Endonezya ve Endonezya Tarihi - Sayfa 2

ENDONEZYA

Asya'nın güneydoğusunda toplam 13.670 adadan oluşan bir cumhuriyet­tir. Dünyanın beşinci kalabalık ülkesi olan Endonezya bağımsızlıktan önce Hollanda'nın sömürgesiydi ve Hollanda Doğu Hint Adaları olarak biliniyordu. Asya ile Avustralya ara­sında köprü gibi uzanan Endonezya, Büyük Okyanus'u Hint Okyanusu'ndan ayırır. Sumatra, Selebes, Timor ve Cava gibi dünyanın en büyük birkaç adası da bu bölgededir. Borneo ve Yeni Gine'nin bir bölümü de Endonezya'ya aittir. Endonezyalıların yaklaşık üç­te ikisi Cava Adası'nda yaşar.

Aralarında Sunda Boğazı'ndaki görkemli Krakatau'nun da bulunduğu 50'den fazla ya­nardağ hâlâ etkindir. Krakatau en son 1883'te patladığında kül yüklü bulutlar 80 km yukarıya ulaşmış ve patlama 3.540 km uzaklıktaki Avustralya'dan duyulmuştu.
Ülkenin iklimi tropikal ve bol yağışlıdır. Sık ormanlar ve hemen hemen her türlü tropi­kal meyve ile çiçek bulunur. Batıdaki adalar­da fil, gergedan, orangutan, cücegeyik; doğu­daki adalarda ise kakadu, çardakkuşu ve cen-netkuşu gibi kuşlar yaşar. Yüzü tilkiye benze­yen meyve yiyici büyük yarasalar uçan kurba­ğa olarak adlandırılır. Komodo Adası'ndaysa ejderhaya benzeyen, dünyanın en büyük ker­tenkeleleri yaşar

ENDONEZYA'YA İLİŞKİN BİLGİLER

YÜZÖLÇÜMÜ: 1.919.443 km2.
NÜFUS: 172.245.000 (1987).
YÖNETİM BİÇİMİ: Bağımsız cumhuriyet.
BAŞKENT: Cakarta.

DOĞAL YAPI:

Ülke dört grup adadan oluşur: (1) Büyük Sunda Adaları (Cava, Sumatra, Borneo, Selebes); (2) Küçük Sunda Adaları (Bali, Lombok, Sumba, Sumbawa, Flores, Timor): (3) Moluk Adaları (Halmahera, Seram, Ambon); (4) Batı irian (Yeni Gine'nin batı bölümü). Yüksek dağlar ana adalar boyunca bir belkemiği gibi yükselir. Birçok yanardağ vardır ve depremler oldukça sıktır.

BAŞLICA ÜRÜNLER:

Pirinç, mısır, manyok, tatlı patates, yerfıstığı, soyafasulyesi, çay, kahve, kınakına ağacı, palmiye yağı, şeker, kurutulmuş hindistancevizi içi, baharatlar, kauçuk, petrol, kalay cevheri, boksit, kö­mür, kereste.

ÖNEMLİ KENTLER:

Cakarta, Surabaya, Bandung, Se-marang, Surakarta, Medan, Cogcakarta.

EĞİTİM:

Zorunlu eğitim yoktur.

Halk

Endonezyalılar Sumatra ve Borneo adalarının iç bölümlerinde yaşayan kabileler, Bali'deki gelişmiş Hindu kültürünü kuran insanlar ve Cava'nın uygar Malaylar'ı gibi birçok değişik halktan oluşur. Ülkede 20 değişik dil konuşulur. Resmi dil ise hemen hemen bü­tün grupların anlayabileceği Malay dilinin bir lehçesidir. Nüfusun büyük bir çoğunluğu Müslüman'dır. Hıristiyanlar ve Budacılar da vardır. Bali ve Lombok adalarının halkı ise Hindu dinini benimsemiştir. Endonezya'da Malay olmayan en büyük grup Çinli tüccarlar­dır. İlköğretim parasızdır ve gençlerin çoğu okuryazardır. Ülkede 40'tan fazla üniversite ve birçok kütüphane vardır.Endonezya adaları kültürel gelenekler açı­sından oldukça zengindir. Yüzyıllardan beri müzik, dans ve tiyatro sanatlarınm bir araya getirildiği kukla gösterileri bugün de bütün canlılığıyla sürmektedir. Kuklalar karmaşık bir biçimde oyulur ve rengârenk boyanır. Ay­rıca zarif ve etkileyici Bali dansları çok ünlüdür. Endonezya'da birçok eski tapınak bulunur. Bunlar arasında dünyaca ünlü Buda tapınağı Borobudur da vardır.

Karmaşık modelli kumaşların üretimi sıra­sında balmumu ve boyalarla yapılan batik sa­natı giysilerin süslenmesinde kullanılır. Ül­kede taş, tahta, fildişi ve kemik oymalarını da içeren süsleyici el sanatları oldukça geliş­miştir.Endonezya halkının çoğu küçük köylerde yaşar. Evler genellikle bambudan yapılmıştır; çatıları saman, yaprak ve kamışlarla kaplıdır. Ülkede az sayıda büyük kent vardır.

Ekonomi

Halkın yaklaşık üçte ikisi çiftçidir. Başlıca be­sin kaynağı pirincin yanı sıra mısır, manyok, şeker üretilir. Hindistancevizi, kahve, çay, biber ve tarçın gibi baharatlar ile kauçuk, kereste ve kopal türü ağaç zamkları yurtdışına satılır.
Sumatra ve Güneydoğu Borneo'da kömür yatakları, Bangka ve Sumatra'nın doğusunda­ki öteki adalarda kalay madeni bulunur. Alü­minyumun elde edildiği boksit Singapur'un tam güneyindeki Riau Takımadalarından sağlanır. Endonezya aynı zamanda önemli bir petrol üreticisidir. Petrolünün yaklaşık üçte ikisi Sumatra'dan çıkar. Sanayi özellikle Cava'da hızla gelişmektedir. Başlıca sanayi ürünleri pamuklu dokuma, kauçuk, kâğıt, gübre, cam, kimyasal ürünler ve çimentodur. Cakarta, Surabaya, Semarang ve Ambon'da tersaneler vardır. Ulaşım daha çok deniz taşı­macılığına dayanır. Cava'daki Tanjungpriok, Surabaya ve Semarang ile Sumatra'daki Palembang başlıca limanlardır. Havayoluyla da hem birçok ada birbirine, hem de ülke Avus­tralya'ya, Asya'ya ve Avrupa'ya bağlanır.

Tarih

Portekizli tüccarlar ilk kez 16. yüzyılda baha­rat aramak amacıyla bazı Endonezya adaları­na yerleştiler ve misyonerler halkı Hıristiyan yapmaya çalıştı. 17. yüzyılda İngiliz, Fransız ve Hollanda ticaret şirketleri adalar ticaretine egemen olmak için birbirleriyle mücadele et­tiler. Sonunda Hollanda ticari üstünlük sağla­dı ve yönetimde söz sahibi oldu.
Endonezya'daki Hollanda yönetimi çok sertti. Yerliler zorla çalıştırıldı; ülke içinde yer değiştirmelerine bile izin verilmedi. 19. yüzyılın ikinci yarısında bazı reformlar yapıl­dı. 20. yüzyılın başında da halka kendi kendi­ni yönetmede bazı haklar tanındı.
Adalar II. Dünya Savaşı sırasında Japonlar'ca istila edildi. 17 Ağustos1945'te bağımsızlığını ilan eden Endonezya halkı savaştan sonra yeniden geri dönen Hollandalılarla mücadele etmek zorunda kaldı; sonunda 1950'de bağımsızlığı­nı tam olarak kazandı. Ülke Endonezya Cum­huriyeti adını aldı.

İlk devlet başkanı Sukarno, ordu ile güçlü Endonezya Komünist Partisi arasındaki den­geyi "güdümlü demokrasi" adı verilen bir sis­temle korumaya çalıştı. 1962'de Yeni Gine' nin batısındaki Hollanda yönetiminin son bul­masına çalıştı ve başarılı oldu. Burası 1963'te Endonezya yönetimine geçti. Daha sonra da ordu yeni kurulan Malezya Federasyonu'na saldırılarda bulundu.

Endonezya komünistleri 1965'te ordu üst-yönetimini devirmek amacıyla bir başkaldırı düzenlediler. Ayaklanma şiddetle bastırıldı ve Komünist Parti kapatıldı.
1968'de Malezya ile barış sağlandı ve Sukarno'nun yerine General Suharto devlet baş­kanı oldu; sert bir yönetim kuruldu. Suharto'nun izlediği otoriter yönetime 1974'ten sonra özellikle Müslümanlar ve öğrenciler karşı çıktılarsa da 1978'de ordunun ülke yönetiminde­ki rolü arttı ve siyasal baskılar daha da yoğun­laştı. Suharto 1983'te dördüncü kez, 1988'de beşinci kez başkan seçildi.

Endonezya

Güney Asya'da devlet. 3.000 kadarı yerleşilmiş olan yaklaşık 13.677 ada ve adacık üzerinde kurulmuştur. Çin, Hindistan, Rusya ve ABD'den sonra dünyanın 5. kalabalık ülkesidir. Başkenti ve en kalabalık kenti, Cava Adası'nda Cakarta'dır (eski adı Batavia, nüfusu 7.829.000).

En büyük adalar şunlardır:

• Cava (132.000 km2),
• Madura (4.000 km2),
• Sumatra (473.606 km2),
• Sulavesi (Celebes) (189.000 km2),
• İrian Jaya (Yeni Gine Adası'nın Endonezya'ya ait batı yarısı, 421.951 km2),
• Kalimantan (Borneo'nun Endonezya'ya ait kesimi 539.400 km2),
• Moluk Adaları (en büyükleri Halmahere, Seram, Buru ve Tanimbar, toplam 74.505 km2),
• Bali,
• Belitung,
• Bangka,
• Timor,
• Sumbava,
• Lombok,

En önemli kentler:

• Surabaya,
• Bandung,
• Semarang,
• Solo,
• Malang,
• Ujung Pandang,
• Yogyakarta,
• Bogor,
• Medan,
• Palembang,
• Pedang.

Resmî dil Bahasa olmakla beraber, 150-200 kadar yerli dil ve lehçe de konuşulur. Pek çok etnik gruptan oluşan nüfusun % 94'ü Müslüman, geri kalanı Hristiyan, Budist vd.dir. 4 milyonu Çinli olmak üzere çok sayıda da Hintli, Arap ve öteki azınlıklar vardır. Ekvatorun iki yanına dağılmış olarak ekvatoral bir iklime sahiptir (çok yağışlı, nemli ve sürekli olarak sıcak; kurak ve yağışlı dönemlerden meydana gelen iki mevsim). Bu adalar hemen bütünüyle dağlıktır. Sismik ve volkanik etkinlik çok kuvvetlidir (1883'te Krakoota Adası'ndaki volkanın püskürmesi, tarihte ün yapmış bir doğal olaydır). Nüfusun dağılışı son derece düzensizdir. İrian, Sumatra ve Borneo'nun iç kesimlerinin çok tenha olmasına karşılık, bazı adalarda, özellikle Cava'da nüfus çok yoğundur. Yeraltı kaynakları ve tarımsal üretim olanaklarıyla zengin bir ülke olmasına ve Güney Asya'da, Doğu ve Batı Asya ile Avustralya arasındaki son derece önemli coğrafî konumuna karşın, ekonomi bakımından gelişmiş bir ülke değildir. Bunun başlıca nedeni, yüzyıllar boyunca koloni yönetimi altında kalmış bulunması ve bağımsızlığını izleyen yıllarda da çok karışık iç ve dış olayların yıpratıcı etkilerine sahne olmasıdır. Ekonomi esas olarak tarıma dayanır.

Başlıca tarımsal ürünler:

• Pirinç,
• Mısır,
• Manyok,
• Tatlı patates,
• Şeker,
• Soya,
• Palmiye yağı,
• Yerfıstığı,
• Kahve,
• Tütün,
• Çay,
• Doğal kauçuktur.

Hayvancılık önemli değildir. Endonezya, en çok balık avlanan Asya ülkeleri arasındadır. Yeraltı kaynaklarının başında petrol gelir ve zaten ihracatın değerce % 60'ını oluşturur (1978 üretimi 82 milyon ton). Ayrıca kalay, boksit, demir cevheri, manganez, altın, gümüş üretilir. Bunca kalabalık nüfusuna karşın elektrik üretimi 1971'de 2,4 milyar kws'den ibaretti. Salt deniz ülkesi olduğu hâlde ticaret filosu 1972'de 1 milyon gros tonun altındaydı. 1978'de dış ticareti 11 milyar dolar ihracat ve 6 milyar dolar ithalat olmak üzere 17 milyar dolar kadardı (ihracatta petrolden sonra ikinci sırayı kauçuk alır). 15. yüzyıla kadar birtakım küçük yerli krallıklar tarafından yönetildi. Bu tarihlerde ülkenin ticareti Arap ve Hintlilerin elinde idi. Ülkenin çok tanınmış ve o dönemde son derece değerli bir ticaret maddesi olan baharatı batıya götürüp satıyorlardı. 15. yüzyılda sahneye Portekizliler, 16. yüzyılın sonlarında da Hollandalılar çıktı. Hollandalılar, 1602'de, ülkeye birkaç yüzyıl egemen olacak Doğu Hint Kumpanyası'nı kurdular (bu kumpanya görevlerini 1800'de doğrudan Hollanda Devleti'ne devretti). 1809-1815'te İngilizler, Kuzey Borneo'ya yerleştiler. Hollandalılar, bazen savaş da yaparak ülkedeki egemenliklerini sürdürdüler.

19. yüzyılın ilk yarısında burada, zorunlu tarım işçiliğine dayanan bir işletme yöntemini uyguladılar (Van de Bosch yöntemi). Endonezya'da sömürgeciliğe karşı ilk milliyetçi hareketler 20. yüzyılın ilk yarısında, siyasal partilerin kurulmasıyla başladı. Fakat bu hareketler II. Dünya Savaşı sonuna kadar başarılı bir sonuç vermedi. 1942-1945 Japon işgalinden sonra bağımsızlık girişimleri bütün hızıyla başladı. Federal bir devlet kurularak 1949'da Hollanda yönetimine son verildi. 1950'de 16 devletten meydana gelen federal cumhuriyet yerine tek bir devlet şekli benimsendi. Fakat bu tarihten sonra, bir yandan uluslararası düzeyde ortaya çıkan birçok sorunlar çözülmeye çalışılırken, öte yandan ülkede zaman zaman çok kanlı olaylara yol açan iç savaş ve bunalımlarla uğraşıldı. 1970'lerden beri siyasî alanda görece bir durulmaya tanık olunsa da zaman zaman kanlı olaylar ve yer yer iç çatışmalar eksik olmamaktadır. 1975'te Portekiz'e ait olan Doğu Timor'un işgali ve ülkeye katılmasıyla dış siyasette bir bunalım yaşandı. 1978'de iç karışıklıkları bastırmak amacıyla ordu, yönetimde daha ağırlıklı bir rol oynamaya başladı. 1993 seçimlerinde General Suharte beşinci kez başkan oldu.

Endonezya Dilleri

Malezya-Polinezya dil ailesinin bir kolu. Endonezya dillerinin alanı sekiz ada grubuna ayrılır:
1) Madagaskar,
2) Sumatra ve batısındaki küçük adalar,
3) Malakka Yarımadası'nın güney bölümü (Malay dili),
4) Borneo Adası,
5) Tayvan, Filipinler ve Sangir Adası,
6) Celebes Adaları,
7) Cava Adası ve yakınındaki adalar,
8) Cava'nın doğusundaki adalar (Bali, Lombok, Sumbava vd.).

Cava dili 800 yılından beri yazı dili olarak kullanılmaktadır. Bugün Endonezya Cumhuriyeti'nde (110 milyon) Malay ve Cava dillerinin üzerine kurulmuş olan ortak bir dil kullanılmaktadır.

Cava dili, (Cava: básá Jáwá, Endonezce: bahasa Jawa) Endonezya'nın Cava Adasının orta ve batı kısımlarında konuşulan dildir. 75 milyon kadar insanın ana dilidir. Avustronezya dil ailesine ait olup Endonezce ve Sunda dili ile akrabadır. Endonezya dışında Doğu Timor, Malezya, Singapur, Avustralya gibi komşu ülkeler ile Hong Kong ve Tayvan gibi yerlerde de konuşulmaktadır. Ayrıyetten Surinam, Hollanda ve Yeni Kaledonya'da da konuşulmaktadır.