Mehmet Ubeydullah Efendi (Hatipoğlu)

UBEYDULLAH EFENDİ (Mehmet) Hocazade, soyadı Hatlpoğlu, türk düşünür, yayımcı ve siyaset adamı (İzmir 1857 - İstanbul 1937). İzmir’in köklü Hatipoğlu ailesindendir. Medreseyi bitirdikten sonra Mektebi tıbbiye'ye girdi, ancak özgürlükçü düşünceleri ve eylemleri nedeniyle tutuklanıp Bekirağa bölüğü'ne kapatıldı. Yurtdışına kaçtı. Bir süre Avrupa’da kaldıktan sonra ABD'ye gitti; bir yandan da Abdülhamit II yönetimine karşı çeşitli gazetelere yazılar yazdı ya da bu yazıları kendi basıp dağıttığı gazetelerde (Haver [1885], Şada [1895], Doğruyol vb.) yayımladı. 1908’de yeniden Türkiye'ye döndü; Aydın, sonra İzmir mebusu oldu. Hak yolu gazetesini çıkardı (1910-1911). Birinci Dünya savaşı sırasında cihat çağrısında bulunmak üzere olağanüstü büyükelçi sıfatıyla Afganistan'a gönderildi.
Tahran, Isfahan, Yezd, Kirman gibi kentlerde yaptığı konuşmalar nedeniyle ingilizler tarafından tutsak edildi, kaçtı, kurtuldu. Mondros ateşkesinden sonra da Malta’ya sürgüne gönderildi ve geri dönmesi sakıncalılar listesine alındı. Kurtuluş savaşı döneminde Türkiye'nin bağımsızlığını savundu ve Ankara'nın yanında yer aldı. Laiklik ilkesinin de en ateşli yandaşlarından olan Ubeydullah Efendi, laikliğin "türk halkını cahil ulema topluluğunun elinden kurtarmaktan başka bir şey olmadığı" görüşünü yaymaya çaba gösterdi. Medeni kanun'un kabulünden (1926) sonra Beyoğlu evlendirme memurluğu, 1931'den ölümüne değin de Doğubayazıt milletvekilliği yaptı.