Tevfik Rüştü Aras

Tevfik Rüştü Aras (1883 - 1972)

1883 yılında Çanakkale'de doğdu. Beyrut Tıbbiyesi'ni bitirdi ve doktor olarak İzmir, Selanik ve İstanbul'da çeşitli görevlerde bulundu. İttihat ve Terakkiye girdi. Selanik'te Mustafa Kemal ile yakın arkadaş oldu. 1918'de Meclisi Ali-i Sıhhi (Yüksek Sağlık Kurulu) üyesiydi. 1920 yılında Ankara'da TBMM açıldıktan sonra Muğla'dan (müstakil Menteşe livası) milletvekili seçildi. İlk dönemde Kastamonu İstiklal Mahkemesi üyeliğine getirildi. 1920 sonbaharında, Türkiye Komünist Fırkası'nın kurucuları arasına girdi. TBMM Hükümeti'nin Rus Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'ne ilk büyükelçi olarak gönderildiği Ali Fuat Paşa(Cebesoy) delegasyonu ile Moskova'ya gitti. 1923'ten 1939'a kadar İzmir milletvekilliğinde bulundu.

4 Mart 1925'te Takriri Sükun Kanunu'ndan sonra kurulan İsmet Paşa(İnönü) Kabinesi'nde Hariciye Vekili oldu. Atatürk'ün ölümüne kadar kurulan bütün kabinelerde bu görevi sürdürdü. Dışişleri komiseri Litvinov'un davetlisi olarak üç kere Rusya'ya gitti. 1926'da Odesa'da 1930 da ve 1937'de Sovyet ileri gelenleriyle Moskova'da görüşmeler yaptı. 1939'da Londra Büyükelçiliğine atandı ve üç buçuk yıl İngiltere'de kaldı. 1943'te emekli oldu. Savaşın sonlarında İstanbul basınında (Özellikle Tan gazetesinde) yazılar yazdı. Demokrat Partinin kuruluş mücadelesini destekledi. 1952-1959 yıllarında İş Bankası Yönetim Kurulu Başkanlığı yaptı. Tevfik Rüştü Aras'ın Dışişleri bakanlığı sırasında verdiği söylevleri Numan Menemencioğlu tarafından derlenerek bir kitap haline getirilmiştir. "Lozan'ın İzlerinde On Yıl" (1937, Fransızcası; 10 ans surles traces de Lausanne), Uluslararası Diplomasi Akademisi tarafından yayımlanan "Diplomasi Sözlüğünde" (Dictionnaire diplomatigue) Türkiye'nin Dış Politikası (Lapolitigue exterieure de la Turguie) maddesini de Tevfik Rüştü yazmıştır. Günlük basında çıkan yazılarının güncel olmayanlarını "Görüşlerim" (1945 ve 1963) adlı iki cilt kitapta toplayan Tevfik Rüştü Aras, 1972 yılında İstanbul'da öldü.

Tevfik Rüştü Araş

(d. 1883, Çanakkale - ö. 5 Ocak 1972, İstanbul)
Türk siyaset adamı ve diplomat

Cumhuriyet’in ilk yıllarında uzun süre dışişleri bakanlığı yapmış, yeni Türk dış politikasının geliştirilmesinde önemli bir rol oynamıştır.
Beyrut Tıbbiyesi’ni bitirdi. İmparatorluğun çeşitli yerlerinde askeri hekimlik yaptı, ittihat ve Terakki’ye üye oldu. İlk TBMM’ye Menteşe milletvekili olarak girdi (1920). Kurtuluş Savaşı yıllarında Kastamonu İstiklal Mahkemesi’nde görev yaptı. Bolşevizmi incelemek üzere Sovyetler Birliği’ne gönderildi. Döndüğünde Mustafa Kemal’in isteği üzerine resmî Türkiye Komünist Fırkası’nın kurucuları arasında yer aldı. 1923’te İzmir milletvekili oldu.

1925’te İsmet Paşa hükümetinde dışişleri bakanlığına getirildi. 1925-38 arasında İsmet İnönü ve Celâl Bayar hükümetlerinde 13 yıl boyunca aynı görevde kaldı. O dönemde Türk-Sovyet dostluğunu geliştirmeye önem verdi. 1925’te SSCB’yle Tarafsızlık ve Saldırmazlık Antlaşması imzalandı; 1928’de topyekûn silahsızlanına konusundaki Sovyet tezi desteklendi. 1930’larda bir yandan Türk-Sovyet dostluğu korunurken, öbür yandan Batı ülkeleriyle yakınlık kuruldu. Araş ayrıca Balkanlar’daki anlaşmazlıkları gidermek için çalıştı. 1930’da TürkYunan yakınlaşmasının sağlanınasında, 1929-33 arasındaki Balkan konferanslarında, 1934’te Balkan Paktı’nın kurulmasında etkin bir rol oynadı. Uluslararası toplantılarda büyük devletlerin hegemonyacılığma karşı çıkan konuşmalar yaptı.

Atatürk’ün hastalığı sırasında, İnönü’ye karşı olan grup içinde yer aldı. İnönü cumhurbaşkanı olunca yeni kurulan hükümette onun görev almasını istemedi. 1939’da Londra büyükelçiliğine atandı. 1943’te emekliye ayrıldı. 1944’ten başlayarak yazdığı yazılarda ve Görüşlerim (194568, 2 cilt) adlı yapıtında Müttefikler Te işbirliği ve SSCB ile ittifak yapılmasını önerdi. İnönü’ye karşı olduğundan 1946’da Demokrat Parti’yi (DP) destekledi. Aynı yıl Fevzi Çakmak, Zekeriya Sertel gibi kişilerle birlikte, daha sonra “solcu” diye saldırıya uğrayacak olan İnsan Hakları Cemiyeti’ni kurdu. 1952-59 arasında İş Bankası yönetim kurulu başkanlığı yaptı. 1960’tan sonra Yeni Türkiye Partisi’ni destekledi, ancak aktif siyasete girmedi.