barometre

BASİNÇÖLÇER olarak da bilinir, atmosfer basıncını ölçmekte kullanılan aygıt.

Atmosfer basıncı deniz düzeyinin altında ve üstünde bulunulan yüksekliğe göre değiştiği için, barometre yükseklik ölçümünde de kullanılabilir. Barometreyi1643'te, İtalyan bilim adamı Evangelista Torricelli bulmuştur. Daha sonra Fransız bilim adamı Blaise Pascal, barometre dağa çıkarıldığında cıva sütununun yüksekliğinin azaldığını, dağdan inince de yeniden yükseldiğini gösterdi Başlıca iki tür barometre vardır: Cıvalı ve aneroit barometre.

Cıvalı barometrede atmosfer basıncı, yüksekliği duyarlı olarak ölçülebilen bir cıva sütununu dengeler. Cıvalı barometreler, duyarlılıklarının artırılması amacıyla çevrenin sıcaklığına ve bölgedeki yerçekimi değerine göre ayarlanırlar. Yaygın basınç birimleri arasında, pound/inç kare; din/cm2; newton/m2 (SI birimi olan bu birime pascal adı verilir); inç, cm ya da mm olarak cıva yüksekliği ve milibar (1 milibar, 1.000 din/cm2’ye ya da 0,75 mm cıvaya eşittir) sayılabilir. Normal atmosfer basıncı yaklaşık 14,7 pound/inç kare, 760 mm (30 inç) cıva, 1.013,2 milibar ya da 101.320 pascal’dır.

Cıvalı barometrelerin birçok türü vardır; bu çeşitlilik büyük oranda cıva sütununun yüksekliğini ölçmede farklı tekniklerin kullanılmasından kaynaklanır. Barometrelerde başka sıvılar da kullanılabilir, ama en yaygın kullanılan sıvı cıvadır. Cıvanın yüksek yoğunluğu, barometredeki düşey sütunun uygun boyutlarda olmasını sağlar. Örneğin eğer su kullanılsaydı, sütun yüksekliğinin 10,3 m olması gerekecekti.

Aneroit (kadranlı) barometre adı verilen sıvısız barometre, boyutlarının daha küçük olması ve kullanım kolaylığı yüzünden taşınabilir aygıtlarda ve uçakların altimetrelerinde yaygın olarak kullanılır. Bu tür barometrede esnek çeperli, havası boşaltılmış bir kapsül vardır; küpsülün çeperi atmosfer basıncındaki değişmelere göre devinir. Bu devinim mekanik olarak bir göstergeye iletilir. Aneroit barometreleri ayarlamak ve denetlemek için cıvalı barometreler kullanılır. Ayarlama, aygıt, örneğin atmosfer basıncını ya da deniz düzeyinden yükseltiyi gösterecek biçimde yapılabilir.

Barometrik basınçta zaman içinde oluşan değişimleri mekanik olarak kaydeden barometreye barograf adı verilir. Cıvalı barograflar da yapılmış olmasına karşın, aneroit barograflar çok daha yaygın olarak kullanılır. Aneroit barografta, kapsülün devinimi kaldıraç kollarıyla büyütülerek kaydedici bir kaleme aktarılır. Bu kalem, bir grafik kâğıdı üzerine gerekli çizgiyi çizer; kâğıt ise genellikle saat mekanizmasıyla döndürülen bir silindirin çevresine sanlıdır.

barometre ışığı

bir barometre tüpü sallandığında, içindeki cıvanın üzerinde bulunan boşlukta beliren ışıltı. İlk olarak 1675’te Fransız astronom Jean Picard’m dikkatini çekmiştir. Elektrik boşalımı, tüpün içinde kalmış olan çok düşük basınçlı gazda gerçekleşir (bu gazlar çeşitli olabilir, örneğin neon, atmosfer basıncında bile kendine özgü kırmızı ışığını yayar). Tüpün sallanması kesinlikle gereklidir; elektriklenme büyük olasılıkla, cıvanın hem çalkalanması hem de cam boru yüzeyinde devinmesi yüzünden oluşur. Cıvanın saf olmaması durumu, hiçbir zaman tam anlamıyla incelenmemiş olan barometre ışığı olayını önemli ölçüde etkilemektedir. Francis Hauksbee 1709’da barometre ışığının, cam olmayan kaplarda da görüldüğünü, aşırı düşük bir basınç gerektirmediğini ve kendi elektrik makinesiyle elde edilen boşalımlara benzediğini göstermiştir.