Özbekçe

Özbekçe
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi

Sponsorlu Bağlantılar

Türk lehçelerinden biri. Özbekistan Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Eski Oğuzcanın Orta Asya kolu olan Özbekçe, şu tarihî aşamaları geçirmiştir.

Karahanlıca
- Harizmce
  - Çağatayca
    - Özbekçe

Bazı dil bilginleri Çağataycanın bir devamı olan Özbekçeyi Karluk-Harizm Türkçesi grubundan sayarlar. Ali Şir Nevai ile klasik biçimini alan Çağatayca; Buhara (1866), Hive (1873) ve Hokant hanlığının (1876) Ruslar tarafından istilâ edilişinden sonra Türkistan'da yerli ağızların etkisiyle Sartça adıyla kullanılmaya başlandı. 1923'ten sonra Özbekistan'da özellikle kentlerde kullanılan Özbekçe, Çağataycanın yerini aldı. Özbek edebî dilinde, 1929-1930'da Lâtin harfleri, 1940-1941'de Rus (Kiril) harfleri benimsendi.

Özbekçenin başlıca ağızları şunlardır;

Kıpçak Özbekçesi
Kuzey Özbekçe
Güney Özbekçe
Türkmen Özbekçesi

Özbekçe
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sponsorlu Bağlantılar

Özbekçe veya Özbek Türkçesi (O'zbekcha veya O'zbek Turkchasi) tarihî Çağatay Türkçesinin devamıdır. Türk lehçelerinin Karluk grubuna bağlı bir Türk lehçesidir ve Özbekistan'ın resmî dili konumundadır.

Konuşulduğu Ülkeler
- Özbekistan
- Kırgızistan
- Kazakistan
- Türkmenistan
- Tacikistan
- Afganistan
Konuşan Kişi Sayısı
- 25.000.000
Resmî Dil Olduğu Ülkeler
- Özbekistan

Orta Asya genelinde en çok konuşulan Türk lehçesi olan Özbekçe; Kıpçak, Karluk ve Oğuz lehçelerine ait unsurları bünyesinde birleştiren tek Türk lehçesidir. Özbekistan'ın Fergana vadisi, Taşkent ve etrafı ile Semerkant, Buhara, Karşı, Şehrisebz ve Termez şehirlerinde Karluk lehçesi, Surhanderya, Kaşkaderya, Semerkant vilayetlerinde Kıpçak lehçesi, Harezm vilayetinde ise Oğuz lehçesinde konuşulmasına rağmen, Özbek edebi dilinde ağırlıklı olarak Fergana ve Taşkent ağızlarının ağırlık kazandığı Karluk lehçesi hakimdir. Orta Çağ'da Orta Asya'nın en önemli kültür ve bilim dili olmuştur. Özbek Türkçesi Türkistan coğrafyasında Özbekistan dışına yayılmış olan Özbek Türkleri arasında; Kırgızistan, Kazakistan, Tacikistan, Afganistan, Türkmenistan cumhuriyetlerinde de kullanılır. Söz konusu bazı bölgelerde, bölgenin resmi dilinden de çok kullanılır.

Yazı Sistemi
1904'ten önce, bütün Orta Asya dilleri Arap yazısı ile yazılırdı. 1924-1940 arasında resmî Özbekçe, Stalin idaresi tarafından Kiril alfabesi dayatılıncaya kadar Latin alfabesi ile yazılmıştır. 2002 yılına kadar Özbekler Kiril alfabesini kullanmaya devam ettiler, fakat şimdi Kiril alfabesi hâlâ yaygın olmasına rağmen Latin alfabesi resmî olarak kabul edilmiştir.

Kiril

Latin

Metin Örneği

Latin

Barcha odamlar erkin, qadr-qimmat va huquqlarda teng bo'lib tug'iladilar. Ular aql va vijdon sohibidirlar va bir-birlari bilan birodarlarcha muomala qilishlari zarur.

Kiril

Барча одамлар эркин, қадр-қиммат ва ҳуқуқларда тенг бўлиб туғиладилар. Улар ақл ва виждон соҳибидирлар ва бир-бирлари ила биродарларча муомала қилишлари зарур.

Sözcüğü Sözcüğüne Aktarım

Varca ademler erkin, kadir-kıymet ve hukuklarda denk olup doğulurlar. Onlar akıl ve vicdan sahibidirler ve bir-birleri ile biraderlerce muamele kılışları zaruri.

Türkçe

Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler.

MsXLabs Üye Girişi

Özbekçe