-Z- Harfi İle Başlayan Kelimeler - Sayfa 4

ZAGROS, İran'ın G.-B, kesiminde sıradağlar, İran platosunu K.-D.'da Mezopotamya ovasından ve G.-B.da Basra körfezinden ayırır. Türk sınırından (burada Doğu Toroslar'la birleşir) Bender Abbas’ın yukarı kesimine ve Hürmüz boğazına kadar 1 800 km boyunca K.-B.'dan G.-D.'ya doğru uzanır; ortalama genişliği 250 km' dir; İsfahan’ın G.-G.-B.’sındaki orta bölümünde yüksekliği 4 500 m’yi aşar. Zag- ros sıradağları, G.-D.’da Fars havzaları kesiminde alçalır ve parçalanır. Yapısal ve morfolojik bakımdan Zagroslar G.-B.'dan K.-D.'ya doğru uzunlamasına üç bölümden oluşur: tortul bir alan (Arabistan platformunda kıyı kıvrımları ve jura tipi uzun sırtlar biçiminde giderek daha da sıklaşan yerli kıvamlar [bu kıvrımlarda derin koyaklar yer alır]); okyanusun jeosenklinal kırılması sonucunda oluşmuş ofiyolitik ve rad- yolaritik bir alan; başkalaşma alanı (çok sayıda püskürmenin meydana geldiği orta Iran platformunun kenarı). Akdeniz ikliminin egemen olduğu, yeterince yağış alan (doruklarda yılda 600-800 mm), gür bir meşe ormanıyla kaplı olan Zagroslar' da yerleşik yaşam için tüm doğal koşullar vardır. Buna karşılık Ortaçağ’da türk -moğol istilalarının kasıp kavurduğu bu sıradağlar, o dönemden bu yana, yerli halkın temelini oluşturan yarı göçebe Kürtlerle Lurlar'dan başka, güçlü konfederasyonlar biçiminde örgütlenmiş çok önemli göçebe topluluklarını (farsça konuşan Bahtiyariler, türkçe konuşan Kaşkaylar, Türkler, Araplar ve Acemlerle.karışmış Hamseler) barındırır; ne var ki, giderek yerleşik düzene geçme eğilimi gösteren ve bu eğilimi uygulamaya dönüştüren günümüz kuşağı üzerinde bu konfederasyonların etkileri çok azalmıştır.

ZAĞAR a. Daha çok aşağı av hayvanlarının, özellikle de kuş ve tavşanların avında kullanılan av köpeği.
—AnsIkl. Zağarlar ferma köpekleridir; yani ya hareketsiz durup avı gördüğü yere doğru bakarak ya da başlarını yere eğip ve kuyruklarını dimdik tutup hareketsiz durarak avın yerini gösteren köpeklerdir, iyi ferma yapan köpekler, sahipleri yakla- şıncaya kadar avı kaçırmazlar, ancak aport emrini alınca avı uçurur ya da yatağından kaldırırlar.

ZAĞARCI a. Kur. tar. 1. OsmanlIlarda padişahların av köpeklerine bakan ve padişahlarla birlikte avlanmaya katılan görevlilere verilen ad. (Bk. ansikl. böl.) —2. Zağarcı ortası, Yeniçeri ocağı'nda 64. orta.
—ANSİKL. Yeniçeri ocağı'nın 64. ortasına bağlı olan zağarcıların çoğu yayaydı. Bunlar, padişahların avlarında bir ellerinde zağar cinsi av köpekleri, bir ellerinde de "hezaran” denilen ucu gümüşlü bir değnek taşırlardı. Zağarcıların bir bölümü de avlara atları ve köpekleriyle giderlerdi. Atlı ya da yaya, bu saray görevlileri zağarcı- başı ya da ser zağarı denilen yüksek rütbeli yeniçeri zabitinin maiyetindeydiler. OsmanlI padişahları arasında giderek av merakı tavsayınca, avcılıkla ilgili hizmetler ka- pıkullarından alınıp saray bostancılarına verildi. Yeniçeri ocağı ile birlikte Zağarcı ocağı da kaldırıldı (1826).

ZAĞLAMA a. Zağlamak eylemi; kılağılama.

ZAHAÇİNLER, Moğolistan'ın kuzey -batı'sında yaşayan moğol ırkından halk. Sayıları 11 000 kadardır (1968) ve moğol- canın halha lehçesini konuşurlar. Yurtlarda yaşayan, yarı göçebe, çoban ve bazıları da çiftçi olan Zahaçinler, 1921 devrı- mınden bu yana geleneklerinden birçoğunu (arkaik şamanlık, tibet buddhacılı- ğı [birçok lama manastırı], toplumsal hiyerarşi [laik feodaller, din adamları, yarı seriler]) kaybettiler. Aynı şekilde, ataerki ve klan düzeni de sosyalizmden sonra ortadan kalktı.

ZAHEDAN, İran'da kent, Belucistan'da; 18 000 nüf. Pakistan'a giden demiryolunun başlangıç noktası.

ZAHF a. (ar. zahf). Esk. 1. Sürüngenlerin sürünmesi.
2. Sürünerek, ayaklarını sürüyerek yürüme.
3. Emekleme.
4. Kalabalık bir asker topluluğunun düşman üzerine yürümesi.
5. Zahf-i sabi. çocuğun emeklemesi.

ZAHİDANE be (ar. zahid ve fars. -ane'den zshidane). Esk. Sofuca, tutucu bir biçimde.