişi” gibi haber yazımında da kullanılan giriş teknikleri röportaj girişleri için de kullanılabilir.
Giriş bölümü klasik bir biçimde “… sorularımızı yanıtladı”, “… A gazetesinin sorularına çarpıcı yanıtlar verdi”, “… konusunda önemli açıklamalarda bulundu”, “… konusunu konuştuk” gibi bitebilir.
Sorulara geçişte “… üzerindeki sır perdesini araladı” gibi daha yaratıcı ifadeler de bulunabilir. Kimi röportaj yazılarında ise böyle bir ifadeye gerek duyulmaz, doğrudan giriş ifadesinin ardından soruya geçilebilir. Kimi yerlerde de sayfa başlığına “röportaj” denilerek ya da “röportaj” vurgusu yalnızca üst başlıkta ifade edilerek doğrudan “çarpıcı” sorularla metne başlandığı da görülmektedir.
Röportaj Örneği
Ecem: Halis İŞLER kimdir? Kendinizi tanıtır mısınız?
Halis İŞLER:Ben 1957 Sivas ‘ta doğdum. Sivas’ta ilk ve orta öğrenimimi gördüm. Üniversiteyi Erzurum ve İstanbul’da okudum. 1984’de öğretmenlik mesleğime başladım. İdarecilik, okul müdürlüğü görevlerinde bulundum. 23 senelik memur, evli ve 3 çocuk babasıyım.
Recep: Ne vakittir bu görevi yapıyorsunuz?
Halis İŞLER: Eylül 2003’ten beri bu görevi yapıyorum.
Ecem: Mesleğinizi seviyor musunuz?
Halis İŞLER: Çocukluğumdan beri öğretmen olmak istiyordum. Bu yüzden mesleğimi çok seviyorum.
Recep: Silivri’de göreve başlamanızdan bu yana personel, okul sayısında ne gibi değişikliler oldu?
Halis İŞLER: Çok değişiklik var 650 öğretmen vardı, şimdi 1000’i dahi geçti. 16.000 talebe vardı, şimdi 23.000 öğrenci oldu. 40 eğitim öğretim müessesesi vardı, 60 tane oldu.
Ecem: Şubelere düşen öğrenci sayısı ve okullardaki muvaffakiyet vaziyeti ile ilgili bilgi verir misiniz?
Halis İŞLER: Kazamızda genel olarak sınıf başına 26 öğrenci düşüyor. Üniversite ve liselere girme oranı çok yüksek. Bilhassa NURULLAH BALDÖKTÜ İLKÖĞRETİM OKULU en başarılı okullarımızdan birisidir.
Recep: Bu başarı İstanbul değerlendirmesinde hangi düzeydedir? Yeterli midir?
Halis İŞLER: İstanbul değerlendirmesine göre 32 kazada ÖSS’de ilk 10’dayız. OKS daha belli olmadı fakat OKS’ de de 15.-16. oluruz herhalde ama yeterli değildir.
Ecem: Okullarda sürdürülen şiddeti tedbire kampanyasının başarıya erişme vaziyeti nedir?
Halis İŞLER: Silivri’de şiddet konusunda problemimiz yok.
Derleme
Röportaj Nedir?
