Dünya Kentleri: Saraybosna (Sarajevo)

Saraybosna
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sponsorlu Bağlantılar

Bayrak

Amblem

Ülke: Bosna-Hersek
Entitesi: Bosna-Hersek Federasyonu
Vali: Semiha Borovac
Yüzölçümü: 141.5 km²
Nüfus: 304,136
Nüfus yoğunluğu: 2,149/km²
Saat dilimi: Central European Time (UTC+1)

Saraybosna (Boşnakça: Sarajevo) 2006 yılı sayımlarına göre 304.136 kişilik nüfusuyla Bosna-Hersek’in başkenti ve en büyük kentidir. Saraybosna ayrıca Bosna-Hersek Federasyonu ve yasal olarak Sırp Cumhuriyeti'nin de başkentidir. Saraybosna ayrıca Saraybosna Kantonu'nun da merkezidir.
Saraybosna tarihi boyunca uluslararası önemi olan birçok olay görmüştür: 1914 yılında Birinci Dünya Savaşı'nın başlamasına neden olarak gösterilen Arşidük Franz Ferdinand'ın Gavrilo Princip tarafından suikasti bu kentte gerçekleşti ve bundan 70 yıl sonra 1984 Kış Olimpiyat oyunları bu kentte yapıldı. Şehir, Bosna Savaşı sırasında dünya modern savaş tarihindeki en uzun kuşatmaya maruz kalmıştır. Bugün şehir Bosna-Hersek'in en büyük kültürel ve ekonomik merkezi olarak savaşı sonrasında kendini yenilemeye ve toplamaya çalışmaktadır.
Bosna-Hersek'i oluşturan on kantondan "Saraybosna Kantonu"nun parçası olan Saraybosna'nın içinden Miljacka ırmağı geçer.

Coğrafya

Kentin ortasından geçen Miljacka ırmağı

Saraybosna Avrupa'nın güneydoğusunda bulunan üçgen biçimli Bosna-Hersek topraklarının hemen hemen merkezinde kurulmuştur. Opcina adı verilen 4 belediyeden oluşur. Centar (Merkez), Novi Grad (Yeni Şehir), Novo Saraybosna (Yeni Saraybosna) ve Stari Grad (Eski Şehir). Saraybosna'nın komşu belediyeleri İlidza ve Vogoşça'dır. Koordinatları 43°52′0″N, 18°25′0″E 'dır. Saraybosna. Kuzeyde Ozren Planina (1.452 m.), güneyde Romanija Planina (1.649 m.) ve Jahorina (1.913 m.) dağları arasında kalan Miljacka vadisinde kurulmuştur.Bu dağlar Dinar Alpleri'nin birer parçasıdır.

Tarih
Şehrin Kurulması
Şehrin bulunduğu bölgedeki yerleşim, Neolitik Çağ'a dek geri gider. Bu bölgede 19. yüzyılın sonlarında Butmir kültürüne ait benzer desenli seramik ve çanak örnekleri bulunmuştur.
Saraybosna bölgesi, Roma egemenliğinden önce İliryalılar'ın egemenliğinde kalmış ve Romalılar'a ancak MS. 9 yılında, uzun süren bir direnişin ardından geçmiştir. Romalılar döneminde Dalmaçya eyaletine bağlanan bölgede bugünkü İlidza banliyösünün bulunduğu bulunan Aquae Sulphurae (Türkçesi: Kükürtlü termal baharı)kentini kurmuşlardır.
Roma İmparatorluğu MS 395'te 2'ye bölününce Batı Roma İmparatorluğu'nun parçası olan ve 420'lerde Avrupa Hunları'nın ele geçirdiği bölge, 455 yılında Ostrogotlar'ın eline geçti. 6. yüzyılın ilk yarısının sonlarına doğru Doğu Roma İmparatorluğu'nun eline geçen bölgeye 7. yüzyılın başlarında Avrupa Avarları'nın egemenliğindeki Slavlar gelmeye başladı ve bölge Avarlar'ın eline geçti.
Avarlar'ın devletinin 805'te Franklar tarafından yıkılmasının ardından Franklar'ın süzerenliğini tanıdı ve Doğu Romalı misyonerler tarafından bölge tamamanen Hristiyanlaştırıldı. Önce Sırp Raşka Krallığı'nın, 863'te Hırvat Düklüğü (sonradan krallık)'nün eline geçti. 870lerde Sırplar'ın geri aldığı bölge 9. yüzyılın sonlarına doğru 1. Bulgar İmparatorluğu'nun eline geçti. 927'de Bulgarlar'dan bağımsızlığını ilan eden Sırp Kralı Çaslav Klonimiroviç'in eline geçti. Çaslav'ın 950 yılında Macarlar'a karşı savaşırken ölmesi üzerine, Bosna'daki derebeyler Sırbistan'dan bağımsızlıklarını ilan ettiler ve Doğu Roma'nın süzerenliğini tanıdılar. Ancak bölge 998'de 1. Bulgaristan İmparatorluğu Çarı 1. Samuel'in eine geçti. Ancak Doğu Roma İmparatoru 2. Basileous 1018'de bölgeyi geri aldı. Bölgenin güneyi, 1060'larda Doğu Roma'ya bağlı hüküm süren Hırvat Kralı 4. Petar'ın eline geçti. Ancak bölge 1082-1085 arasında Sırp'ların kurduğu Duklja Krallığı'nca fethedildi. Ancak 1103 yılından başlayarak Bosna, Sırplardan koptu ve Macaristan Krallığı'nın süzerenliğini tanıyan Ban'ların eline geçti. Ayrıca Macaristan Kralı 2. Bela, 1137'de Bosna Dükü oldu. Ancak bölge 1163-1183 yılları arasında yeniden Doğu Roma İmparatorluğu'nun parçası oldu. Daha sonra yeniden Macaristan Krallığı'na bağlı Ban'lar tarafından yönetildi. 1230'lardan itibaren bölge halkının çoğu Manicilik'ten etkilenen dualist Hristiyan tarikatı olan Bogomillik'e geçti. Bosna, 1377'ye kadar Macaristan'a bağlı banlar tarafından yönetildi. Bu tarihte Bosna Ban'ı Tvrtko Kotromanoviç (sonradan 1. Tvrtko) , kendini Bosna, Sırbistan ve Dalmaçya kralı ilan etti. Krallığı'nın sınırları bugünkü Karadağ'ın batısından, bugünkü Hırvatistan'ın Graçaç kentinin batısına kadar uzanıyor ve bazı Dalmaçya adalarını da kapsıyordu.
1463 yılında Osmanlı Sultanı 2. Mehmet, bütün Bosna'yı fethetti. Ancak, Macaristan Kralı 1. Matyas, Saraybosna'nın bulunduğu bölgeyi geri aldı. Ancak Osmanlılar, 1492'de bölgeyi yeniden ele geçirdiler.
Bugünkü Sarabosna'nın yerinde 14.yy'nin başlarında Boşnak soyluların şatoları vardı.1492 yılında burayı alan Osmanlılar, şehrin ilk çekirdeğini kurmuşlardır.Saraybosna önemli ulaşım yolları kavşağı olması nedeniyle kısa bir sürede ticari ve idari bir merkez olmuştur.
Bölge Osmanlılarca öncelikle Saraybosna'nın merkez olduğu Bosna Sancağı olarak Rumeli Eyaleti'ne bağlanmış, 1585 yılında, 1483'te fethedilen hersek bölgesiyle birlikte Bosna Eyaleti'ne bağlanmıştır. 1583-1686 arasında Banyaluka'nın, 1686-1851 arası Travnik'in merkez olduğu dönemler hariç hep eyaletin merkezi oldu. 1697'deki kısa süreli Venedik işgalinden zarar gören şehir, derhal onarıldı.
Saraybosna Türklerin Avrupa'da kurduğu en büyük kent olarak kabul edilir.
1878 yılına kadar Osmanlılar'a bağlı kalan şehir, bu yıl imzalanan Berlin Anlaşması'yla Avusturya-Macaristan yönetimine bırakıldı. Ancak buranın yönetimi konusunda yönetim ortakları arasında anlaşmazlık çıkınca doğrudan doğruya Viyana'dan yönetilen Bosna-Hersek'in merkezi oldu. 1918'de sonradan Yugoslavya Krallığı'na dönüşecek olan Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı'na geçti ve Sırbistan'a bağlandı. 1929 yılında ülke idari olarak banlıklara bölündğünde, Drina Banlığı'nın merkezi oldu. 2. Dünya Savaşı'nda 1941-1945 arasında Alman uydusu Bağımsız Hırvatistan Devleti'nin işgalinde kaldı.

Saraybosna'nın İsmi
Saraybosna'nın ismi Osmanlı Devleti tarafından alınmadan önce Vrhbosna'ydı. Osmanlı Devleti'nde Bosna-Saray denmesinin yanı sıra "Saray Ovası" olarak da adlandırılan bu yüzden günümüzde bile pek çok dilde bu ifadenin kısa hali olarak Sarajevo adı kullanılmıştır. Kendi halkı da şehirlerine Sarajevo derler ki vadiye dik bakan saraydan görülen ova manzarasından esinlenerek Saray-Ova dendiği rivayet edilir.

Nüfus ve Etnik Yapı
1991 nüfus sayımlarına göre Saraybosna'nın nüfusu 529,021'dir.Nüfus'un %50si Boşnaktır. Boşnak'ların, Sırp'ların ve Hırvat'ların mahalleleri ayrıdır.Aktif olarak Sırplar ve Boşnaklar savaşmış olmasına rağmen şehrin en pahalı yerlerinde Hırvatlar oturup, şehrin üst tabakasını oluştururlar.

Kültür
Saraybosna bir çok açıdan Anadolu'ya benzer.Türk Kahvesi, Börek, Tarih, Mimari, Sosyal Yapı gibi yönlerden Türkiye ile yakın bir şehirdir. 1984 Kış Olimpiyatları Saraybosna'da yapılmıştır. Katolik Başpsikoposluğu, Ortodoks Patrikliği ve Müslüman Cemaati Başkanlığının bulunduğu Sarabosna, aynı zamanda tıp, ticaret, müzik ve kültür kurunlarının merkezidir. Şehir tarihsel yapıtları bakımından zengindir.Bosna-Hersek Müzesi'nde zengin arkeoloji, etnografi koleksiyonları vardır. Kaleleri ve Camileri ile ünlü bir şehirdir fakat bu tarihsel yapıtlar savaş sırasında büyük zararlar görmüştür. Şehir barındırdığı dini çeşitliliği ile ünlüdür. Müslümanlık, Katoliklik, Ortodoksluk ve Musevilik burada yüzyıllar boyunca barış içinde bir arada var olagelmiştir. İşte bu yüzden Saraybosna Avrupa'nın Kudüs'ü olarak kabul edilir. Saraybosna Balkanlardaki kültürel şehirlerin en önemlilerinden biri olarak kabul görür.

Mimari

Ferhad Begova Camii

Bosna Savaşı sonrası her ülke katılımda bulunarak şehri yeniden kurma çalışması yürütmüştür. Türkiye de inşa ettiği toplu konutlarla bu çalışmalara katılmıştır.

Ekonomi
Bosna-Hersek'in Gayri Safi Milli Hasılası 3.356.220.000,00 (1999) ABD doları olup, GSMH' da Saraybosna'ya düşen pay 1.264.412.000,00' dolardır. Saraybosna da kişi başına düşen G.S.M.H. ise 2.470,00 dolardır. Trafik ve iletişim (Saraybosna Kanton ekonomisinin toplam gelirinin %53'ü) toplam işçi sayısının %18'ini istihdam etme olanağı verir. Endüstri (Saraybosna Kanton ekonomisinin toplam gelirinin %14.8'i) toplam işçi sayısının %18,5'i istihdam edilmektedir. Ticaret (Saraybosna Kanton ekonomisinin toplam gelirinin %17,9'u). Toplam işçi sayısının %19,5'ini istihdam eder.

İdari Yapı
Şehir Yasama Yapısı Saraybosna Kanton Meclisi tarafından gerçekleştirilmekte olup, İdari Yapıları şu birimlerden oluşmaktadır;

• Saraybosna Kanton Başkanı
• Saraybosna Kanton Hükümeti
• Başbakan
  
• 12 Bakandan oluşan Bakanlar Kurulu

Kültürel Kuruluşlar
Saraybosna'da kültürel kurumlar büyük önem arz etmektedir. Kentte; 1 Opera, 6 Tiyatro, 4 Müze, 7 Sinema, 33 Kütüphane, 287 Spor Tesisi ve 25 Fakülteli 1 Üniversite vardır.

Saraybosna (Sarajevo)
MsXLabs.Org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Bosna-Hersek'in başkenti. Yukarı Bosna Irmağı vadisinde, Belgrad'ın 200 km. güneybatısındadır. Çelik, seramik, ipek, bazı demiryolu araçları, bira, şeker, halı gibi imalat endüstrileri kurulmuştur; üniversitesi vardır. I. Dünya Savaşı'na yol açan Avusturya Arşidükü Ferdinand'ın öldürülmesi olayı 28 Haziran 1914'te burada meydana gelmişti. Nüfusu 450.000.

Miljacka Nehri üzerinde, dağlarla çevrili bir alanda yükselen Saraybosna, Bosna Hersek'in başkentidir. Ülkenin en kalabalık şehri olan Saraybosna, ekonomi, idari, kültür, eğitim ve spor merkezidir. Başkent, dinsel ve kültürel çeşitliliğin hakim olduğu sosyal yapısıyla ünlüdür. Yüzyıllar boyunca Müslümanlar, Yahudiler, Sırplar, Türkler, Hırvatlar ve birçok toplumun barış içinde yaşadığı bir kent olmuştur.Kenti gezerken Osmanlı İmparatorluğu'nun izlerine rastlayacaksınız. Bu dönemde kent, doğu-batı güzergâhları üzerinde yer almaktaydı. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu dönemi de kentteki bazı yapılarda ve kentin demiryollarında kendisini hissettirmektedir. 1561 yılında inşa edilen Ali Paşa Camii, kümbetiyle görkemli bir camidir. İmparator Camii ve Gazi Hüsrev Bey Camii, kentin diğer önemli kültürel ve dini abidelerindendir.Resmi olarak 1896 yılında açılan Belediye Binası, Avusturya-Macaristan döneminde inşa edilen şahane bir mimari eserdir. 1863 ile 1868 yılları arasında Anreja Damjanovic tarafından inşa edilen Ortodoks Katedrali, Balkanlar'da yer alan en büyük Ortodoks katedrallerindendir. Üç orta bölümden meydana gelen kilisenin iç duvarları renkli çalışmalarla süslüdür. Saraybosna Katedrali, Gotik ve Roma mimari tarzlarıyla inşa edilmiş diğer bir önemli mabettir.1581'de inşa edilen Eski Yahudi Tapınağı, Büyük Avlu denilen bir hana sahip tarihi bir sinagogdur. Bu iç avlu, Saraybosna'da yaşayan Yahudiler'e hizmet etmiştir. 1891 yılında Bašcaršija'da inşa edilen ve kendine has tarzıyla dikkatleri çeken Sebil, kentin kendi tarzındaki tek çeşmesidir. Kent merkezinde bulunan Ulusal Müze'nin Botanik Bahçesi, söz konusu müzenin bir bölümüdür. 14.270 m2'lik alan üzerinde yayılan bu bahçe 2.000 tür bitki çeşidine ev sahipliği yapar.1921 yılında kurulan Saraybosna Ulusal Tiyatrosu, geniş bir repertuvara sahiptir. Dram, opera, müzik ve gece programları, bu tiyatroda sahnelenen performans türlerine örnek olarak verilebilir. Saraybosna Opera Evi ve Saraybosna Balesi, en iyi performanslarını bu çatı altında sahnelemektedir. Boşnak Enstitüsü (Adil Zulfikarpašic Vakfı), bir eğitim, kültür ve bilim enstitüsüdür. Bu kuruluş, kentte yaşayan insanların kültür, tarih, edebiyat, din ve çeşitli sanatsal değerlerinin yaşatılması ve geliştirilmesi için faaliyet göstermektedir. Bu kompleks, bir kütüphane ve bir kulübü bünyesinde barındırır. Boşnak Enstitüsü Kütüphanesi, el yazmaları, sanat çalışmaları, yayınlar ve çeşitli dökümanların bulunduğu zengin bir koleksiyona sahiptir. Avrupa'nın en eski kütüphanelerinden Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi, farklı dillerde 50.000 kitap ve arşiv dökümanlarının bulunduğu bir koleksiyonu bünyesinde barındırır. Türkçe hazırlanmış metinler, Osmanlı döneminin sosyal, ekonomik, kültürel ve politik meselelerine ışık tutmaktadır. 1995'den bu yana düzenlenen Saraybosna Film Festivali, Balkanlar'ın film sektörünü ilgilendiren en önemli organizasyonlarından biridir. Festival, dünya sinemasından mükemmel seçmelerle dikkatleri çeker. Kenti çevreleyen dağlar özellikle kayak başta olmak üzere çeşitli spor aktivitelerine imkan tanımaktadır.Kentin kozmopolit sosyal ve kültürel yapısı, Saraybosna'nın mutfak kültürüne de yansımaktadır. Farklı dinsel ve etnik toplulukların varlığı bu çeşitliliğin başlıca sebebidir. Ayrıca, dünya mutfağından lezzetlerden de tatmanız mümkün. Cevapi (cevapcici), Bosna'nın ulusal bir lezzetidir. Cevapi, kıyılmış et, sarımsak, soğan, çeşitli sebze ve baharatlardan yapılmaktadır. Ortalama uzunluğu 5 cm. Yoğurt ve ekşitilmiş süt gibi süt ürünleriyle birlikte servisi yapılır.Saraybosna'nın Eski Kent bölümü, kente özgü hediyelik eşyalar bulabileceğiniz en iyi yerdir. Brass Alley'de, metal eşyaların ve yerel ürünlerin satıldığı dükkanlar bulunur. Türklerin yaşadığı bölüm olan Bascarsjia, metal eşyalar, mücevher ve çömlek işlerinin satıldığı pazarıyla ünlüdür. Bascarsjia'da bulunan sokakların her biri farklı el sanatlarının satıldığı mekanlarla doludur. 109 metre uzunluğundaki Gazi Hüsrev Bey Kapalı Çarşısı (Gazi Husrefbegov bezistan), kentin diğer bir önemli pazarıdır.