Nazire Nedir?

Nazire Nedir?
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi & Vikipedi

Sponsorlu Bağlantılar

Bir şairin, bir başka şairin şiirine aynı nazım biçimi, aynı ölçü ve aynı uyakla yazdığı benzer şiir.

Arapça "benzer, eş" anlamındaki nazr sözcüğünden türetilmiştir. Nazire yazma işine de tanzir denir. Böylesi şiirlerde aynı konuyu almak da kuraldır. Ustalık ise konunun işlenişindeki başarıyla ölçülür. Divan edebiyatında nazireye çok önem verilmiştir. Hemen her şair, kendinden önceki ya da çağdaşı bir şaire nazire yazmış, bu yolla kendi değerini kanıtlamayı amaçlamıştır. Beğenilen, izinde gidilen bir ustanın şiirine nazire yazılması geleneğin sürmesine de yol açmıştır. Nazirelerin derlendiği mecmualar bu açıdan edebiyat tarihinin başlıca kaynakları arasındadır. Ayrıca nazireler sıradan birer taklit değildir. Örnek alınan şiirlerden daha değerli nazirelerin sayısı oldukça çoktur.

Nazire, bir şairin şiirine başka bir şair tarafından aynı şekil, vezin, kafiye ve redifle yazılan şiir. Divan edebiyatı nazım türüdür. Kelime Arapça "eş, değer" anlamlarındaki nazir’den gelir. Nazire yazma, tanzir, tanzir etme diye anılır. Nazire geleneği Türk edebiyatına İran edebiyatından geçmiştir. İranlı şairler nazireye cevâb adını verirler. Alay ve şaka yollu yazılmış nazirelere tezhil veya hezil denir.

Örnek:

Fuzûlî’nin Gazeli
Hayret ey büt sûretin gördükte lâl eyler meni
Sûret-i hâlim gören sûret hayâl eyler meni
Mihr salmazsın mana rahm eylemezsin munca kim
Sâye tek sevdâ-yı zülfün pây-mâl eyler meni
Za’fı tâli mâni-i tevfik olur her nice kim
İltifâtın ârzû-mend-i visâl eyler meni
Men gedâ sen şahâ yâr olmak yok ammâ neyleyem
Ârzû ser-geşte-i fikr-i muhâl eyler meni
Tir-i gamzen atma kim bağrım deler kanım döker
Akd-i zülfün açma kim âşüfte-hâl eyler meni
Dehr vakf etmiş meni nev-res civanlar aşkına
Her yeten meh-veş esîr-i hatt u hâl eyler meni
Ey Fuzûlî kılmazsam terk-i tarîk-i aşk kim
Bu fazilet dâhil-i ehl-i kemâl eyler meni

Nedim’in Fuzuli’nin bu gazeline yazdığı nazire:
Bûs-ı la’lin şöyle sîr-âb-ı zulâl eyler beni
Kim gören âb-ı hâyât içmiş hayâl eyler beni
Şâire söz bulmağa minnet yok amma neyleyim
Âh kim hâyret seni gördükçe lâl eyler beni
Sevdiğim câm-ı meye hâcet nedir la’l-i lebin
Bir şeker handeyle mest-i bî mecât eyler beni
Bağda zülf ü ruhun andıkça bu kimdür deyü
Sünbül ü gül birbirinden sûal eyler beni
Nükhet-î zülfünle geldikçe nesîm-i nev-bâhar
Turra-i sünbül-sıfat âşüfte-hâl eyler beni
Nâ-tüvânım şöyle çeşmin hasetinden kim gehî
Sâye-i müjgân-ı âhü pây-mâl eyler beni
Gerdişin gördükçe sâkî-mülâyım meşrebin
Arzû ser-geşte-i fikr-i muhâl eyler beni
Hasret-i çeşminle ben hâk-i siyâh olsam dahi
Baht âhir sürme-i çeşm-i gazâl eyler beni
Güldürür ya ağlatır ya lütf eder yâhud itâb
Hâsılı neylerse ol ruhsâr-ı âl eyler beni
Arz-ı hâlim çok efendim hak-i pây devlete
Lütfun ammâ bî-niyâz-ı arz-ı hâl eyler beni
Ben kulun lâyık değildir aslına ammâ yine
İltifâtın ârzü mend-i visâl eyler beni
Gûyyâ bilmez efendim bende-i dîrinesin
Kim Nedîmâ bu mudur deyü suâl eyler beni

NAZİRE a. (ar. nazire).
1. Bir söze, bir davranışa, benzer biçimde, karşılık olarak yapılan davranış ya da söz.
2. Nazire yapmak, bir söze, bir davranışa aynı tonda ve benzer biçimde karşılık vermek.

—Ed. Bir şairin şiirine biçim ve içerik bakımından benzetilerek yazılmış şiir.

—AnsİKL. Nazire yazan şair, beğenilen bir şiirle eşdeğerde, hatta ondan daha üstün nitelikte yazabildiğini göstermeyi amaçlar. Bir konuyu başkalarından ayrı bir biçimde gördüğünü kanıtlamak için yazılmış nazireler de vardır. Takılma ya da gülünç düşürme amacıyla yazılmış hezel, bunlara sadece aynı vezin ve uyağın kullanılmış olması bakımından benzer. Divan edebiyatında nazire, ilgi gören bir yaratma alanı olmuştur. Bunları bir araya getiren şiir mecmuaları düzenlenmiştir: örn. Mecmuat ün-nezair (Ömer bin Mezit), Cami ün-nezair (Eğridirli Hacı Kemal). Ahmedi'nin bir gazeline Baki'nin "Bahar gazeli" diye bilinen naziresi, Fuzuli’nin bir gazeline Nedim'in yazdığı nazire, Bağdatlı Ruhi'nin Terkibibent'ine Ziya Paşa'nın naziresi, Y. K. Beyatlı’nın Naili'ye nazire olan “Söyler” gazeli vd., örnek alınmış birer şiirden yola çıkarak farklı dönemlerin beğenilerini, farklı kişilikleri ve sanat anlayışlarını sergilerler.