Kinaye (Değinmece) Sanatı
Ziyaretçi
Kinaye (Değinmece) Sanatı
Vikipedi, özgür ansiklopedi&Derleme
Kinâye, sözlükte "bir fikri kapalı, dolaylı olarak anlatan söz, üstü örtülü, dokunaklı söz" şeklinde tarif edilir. Edebiyatta bir maksattan dolayı sözü hem hakiki, hem mecazi anlamlara uygun olarak kullanmaktır. Bir sözcüğü gerçek anlamının dışında benzetme amacı gütmeden ve engelleyici ipucu olmaksızın mecazlı anlamda kullanma. Bu kullanışta sözün gerçek anlamı da kasdedilmiş olabilir.
Başka bir deyişle gerçeği mecaz yoluyla dolaylı olarak anlatmaktır. Deyimlerin çoğu mecazlı anlamlarıyla kullanıldıkları için kinayeli sözlerdir.
Kinayenin Öğeleri:
* Meknibih:Kinayenin lafzı
* Meknianh:Kinayenin delâlet ettiği mana
Mana Yönüyle Kinayeler
1. Öğücü kinayeler
2. Ayıplayıcı kinayeler.
3. Çirkini güzel gösteren, kabalığı hafifleten kinayeler.
4. Çok vasıtalı kinayeler.
5. Az vasıtalı kinayeler.
6. Vasıtası ve gizliliği az kinayeler.
Kasd Yönüyle Kinayeler
1. Müfred Kinayeler: Kasdedilen mana sadece bir tane ise.
2. Mürekkeb Kinayeler:Birden çok mana kasdedilmişse.
3. Gizli Kinayeler:Kasdı zor anlaşılan kinayeler.
4. Açık Kinayeler:Kasdı kolay anlaşılan kinayeler.
5. Nisbet Kasdıyla Yapılan Kinayeler:
* Ben toprak oldum yoluna
Sen aşurı gözetirsün Şu karşıma göğüs geren Taş bağırlı dağlar mısın Yunus
* Ger kara taşı kızıl kan ile rengîn itsen
Rengi tağyîr bolur la’l-I Bedahşân olmaz Fuzulî
* Gâfil geçürme fursatı kim bâğ-ı âlemin
Gül devri gibi devleti nâ-pâydârdur Bâkî
Bir sözü hem gerçek hem de mecaz (değişmece) anlama gelecek bir biçimde kullanmadır.
Uyarı:Kinayede daha çok mecaz anlam kastedilir.
Bu yük onu çok yıprattı.
Bu cümlede “yük” sözü gerçek anlamıyla “ağır bir nesne”, mecaz anlamıyla yaşamın ağır sorumluluğudur.
Bu lekeyi kolay kolay çıkaramazsın.
Bu cümlede leke sözü gerçek anlamıyla “kir izi”, “mecaz anlamıyla” namusa dokunur suçtur.
Bir gün ektiğini biçersin.
Bu cümledeki gerçek anlam “tarımsal etkinlik”, mecaz anlam, “yaptıklarının karşılığını göreceksin” dir.
Ateş olmayan yerden duman çıkmaz.
(Atasözü)
Gerçek Anlam : Ateşin olmadığı yerde duman da yoktur.
Mecaz Anlam : Kimi küçük belirtiler, işaretler suç niteliğindeki olayların habercisidir.
Gül dikensiz olmaz.
(Atasözü)
Gerçek Anlam : Her gülün dikeni vardır.
Mecaz Anlam : Her sevilen şeyin bazı pürüzlü, sevgiye engel olan yanları vardır.
Korkma sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak
(M. Akif Ersoy)
Bu dizelerde “ocak” sözcüğü kinayeli kullanılmıştır.
Gerçek Anlam : Ateş yakılan yer Mecaz Anlam : Aile
—Mum dibine ışık vermez.
—Hamama giren terler.
—Taşıma su ile değirmen dönmez.
—Yuvarlanan taş yosun tutmaz.
—Ateş düştüğü yeri yakar.
—Yaptığı hatayı anlayınca yüzü kızardı.
Sponsorlu Bağlantılar
Kinâye, sözlükte "bir fikri kapalı, dolaylı olarak anlatan söz, üstü örtülü, dokunaklı söz" şeklinde tarif edilir. Edebiyatta bir maksattan dolayı sözü hem hakiki, hem mecazi anlamlara uygun olarak kullanmaktır. Bir sözcüğü gerçek anlamının dışında benzetme amacı gütmeden ve engelleyici ipucu olmaksızın mecazlı anlamda kullanma. Bu kullanışta sözün gerçek anlamı da kasdedilmiş olabilir.
Başka bir deyişle gerçeği mecaz yoluyla dolaylı olarak anlatmaktır. Deyimlerin çoğu mecazlı anlamlarıyla kullanıldıkları için kinayeli sözlerdir.
Kinayenin Öğeleri:
* Meknibih:Kinayenin lafzı
* Meknianh:Kinayenin delâlet ettiği mana
Mana Yönüyle Kinayeler
1. Öğücü kinayeler
2. Ayıplayıcı kinayeler.
3. Çirkini güzel gösteren, kabalığı hafifleten kinayeler.
4. Çok vasıtalı kinayeler.
5. Az vasıtalı kinayeler.
6. Vasıtası ve gizliliği az kinayeler.
Kasd Yönüyle Kinayeler
1. Müfred Kinayeler: Kasdedilen mana sadece bir tane ise.
2. Mürekkeb Kinayeler:Birden çok mana kasdedilmişse.
3. Gizli Kinayeler:Kasdı zor anlaşılan kinayeler.
4. Açık Kinayeler:Kasdı kolay anlaşılan kinayeler.
5. Nisbet Kasdıyla Yapılan Kinayeler:
* Ben toprak oldum yoluna
Sen aşurı gözetirsün Şu karşıma göğüs geren Taş bağırlı dağlar mısın Yunus
* Ger kara taşı kızıl kan ile rengîn itsen
Rengi tağyîr bolur la’l-I Bedahşân olmaz Fuzulî
* Gâfil geçürme fursatı kim bâğ-ı âlemin
Gül devri gibi devleti nâ-pâydârdur Bâkî
Bir sözü hem gerçek hem de mecaz (değişmece) anlama gelecek bir biçimde kullanmadır.
Uyarı:Kinayede daha çok mecaz anlam kastedilir.
Bu yük onu çok yıprattı.
Bu cümlede “yük” sözü gerçek anlamıyla “ağır bir nesne”, mecaz anlamıyla yaşamın ağır sorumluluğudur.
Bu lekeyi kolay kolay çıkaramazsın.
Bu cümlede leke sözü gerçek anlamıyla “kir izi”, “mecaz anlamıyla” namusa dokunur suçtur.
Bir gün ektiğini biçersin.
Bu cümledeki gerçek anlam “tarımsal etkinlik”, mecaz anlam, “yaptıklarının karşılığını göreceksin” dir.
Ateş olmayan yerden duman çıkmaz.
(Atasözü)
Gerçek Anlam : Ateşin olmadığı yerde duman da yoktur.
Mecaz Anlam : Kimi küçük belirtiler, işaretler suç niteliğindeki olayların habercisidir.
Gül dikensiz olmaz.
(Atasözü)
Gerçek Anlam : Her gülün dikeni vardır.
Mecaz Anlam : Her sevilen şeyin bazı pürüzlü, sevgiye engel olan yanları vardır.
Korkma sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak
(M. Akif Ersoy)
Bu dizelerde “ocak” sözcüğü kinayeli kullanılmıştır.
Gerçek Anlam : Ateş yakılan yer Mecaz Anlam : Aile
—Mum dibine ışık vermez.
—Hamama giren terler.
—Taşıma su ile değirmen dönmez.
—Yuvarlanan taş yosun tutmaz.
—Ateş düştüğü yeri yakar.
—Yaptığı hatayı anlayınca yüzü kızardı.
