-Z- Harfi İle Başlayan Kelimeler - Sayfa 3

ZADAR, Hırvatistan'da kent, Adriya denizi kıyısında; 43 000 nüf. Balıkçılık ve ticaret limanı. Meyve ve balık konservesi fabrikaları. Maraskino (kiraz likörü) imalatı. Tütün. Tekstil, (ital. Zara.)
—Far. Kuzey Dalmaçya kıyısında bir liman olan Zadar, Ravenna’nın düşmesinden (751) sonra Bizans imparatorluğu'nun Adriya kıyısındaki en önemli üssü oldu. Bu imparatorluk gerileyince Zara (Zadar'ın İtalyanca adı) Dalmaçya özerk düklüğü’ nün merkezi durumuna geldi (IX. yy. başları). Coğrafi konumu nedeniyle Macaristan ve Venedik'in göz diktikleri kent birkaç kez Venedik egemenliğine girdi. Zara, son olarak bir süre Macar ve Napoli egemenliği yaşadıktan (1358-1409) sonra 1409-1797 arasında Venedik devletinin bir parçası oldu. İtalya krallığı'na (1805 1809), sonra Fransa imparatorluğu’nun il- lyria eyaletlerine (1809-1813) katılan Zadar 1813-1918 arasında Avusturya’ya geçti. Venedik'in mirasçısı olan birleşmiş İtalya, Rapallo antlaşmasıyla (12 kasım 1920) Zadar'ı banliyösüyle birlikte (110 km2) aldı. Yugoslavlar tarafından işgal edilen (1944) kent en sonunda Yugoslavya'yla birleşti (Paris antlaşması, 1947) ve yeniden Zadar adını aldı.

—Güz. sant. Roma döneminden kalıntılar. Roma, Ortaçağ ve Venedik döneminden sur kalıntıları. Birçok Ortaçağ kilisesi: IX. yy.’dan kalma yuvarlak, büyük bir- yapı olan üç absidalı Sv. Donat kilisesi, X. yy.'dan kalma Sv. Petar Stari kilisesi, yapımı 1105’e uzanan Sveta Marija manastırı (manastırda özellikle Zadar kuyumcu işlerini içeren hazine po-XVI. yy.]), XII. yy.'dan kalma Sv. Grizogono kilisesi, XIII. yy. gotik üslubunda yapılmış fransisken kilisesi (barok dönemde elden geçirildi) ve Hırvatistan' ın roman üslubunda en önemli anıtı olan XII-XIII. yy.'da yapılmış Sveta Anastasija katedrali (freskler, hazine). Arkeoloji müzesi.

ZAFERAN a. (ar. zacferân). Esk. bot.
1.Safran.
2. Zaleran-ı ahen, zaferanı hadid, safran tozu. || Zaleran-ı kâzib, yalancı safran, papağan yemi. || Zaferanı Yemen, Yemen safranı.

ZAFERANİ sıf. (ar. zarferan ve -/'den za'ferâni), Esk. Safrana benzeyen, safran renginde olan.

ZAFERNAME a (ar zafer ve fars. na- me’den zafer-nâme). Esk. Bir zaferi anlatan ya da öven yapıt.
Zafername, şeyhülislam Karaçelebiza- de* Abdülazlz Efendi'nin (1591/1592 -1658) tarih yapıtı. Asıl adı Tarih-i leth-i Revan ve Bağdat olan, sadrazam ve Bağdat serdarı Kemankeş Kara Mustafa Paşa adına yazılmış bir monografi niteliğindeki yapıtta, Revan seferi ve Bağdat’ın alınışı anlatılır. Dili oldukça ağdalı olan yapıtın yazma nüshası İstanbul Üniversitesi türkçe yazmalar bölümü’ndedir. Zafername, Ziya Paşa’nın sadrazam Âli Paşa'ya yönelttiği siyasal yergi yapıtı. Sadrazamın Girit ayaklanmasıyla ilgili yanlış politikasını, çevresindekilerin kişiliklerini, tutum ve davranışlarını ağır bir dille eleştirir. Kaside biçimindeki başlangıç metni, Âli Paşa'nın dalkavuklarından İzmit mutasarrıfı Fazıl Paşa’nın ağzından yazılmıştır. Bunu, kaside için yazılmış gösterilen bir tahmis (karantina kâtipliğinden emekli Hayri Efendi'nin ağzından), bir şerh (zaptiye müşiri Hüsnü Paşa’nın ağzından) bütünler Böylece yönetimin bozuklukları, zulüm, rüşvet olayları, siyasal beceriksizlikler vb., gözler önüne serilir. Zafemame-I Hazret-I Sultan Murat Han, Kütahya alaybeyı Harımizade İbrahim Çavuş'un “Harimi” mahlası ile yazdığı tarih yapıtı. Serdarıekrem Lala Mustafa Paşa'nın isteği ile yazılan yapıtta, Murat III' ün İran’a karşı kazandığı zafer anlatılır. Yapıt, 1578-1590 Türk-iran savaşı'nın güvenilir kaynaklarından biri sayılır.
Zafemame-i Timur GürgAn, iranlı Şe- rafettin Aliyyül Yedi’nin tarih yapıtı. İran ve Irak hâkimi İbrahim bin Şahruh bin Timur' un buyruğuyla 1421-1425 arası yazılan yapıtta, Timuroğulları'nın tarihi anlatılır.

ZAFERTACI a. Sülükdalla sona eren yapraklarıyla desteklere tutunan, yumru köksaplı sarmaşık bitki. (Afrika ve Asya kökenli bir bitkidir, Avrupa’da sıcak seralarda süs için yetiştirilir En güzel türü Mala- bar zambağı da denen, kırmızı-turuncu çiçekli zafertacıdır [Gloriosa superba]. Zambakgiller familyası.)

ZAFRA a. Küba'da şekerkamışı hasadı.
ZAFRA, ispanyada kent, Extremadura’ da (Badajoz ili), sierra Morena’nın K.'in- de; 11 900 nüf. XV.-XVI. yy.’da yeniden yapılmış güzel şato (günümüzde parador). Candelaria kilisesi (XVI. yy.). XV.-XVII. yy.’dan kalma S. Clara manastırı ve Santiago hastanesi.

ZAGAİN çoğl. a. (ar. zağine’hın çoğl. za- ğahn). Esk. Kirler, nefretler.