Şili Arokaryası (Araucaria araucana)

Şili arokaryası
Vikipedi, özgür ansiklopedi

• Bilimsel sınıflandırma
  • Alem: Plantae (Bitkiler)
    • Bölüm: Pinophyta (Açık tohumlular)
      • Sınıf: Pinopsida
        • Takım: Pinales (İğne yapraklılar)
          • Familya: Araucariaceae
            • Cins: Araucaria
              • Tür: A. araucana
                • Binominal adı Araucaria araucana
                  • (Molina) K. Koch

Şili arokaryası (Araucaria araucana), arokaryagiller (Araucariaceae) familyasından bir ağaçtürü.
Bugünkü arokarya ağacının akrabası olan bulunmuş fosiller 50 milyon yaşındadır. Dolayısıyla dünyanın en eski ağaç familyalarından birinin üyesidir. Şili arokaryası Avrupa'da, biyolog ve tıp adamı Archibal Menzies sayesinde ilk kez 1795 yılında tanındı. Halk arasında daha çok, ingilizce bir tabir olan Monkey puzzle tree (Maymun çıkmazı ağacı) olarak anılır. Bu isim, 1800 yıllarında bir İngilizin "bu ağaç, çıkmaya çalışan maymun için bulmaca gibi karışık" yorumundan kaynaklanmıştır. Alternatif olarak bölgenin yerlileri olan Mapucheler, kendi dillerinde Pehuen ismini kabul etmişlerdir.

Görünüm

Şili arokaryaları, yumurta şeklinden koni şekline kadar çeşitli formlarda taç oluştururlar. Bütün kolları gevşektir. Yaklaşık 100 yıl sonra aşağıdaki dallarını atar ve gövde alttan görülür vaziyete gelir. Yaşlı ağaçların sadece en üst kısmında dalları kalır. Bu durumda gövde düz ve silindir formundadır. Gövdenin bu düzgünlüğü ve uzunluğu yüzünden kereste olarak faydalanmak amacıyla kesilir. Bu kesimler artık Şili'de tehdit boyutlarındadır. Günümüzde ender bir ağaçtürü olarak kırmızı listede bulunan arokaryanın uluslararası ticareti yasaktır.
Koyu gri kabuğu, ağacı lavlardan ve volkanik patlamaların getirdiği zararlardan korur. Ayrıca, derinlere inen çok sayıda kök oluşturur.
Arokarya, çok fazla sert ve pul görünümlü yapraklarla bezelidir. Yapraklar 3-4 cm uzunlukta ve genişlikte üçgen şeklindedir, keskindir ve uç noktalarında sivri kahverengi dikenle sona ererler. Yaprak kenarları sarıya çalar. Yapraklar dallarda spiral oluşturacak şekilde dağılır.
Şili arokaryası çok yavaş büyür. Yıllık büyüme ender olarak 30 cm.den fazla olur. Çok ileri yaşlara kadar yaşarlar, 1300 hatta 2000 yıllık örneklere bile rastlanmıştır. Ancak kereste olarak genelde 500 yıllık yaşlı ağaçlar kullanılmıştır.

Dağılım

Arokarya ağacının anavatanı And Dağları'nın Şili ve Arjantin'deki kesimleridir. Yüksekliği 50 m.yi bulur. Avrupa kıtasında ise kuzeybatı kesimlerinin ılıman çevrelerinde bulunur ve bunların yüksekliği de 30 m.yi bulabilr. Bununla birlikte İngiltere ve Avrupa'nın diğer ılıman bölgelerinde arokaryalar egzotik görünümlerinden ötürü park ve bahçelere dikilerek yetiştirilir. Dünyanın diğer iklimi uygun bölgelerinde de durum aynıdır.

AROKARYA a. (Şili'deki eyaletlerden birinin adı Arauco’dan) Okyanusya'da ve Güney Amerika'da ormanlarda yetişen kozalaklı büyük ağaç. (Bil. a. araucaria; çamgiller familyası.)

—ANSİkl. Arokaryalar (15 tür) çevremsel dallı büyük ağaçlardır; dalları saran yaprakları az çok üçgen biçiminde, pulsu ve daimi yeşildir; meyveleri, olgunlaşınca pullarını döken bir kozalak biçimindedir. Arokarya türlerinin çoğu iki evciklidir. Araucaria bidwillii, A. cunninghamii, A. excel- sa türleri Güney Avrupa'da parklarda süs ağacı olarak yetiştirilir. A. araucaria biraz daha kuzey iklimine dayanıklı bir ağaçtır ve kış soğuklarına karşı koyabilir. Amerika’da yetişen türlerinden (A. imbricata ve A brasilierısis) parana çamı denen bir kereste elde edilir. Brezilya'nın güneyindeki dağlarda yetişen A. brasiliensis garip görünüşlü büyük ormanlar oluşturur.

Diğer bütün arokaryalar Okyanusya'da yetişir; Yenikaledonya'da ve komşu adalarda yetişen A. Cookii halk tarafından, kabile reisinin kulübesi yakınına dikilir.

Türkiye'de A imbricata, sıcak ve kuytu park ve bahçe köşelerinde; A. excel- sa, sera ve salonlarda ya da Antalya'da açıkta yetiştirilir.