Hidrojen siyanür (HCN)

FORMONÎTRÎL olarak da bilinir,
çok uçucu, renksiz ve çok zehirli sıvı.

Kaynama noktası 26°C, donma noktası — 14°C’dir. Hidrojen siyanürün sudaki çözeltisine hidrosiyanik asit ya da prüsik asit adı verilir. İlk kez 1782’de, isveçli kimyacı Cari Wilhelm Scheele Prusya mavisi pigmentinden hidrojen siyanür hazırlamayı başarmıştır. Hidrojen siyanür ve türevleri böcek öldürücü gaz olarak ilaçlamada, demir ve çelik yüzeylerin sertleştirilmesinde, elektrolizle kaplamada ve cevherlerin zenginleştirilmesinde, ayrıca plastik, yapay kauçuk ve akrilik elyaf üretiminde yararlanılan akrilonitrilin hazırlanmasında kullanılır.

Hücrelerdeki yükseltgenme işlemlerini engelleyerek şiddetli zehirlenmelere yol açan hidrojen siyanür bileşiğinin milyonda 50-60 bölüm oranında bulunduğu havayı bir saat süreyle soluyan yetişkin bir insanda tehlikeli bir etki görülmemesine karşılık, bu oranın milyonda 200-500 bölüme ulaştığı havanın 30 dakika süreyle solunması çoğunlukla ölümle sonuçlanır. Hidrojen siyanür ölüm cezalarında öldürücü gaz olarak kullanılır. Doğada, bazı bitkilerde şekerle birlikte bulunan bu bileşiğin küçük miktarları bitkilerden elde edilebilir. Sanayide ise bireşim yoluyla büyük miktarlarda hazırlanır.

Bu amaçla, sodyum siyanürün sülfürik asitle tepkimeye sokulması, metan-amonyak karışımının bir katalizör eşliğinde yükseltgen- mesi ve formamitin (HCONH2) bozunması gibi üç temel yöntemden yararlanılır. Hidrojen siyanür tuz yapısındaki bileşikler için çok iyi bir çözücü olmasına karşın zehirliliği nedeniyle yaygın olarak kullanılmaz. Saf hidrojen siyanür kararlı bir bileşik olmakla birlikte amonyak ya da sodyum siyanür gibi bazik maddelerin eşliğinde kolaylıkla polimerleşir.

Hidrojen siyanürden elde edilen tuzlar cevherlerin özütlenmesin- de, elektroliz işlemlerinde ve çeliğin işlenmesinde kullanılır. Hidrojen siyanürün aldehit ve ketonlarla tepkimeye girmesiyle organik bireşimlerde ara madde olarak yararlanılan siyanhidrinler elde edilir; hidrojen siyanürün etilen oksitle tepkimesi sonucu ise daha sonra akrilonitrile dönüştürülebilen bir ara ürün açığa çıkar.

kimyasal özellikler
O ve F ile



Cl, Br, J ile


halojen alkan ile (Kolbe reaksiyonu)


Alken ve alkin ile


Hidrosiyanik Asit üretimi


BAKINIZ
Elementler - Hidrojen
Elementler - Karbon
Elementler - Azot