Elementler - Brom
Ziyaretçi
BROM (Br)
Buğdaygiller (Poaceae) familyasının, Bromus cinsinden, 100 kadar bir yıllık ve çok yıllık zararlı ot ya da yem bitkisi türünün ortak adı.
Sponsorlu Bağlantılar
Ilıman ve serin iklimlerde yetişen bu bitkilerin düz ve ince yapraklan, dik ya da eğik duran seyrek çiçek salkımları vardır; yükseklikleri 30-60 cm arasında değişir. Anayurdu Avrasya olan kılçıksız brom (Bromus inermiş), değerli bir yem bitkisi olduğu için bütün dünyada yaygın olarak yetiştirilen çokyıllık türlerdendir; ayrıca toprak kaymasını önlemek için de ekilir. Gene bir yem bitkisi olan B. catharticus'un anayurdu Güney Amerika’dır. Çavdar bromu (B. secalinus) yol kenarlarında ve tahıl tarlalarında yetişir. Kır bromu (B. tectorum), B. diandrus ve B. rubens türleri otlayan hayvanlar için tehlikelidir; çünkü başakçıklar hayvanların gözlerine, ağızlarına ve bağırsaklarına batarak iltihaplanmaya, hatta ölüme yol açabilir. Bromların birçok türü Türkiye’de doğal olarak yetişmekte, özellikle kılçıksız bromun yem bitkisi olarak tarımı yapılmaktadır.
Brom (Br), periyodik tablonun Vlla grubunu oluşturan halojenler ailesinden, olağan sıcaklıkta sıvı halde bulunan kimyasal element. Koyu kırmızı renkli bir sıvı olan bromun buhar basıncı çok yüksek olduğundan, oda sıcaklığında bile kahverengimsi kırmızı renkte, boğucu buharlar çıkararak tüter. Brom oldukça az bulunan elementlerdendir ve çok kolay tepkimeye girdiği için doğada yalnızca bileşikler halinde, özellikle yerkabuğuna dağılmış çözünür ve çözünmez bromürler halinde bulunur. Meksika ve Şili’deki gümüş bromür yatakları dışında, en zengin brom kaynakları deniz suyu, Lût Gölü, doğal tuz çökelleri ve bazı sıcak su kaynaklandır. Deniz suyunda litrede yaklaşık 0,07 gr (ağırlıkça milyonda 65’i), Lût Gölünde ise litrede 5 gr kadar (yaklaşık yüzde 2,7 oranında) brom bulunur.
Bromu 1826’da Fransız kimyacı Antoine Jeröme Balard, Montpeller yakınlarındaki tuzlalarda Akdeniz suyunun buharlaştırılmasından arta kalan tuzlu sıvılardan ayırarak elde etti ve yeni bir element olarak tanımladı. Fransız Bilimler Akademisi de, keskin ve pis bir koku yayan bu elemente,Yunanca bromos (pis koku) sözcüğünden türetilen brom adını verdi.
Element halindeki brom, bugün de ticari üretimin temel kaynağı olan deniz suyundan elde edilir; magnezyum bromür içeren, buharlaşma artığı sulu çözeltiden sülfürik asit eşliğinde klor gazı geçirildiğinde serbest kalan brom buhar halinde açığa çıkar; bu buharlar önce yoğunlaştırılır, sonra da nemli demir talaşından geçirilerek arıtılır. Gene de, genellikle cam şişelere ya da damacanalara doldurularak piyasaya sürülen bromun içinde çoğu kez yüzde 0,3 kadar klor bulunur. Element halindeki brom, kimya sanayisinde büyük ölçüde bileşiklerine dönüştürülür.
1970’lerin sonlarına değin elde edilen bromun büyük bir bölümü etilen bromür (C2H4Br2) üretiminde kullanılıyordu; bu sıvı bileşik, vuruntu önleyici madde olan kurşun tetraetille birlikte benzine katıldığında, uçucu olmadığı için motor silindirlerinde birikme tehlikesi olan kurşun tetraetili uçucu kurşun bromüre dönüştürerek, yanma odasındaki yüksek sıcaklıklarda buharlaşıp egzoz gazlarıyla birlikte atılmasını sağlar. Etilen bromür ayrıca topraktaki iplik solucanlarını ve öbür zararlıları yok etmek için kullanılır.
Brom, bunun dışında, fotoğraf filimlerinin ışığa duyarlı katmanını oluşturan gümüş bromürün (AgBr), alüminyum bromür gibi katalizörlerin, organik boyarmaddelerin, yüksek özgül ağırlıkları nedeniyle ayar (ölçüm) sıvısı olarak kullanılan asetilen tetrabromür ve bromoform gibi bileşiklerin üretiminde başlangıç maddesidir. Bir zamanlar yatıştırıcı ve uyku ilacı olarak tıpta çok kullanılan potasyum, sodyum ve kalsiyum bromür, zihin bulanıklığı, deri alerjileri, uyku ve sindirim bozuklukları gibi istenmeyen yan etkileri nedeniyle bugün yerini barbitüratlara bırakmıştır.
Bromun öbür önemli bileşikleri, kabararak daha iyi pişmesini sağlamak için buğday ununa eser miktarda katılan potasyum bro-mat (KBrCb) ile organik tepkimelerde indirgeyici ve katalizör olarak kullanılan hidrojen bromürdür (HBr). Renksiz bir gaz olan hidrojen bromürün sudaki çözeltisi, metaller ya da metal oksit ve hidroksilleri karşısında, hidroklorik asit kadar tepkin ve güçlü bir asit olan hidrobromik asittir.
Keskin ve yakıcı bir kokusu olan brom, hem sıvı, hem gaz halindeyken son derece zehirlidir. Sıvı brom deriyi, gözleri ve solunum sistemini tahriş ederek ağır yanıklara yol açar, yoğun brom buharlarının kısa bir süre solunması bile öldürücü olabilir. Bütün öbür halojenler gibi, gerek sıvı, gerek gaz halindeki brom molekülleri iki atomludur.
Oda sıcaklığındaki 100 mililitre suda yaklaşık 3,41 gr brom çözünerek, bromlu su denen bir çözelti oluşturur. Bromun sudaki doymuş çözeltisi turuncu renklidir ve soğuduğunda, kristalleşmiş kırmızı bir hidrat verir; bu hidrat, 172 su molekülü ile kafes biçimindeki 20 kadar boşlukta hapsol- muş brom moleküllerinden oluşmuştur. Güçlü bir yükseltgen olan brom, fosfor, alüminyum ve potasyum gibi bazı elementlerle, ışık yayarak hızla birleşir. Alkali yapıdaki sulu hidroksit çözeltilerinde, sıcaklığa bağlı olarak bromürleri, hipobromitleri ya da bromatları oluşturarak çözünür.
Elementin en kararlı yükseltgenme durumu l’dir ve doğadaki bileşiklerinde de bu değeri taşır; bununla birlikte, hipobromitlerde (BrO ) olduğu gibi I- 1, bromitlerde (BrC2 ) olduğu gibi + 3, bromatlarda (BrO) olduğu gibi+5 ve perbromatlarda (BrO) olduğu gibi +7 yükseltgenme durumları da bilinmektedir. Brom, organik moleküllerin çoğuna katılabilir ve başka gruplarla klordan daha kolay yer değiştirebilir. Organik brom bileşikleri, aynı yapıdaki klorlu türevlere benzerse de, genellikle bu türevlerden daha yoğun, daha az uçucu, daha az yanıcı ve daha kararsızdır. Brom doğada, iki kararlı izotopun karışımı halinde bulunur: Brom-79 (yüzde 50,54) ve brom-81 (yüzde 49,46). Elementin bilinen 17 radyoaktif izotopu arasında, yarı ömrü en uzun olanı brom-77’dir (57 saat).
Kaynak: Ana Britannica
