Monizm (Tekçilik)

Monizm (Tekçilik)

Felsefenin en temel sorularından Varlık bir midir yoksa birden çok mudur? sorusuna varolan her şeyin tek bir gerçeklikten oluştuğu yanıtını veren; gerçekliğin tek bir ilkeden türetilebileceğini ya da bu tek ilkeye indirgenebileceğini savunan; birçok enson gerçeklik bulunduğunu düşünen “çokçuluk” ile iki tane enson gerçeklik ya da töz olduğunu savlayan “ikicilik”e karşı tek bir tane en son gerçeklik olduğu savunusundan ödün vermeyen; şeylerin çokluğunu saltık bir gerçekliğin değişik biçimleri ya da yüzleri olarak açıklayan felsefe anlayışı.

Evreni tek bir ilke ile açıklamaya koşullanmış idealizm ile maddecilik yandaşlarının felsefi ikiciliğe karşı ileri sürdükleri bir yanıt olarak bircilik, gerçekliğin ya tin ya da madde olan tek bir tür tözden oluştuğu görüşüne karşılık gelmektedir. Bu anlamıyla bircilik, beden ve ruhun iki ayrı töz olduğu savına karşıt biçimde ikisinin tek ve bir olduğu savına denk düşmektedir. Bircilik ya da tekçilik deyişi genel de tek bir varlığın, “bir” tür varlığın olduğunu öngören; yalnızca tek bir şeyin bulunduğunu, “çok”un ise bu “tek”in görünümleri ya da “bir”i yanlış kavrayışımızdan doğan bir yanılsama olduğunu öne süren felsefeleri tanımlamak için kullanılagelmiştir.

Öte yanda ahlak felsefesinde ise bircilik, gerçekte yalnızca tek bir ‘iyi” olduğunu, diğer iyi olduğu düşünülen şeylerin de bu “iyi”den türediğini öne süren ahlak anlayışına karşılık gelmektedir.

TEKÇİLİK

Tek bir ilkeyi özellikle yalnızca maddeyi ya da yalnızca ruhu gerçekliğin temeli sayan öğreti, monizm.

Bu öğreti maddeyle ruh, bilinçle dünya ayrımını kaldırır. A. Lalande, tekçiliği "şeylerin bütününü ya tözleri açısından, ya yöneltildikleri yasalar açısından (mantıksal ya da fiziksel yasalar), ya ahlâk açısından birliğe indirgenebilir gören felsefe sistemlerinin tümü" diye tanımlanır. Buna göre maddecilik, idealizm, heptanrıcılık (panteizm) tekçi öğretilerdir. Leibniz, Hegel, Spinoza sistemleri de tekçi sistemlerdir.

Bazı filozoflar tekçilikte aşırı bir tutum bulurlar. J. Rostand şöyle der: "Maddeci tekçilikle ruhçu tekçilik arasında ancak çok küçük bir ayrım görüyorum: Her şeyin madde diye adlandırılması ya da her şeyin düşünce diye adlandırılması hemen hemen aynı anlama gelir". Bazen tekçilikte maddeci yorumla ruhçu yorum tek bir şeyin iki ayrı görünümü gibi olur.

Bunun en belirgin örneğini Spinoza felsefesinde buluruz. Heptanrıcı bir anlayış içinde Tanrı ile Doğa'yı özdeşleştiren Spinoza bazen maddeci bazen ruhçu bir bakış açısı geliştirir. Yine de onun felsefesi ruhçuluktan çok maddeciliğe yakındır. İngiliz idealist filozoflarının, özellikle F. H. Bradley'in varlıkta birlik bulan öğretisini de tekçilik diye adlandırabiliriz.

Bradley'e göre özne (that) nesneden (what) ayrılmaz. Deneysel gerçeklik mutlak'ı yani gerçek gerçekliği örten bir dış görünüştür. Haeckel'in öğretisi de tekçi bir öğretidir. Buna göre evren kendini fiziksel ve kimyasal güçlerle dışlaştırır. Tek gerçeklik tözdür. Töz yasasının evrensel bir değeri vardır. Bu yasa, enerjinin ve maddenin sakınımı yasasını içerir.