Karayolları ulaşımı
Azerbaycan’da karayolu ulaşım araçlarının tarihi 20. yüzyılın 30’lu yılları başında Bakü sadece Kafkas’ın değil, aynı zamanda bütün eski SSCB’nin büyük nüfuslu sanayi, medeniyet ve bilim merkezlerinden birine dönüşmüştür. Buna göre de Moskova ve Leningrad şehirlerinde metro inşasından sonra 1932 yılında Bakü şehrinin gelişiminin Ana Planının ilk taslağında metro inşasına karar verildi.
Fakat bir müddet sonra başlanan 1941-1945 savaşı bu amacın gerçekleşmesine engel oldu. Sadece 1947 yılında, yani savaştan 2 yıl sonra hükümet proje araştırma faaliyetlerinin başlanması konusunda karar aldı. 1949 yılında metro inşaatı altyapısının oluşturulmasına başlandı. 1954 yılında ise birinci hattın teknik projesi onaylandı ve metrosunun 12,1 km.lik hattının inşası başlandı. Baş yol deniz sahilinden 500-700 m uzakta koya paralele bir şekilde yapılmıştı.
1953 yılında inşaat faaliyetleri geçici olarak durduruldu ve 1960 yılında tamamlandı. Bu da Bakü metrosunun hizmete sokulmasını bir hayli geciktirdi.
1966 yılında bünyesinde hareket, hareket trenleri, yol ve tünel aygıtları, sağlık teknolojisi ve elektromekanik, işaret verme ve iletişim, materyal-teknik teminat hizmetleri gibi 6 hizmeti olan Bakü Metrosu Kurumu tesis edildi.
6 Kasım 1967’de Bakü şehrinde metronun 5 istasyonu - Bakü Soveti, 26 Bakü Komissarı, 28 May, Genclik ve Neriman Nerimanov istasyonları ve 9,2 km.lik yeraltı hatlara sahip 1. etabı hizmete sokuldu. Bu istasyonlardan 4’ü büyük derinlikte idi. Bunlardan da birisi Garaşehir adlanan bölgede yerleşen "Hatai" istasyonu.
25 Kasım 1967’den metronun devamlı hizmeti ve trenlerin program üzere hareketi başladı.
Birinci bölgeden sonra 2,3 km.lik ikinci bölge faaliyete başladı. Sonra 6,4 km.lik üçüncü bölge kullanıma sokuldu. Bu da büyük "8. kilometre" kasabasını ve sanayi bölgesini zonasını şehir merkezine bağladı. 9,1 km.lik ikinci etap ise Bakü yaylasının Kuzeybatı bölgesinden geçti ve bu bölge beş istasyonun inşasıyla birlikte 1985 yılında tamamlandı. Buradaki istasyonlardan ikisi büyük derinlikli istasyonlardır.
28 May istasyonuna geçit olarak inşa edilmiş Cefer Cabbarlı istasyonu 1993 yılında kullanıma sokulmuştur.
2002 yılında hizmete sunulan Hezi Aslanov istasyonunun tamamlanması için Avrupa Birliyi 4.1 milyon Euro ayırmıştır.
2006 yılından itibaren eski jeton ödeme sisteminin yerine yeni RFİD kartlar uygulanmaya başlamıştır. 2007 yılında tam olarak bu kartların kullanımına geçilmiştir.
9 Ekim 2008’de Nesimi istasyonu hizmete sunulmuştur.
30 Aralık 2009’da Azadlık Prospekti istasyonu hizmete sunulmuştur.
29 Haziran 2011’de Dernegül istasyonu hizmete sunulmuştur.
Gelecekte Bakü metrosu hatlarının uzunluğunun 119 kilometre, istasyonlarının sayısının ise 76’ya ulaştırılması planlanıyor.
Halen Bakü metrosu toplam uzunluğu 34,6 km olan 2 hattan, 23 çalışan ve iki inşaatı devam eden istasyondan oluşmaktadır. Bu istasyonların 23 giriş lobisi bulunmaktadır. İstasyonların yedisi büyük derinliktedir. Metroda merdiven kısmının toplam uzunluğu 4000 metreden fazla olan beş tür 39 yürüyen merdiven yapılmıştır. Tünel yapımlarının toplam uzunluğu 17,1 kilometreden fazladır. Bakü metrosunun diğerlerinden seçilme özelliği, onun hatlarının tepelik bölgede bulunan şehrin birbiriyle kesişen rölyefe göre yapılmıştır, burada %60 ve %40’binlik eğimliliği ve küçük yarıçaplı birçok eğrinin mevcut olmasıdır.araçlarının tarihi 20. yüzyılın başlarına dayanmaktadır. 1911 yılında Azerbaycan’da toplam 36 adet otomobil vardı. Asfaltlı yolların uzunluğu toplam 210 km idi.
1920-1930’lu yıllarda genelde petrol endüstrisinde teknoloji ve özel amaçlar için hazırlanmış araçlar ortaya çıkmıştır.
1926 yılında ülkede 896 adet otomobil vardı. Bunlardan 275’i binek otomobili, 518’i yük kamyonu ve 103’ü özel amaçlı araçlardı. Yük kamyonlarının 400’den daha fazlası “Azneft”in tasarrufundaydı.
Araç sayısının artması şose yollarının uzunluğunun artmasına neden olmuştur. Aynı dönemde şose yollarının uzunluğu 6500 km idi. Ayrıca 2300 km Sovyetler Birliği ve Azerbaycan çapında yollar inşa edilmiştir. Hızla gelişmekte olan ülkede endüstri, tarım, savunma ve diğer alanlarda ulaşım aracı ihtiyacını sağlamak amacıyla otomobil üretiminin oluşturulması önemli olaylardan biriydi. Bu amaçla, 1935-1936 yıllarında ülkemizde “Soyuztrans” adlı genel kullanım amaçlı bir taşımacılık kurumu tesis edildi. Kurumun bünyesinde yolcu ve yük taşımalarından sorumlu taşıt ekipleri çalışıyordu.
1939 yılında Ulaştırma Halk Komiserliği (araçların sayısı 600-800 adet olmuştu),
1946 yılının mart ayında Ulaşım Bakanlığı kuruldu.
Ulaşım Bakanlığı tedricen gelişerek 1987-1990 yılarında kendi zirvesine ulaşmış ve onun bünyesinde 140 ANM, 9 sanayi, 11 inşaat tesisi kurulmuştur. 1992 yılı Şubat ayında “Azeravtoneliyyat” Devlet Şirketi kurulmuştur. Araç potansiyeli 16000 yük, 7600 binek (taksi) otomobillerinden ve 5800 otobüsten ibaret idi.
Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanının 10 Haziran 2003 tarihli kararnamesiyle “Azeravtonegliyyat” Devlet Şirketi ve “Azeravtoyol” Devlet Şirketi kaldırılmış ve Azerbaycan Cumhuriyeti Ulaştırma Bakanlığının 24 Haziran 2003 tarihli 04 numaralı emriyle Bakanlığın bünyesinde sırasıyla“Avtonegliyyatservis” ve“Yolnegliyyatservis” departmanları kurulmuştu.
Hazırda “Avtonegliyyatservis” Departmanı bünyesine birçok kurum ve işletmeler (Teknik Muayene Merkezi; Bakü Uluslararası ve Şehirlerarası Otogarı vs.) yer almaktadır. Bunlar içerisinde Bakü Uluslararası ve Şehirlerarası Otogarı daha çok önem taşımaktadır.
Azerbaycan Devlet Demiryolu ulasimi
Azerbaycan Devlet Demiryolu 20 Ocak 1880 tarihinde tesis edilmiştir. Azerbaycan’da ilk demir yolunun uzunluğu 20 km olmuştur. Bakü-Sabunçu arasında buhar çekicisiyle petrol taşınması gerçekleştirilmiştir. 8 Mayıs 1883 de uzunluğu 550 km olan Bakü-Tiflis, 1900 yılında ise uzunluğu 231 km olan Derbent-Bileceri demir yolunun yapımı tamamlanarak hizmete sunulmuştur. ADDY geçmiş Sovyetler Birliği’nin en büyük çelik güzergahlarından biriydi. İkinci Dünya Savaşı yıllarında Azerbaycan demiryolcuları çok zor sınavlardan başarıyla çıkmıştır. Kızıl Ordu’yu yakıt ve petrol ürünleriyle temin etmiş, cepheye 1 milyon 300 bin, 600 bin tank-vagon yakıt göndermişler.
Hazırda Azerbaycan’da demir yollarının uzunluğu 2944 km. kullanım uzunluğu ise 2122 km.dir. Demir yolunun daha yoğun bölgeleri, yani 1277,1 km’si elektrikleştirilmiştir. Bu da toplam uzunluğunun %60 demektir. 2005 yılında Azerbaycan Devlet Demir Yolu tarafından 26201,0 bin ton yük, 5509,7 bin kişi yolcu taşınmış, yük dolaşımı 9524 mln ton km., yolcu dolaşımı ise 881,1 mln yolcu km.dir. Avrupa-Kafkas-Asya (TRACECA) koridoru üzere transit yük taşınması toplam 7327,6 bin ton olmuştur.
Azerbaycan Devlet Demiryolunun bünyesinde Taşıma Süreçleri Yönetim Birliği, Yolcu Taşıma Üretim Birliği, “Lokomotif Üretim” Birliği, “Vagon Servis” Üretim Birliği, Yol Üretim Birliği, Elektrik Teçhizatı Üretim birliği, İşaret verme ve Ulaşım Üretim Birliği, Savunma Sanayi Üretim Birliği, Nahçivan Hissesi vs. müesseseler hizmet göstermektedir.
Halen Bakü yolcu istasyonundan Rusya (Bakü-Moskova, Bakü-Sankt Petersburg, Bakü-Rostov, Bakü-Tümen, Bakü-Mahaçkala), Ukrayna (Bakü-Kiyev, Bakü-Harkov), Gürcistan (Bakü-Tiflis) yönünde uzun seferler yapan, Bakü-Köçerli-Balaken, Bakü-Astara-Horadiz, Bakü-Gazah-Böyük-Kesik, Bakü-Ağstafa, Bakü-Gence, Bakü-Mingeçevir, Bakü-Astara yönlerinde yerel seferler yapan hız ve şirket trenleri hareket etmektedir.
Hava ulaşımı
Yüz il önce, 20 Ekim 1910 yılında Bakü şehri üzerinden ilk uçak uçmuştur. Sergey Utoçki’nin kullandığı çocuksu ve sağlam olmayan “Farman-4” sistemli Fransız uçağı hayretten yerinde donmuş izleyicilerin başı üzerinde birkaç daire çizmiş, sonra ise büyük alkış eşliğinde yere inmiştir.
Azerbaycan’ın havacılıkla ilk tanışlığından sonra hava ulaşımının yeni türünün bölgede resmi statü kazanması için on beş yıl gerekmiştir: 1923 yılında “ZAKAVİA” – Güney Kafkasya Sivil Havacılık Anonim Şirketi kurulmuştur. Onun tesisçileri “Muğan Sulama İnşaatı”, “Hazar Deniz Gemiciliyi” ve “Azneft” olmuştur. “ZAKAVİA”ın uçaklarından havadan fotoğraf çekimi, acil yüklerin ulaştırılması ve postaların taşınması öngörülmüştür.
1923 yılı Nisan ayında “Yunkers” uçağında Bakü-Tiflis-Bakü güzergahıyla uçuş gerçekleştirilmiştir. İki yıl sonra ise Keşle’de havaalanı yapılmış ve sivil “Hava istasyonu” kurulmuştu. 1926 yılında Mineralnıye Vodı – Groznı – Mahaçkala – Bakü – Yevlah –Tiflis güzergâhlarında devamlı uçuşlar yapılmaya başlanmıştır.
O dönemde Bakü’de, Yevlah’da ve Şeki’de “Dornye-Kometa-3” ve “Dornye-Merkur” tipli uçakların konuşlandırıldığı hava limanları yapılmıştı. Bu uçakların mürettebatı iki kişiden ibaret idi. 1929 yılında Harkov – Bakü – Pehlevi güzergahı açılmış, 1933 yılında ise ilk kez Kafkas dağları üzerinden Moskova’ya hava yolunun uzunluğunu 1100 kilometre dek kısaltmış uçuş gerçekleştirilmiştir. 1937 yılında günlük 15 yolcu taşıyan yerli “ÕÀİ-1” ve “Stal-3” uçaklarının hizmet verdiği Bakü – Moskova güzergâhlarında devamlı uçuşlar yapılmıştır. Bu o dönem için büyük rakamdı.
02 Haziran 1938 yılında Azerbaycan’da ilk havacılık birliği kurulmuştu. Bu tarih 2006 yılında Azerbaycan Cumhuriyetinin Cumhurbaşkanının fermanıyla Azerbaycan Mülki Havacılık Günü olarak ilan edilmiştir.
İkinci Dünya Savaşının başlamasıyla havacılığın güzergahları daha çok askeri konulara tabi olmuştu.
1970-80’li yıllar Azerbaycan’ın sivil havacılığının gelişmesinde yeni dönemdir. Bu dönemde Gence, Yevlah, Naftalan, Nahçivan, Zagatala, Lenkeran, Ağdam, Ağstafa ve Şeki’de yapay örtüklü uçuş-inme çizgileriyle ile teçhiz edilmiş hava limanları yapılmıştır. Onlar “Yak-40” reaktif uçaklarını kabul etmek imkanına sahipti. Şimdi ülkenin on bir ilçesi ve Bakü arasında hava yolu güzergahı bulunmaktadır.
Azerbaycan havacılık kurumu Sovyetler Birliğinde ilk “Tu-134” ve “Tu-154” reaktif uçakları, “Mi-2” ve “Mi-8” helikopterler almıştır. Bu yıllarda uçak hızlı, konforlu ve elverişli ulaşım türüne çevrilmiştir.
Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Azerbaycan Cumhuriyeti Sivil Havacılık sektörüne 200 milyon dolardan fazla para yatırılmıştır. Bu yatırım modern “Boeing-757” uçakların alınmasına, uçuşları kontrol araçlarının yenilenmesine, yirmi meslek dalında uzmanların hazırlanması sistemini kurmaya ve bugün altmıştan fazla havacılık şirketinin uçaklarını karşılayabilen uluslararası hava limanının 1999 yılında Bakü şehrinde açılmasına olanak sağlamıştır.
Yapımı 2005 yılı mart ayında tamamlanmış Bakü Yük Terminali (BYT) Bakü şehrini batıdan doğuya ve kuzeyden güneye hareket eden yükler için yük boşaltma merkezine dönüştürmüştür. Aynı yılda Bakü Yük Terminali (BYT) Yerüstü Hizmette IATA Uluslararası Hava Taşımacıları Birliği üyesi ve Uluslararası Hava Limanları Konseyinin Dünya Çalışkan Partnerler Programının katılımcısı olmuştur.
Sonraki yıllarda “Nahçivan” uluslararası hava limanı, “Gence” uluslararası hava limanı ve “Zabrat” hava limanında yeni hava limanı binası hizmete sokulmuştur. Bunun dışında 2007 yılında Haydar Aliyev Uluslararası Hava Limanında “Holiday Inn” oteli hizmete sunulmuştur.
2008 yılında “Lenkeran” ve “Zagatala” uluslararası hava limanları da açılmıştır. Sivil havacılık filosu bünyesine “Aerobus-319”, “Aerobus-320”, “ATR-72” ve “ATR-42” uçakları eklenmiştir. Yük uçakları için düşünülmüş filonun üçte ikisi daha modern makinelerin elde edilmesi sayesinde yenilenmiştir. Yakın zamanlarda Bakü’den “Boeing-787” uçakları uçuşa başlayacaktır, Haydar Aliyev “Uluslararası Havalimanı ise “Aerobus-380” uçaklarını kabul edecektir.
Azerbaycan Cumhuriyetinin Cumhurbaşkanının kararnamesiyle 16 Nisan 2008 tarihinde “Azerbaycan Hava Yolları” Devlet Şirketinin adı değiştirilerek “Azerbaycan Hava Yolları” Kapalı Sehmdar Cemiyyeti adlandırılmıştır. Bu gün Azerbaycan’ın sivil havacılık Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatının (ICAO) standartlarına uygundur, “Azerbaycan Hava Yolları” havacılık şirketi ise ICAO, IATA, ECAC, Devletlerarası Havacılık Komitesi gibi tanınmış sivil havacılık birliklerinin üyesidir.
Azerbaycan’ın hava ulaşımında en büyük pay Azerbaycan Hava Yolları Kapalı Sehmdar Cemiyetine aittir
Su ulaşımı
Su ulaşımı, en ucuz ulaşım türüdür. Azerbaycan'ın bütün deniz yolları Hazar Denizinin en büyük limanı olan Bakü’den başlamaktadır. Bakü'den Astrahan'a, Mahaçkale'ye, Orta Asya'ya ve İran’ın Enzeli limanına ulaşılabilmektedir. Azerbaycan’dan, Hazar Denizi → Volga nehri → Volga - Don Kanalı → Don Nehri → Azak Denizi üzerinden dünya okyanusuna açılmak mümkündür. Azerbaycan gemileri; Volga-Don kanalının yanısıra, Volga-Baltık ve Baltık-Ak Deniz kanalları ile de dünya okyanusuna açılabilir. Bakü-Türkmenbaşı, Bakü-Aktau ve Bakü-Bekdaş arasında çalışan demiryolu feribotu 11 saat içerisinde iki kıyı arasında ulaşımı sağlamaktadır. Hazar Denizi'nde tankerler aracılığıyla petrol taşınmaktadır. Kışın Hazar Denizinin kuzeyi donduğundan, Bakü-Astrahan güzergahı çalışmamaktadır. Kış sezonunda bu istikamette çalışan gemilerin çoğunluğu Karadeniz ve Akdeniz'de bulunan limanlara yük taşımaktadır. Bu sayede Azerbaycan bütçesine büyük döviz katkısı sağlanmaktadır.
Azerbaycan'ın su ulaşımında; Azerbaycan Devlet Hazar Deniz Gemiciliyi ve Bakü Deniz Ticaret Limanı büyük bir öneme sahiptir.
Metro
20. yüzyılın 30’lu yılları başında Bakü sadece Kafkas’ın değil, aynı zamanda bütün eski SSCB’nin büyük nüfuslu sanayi, medeniyet ve bilim merkezlerinden birine dönüşmüştür. Buna göre de Moskova ve Leningrad şehirlerinde metro inşasından sonra 1932 yılında Bakü şehrinin gelişiminin Ana Planının ilk taslağında metro inşasına karar verildi.
Fakat bir müddet sonra başlanan 1941-1945 savaşı bu amacın gerçekleşmesine engel oldu. Sadece 1947 yılında, yani savaştan 2 yıl sonra hükümet proje araştırma faaliyetlerinin başlanması konusunda karar aldı. 1949 yılında metro inşaatı altyapısının oluşturulmasına başlandı. 1954 yılında ise birinci hattın teknik projesi onaylandı ve metrosunun 12,1 km.lik hattının inşası başlandı. Baş yol deniz sahilinden 500-700 m uzakta koya paralele bir şekilde yapılmıştı.
1953 yılında inşaat faaliyetleri geçici olarak durduruldu ve 1960 yılında tamamlandı. Bu da Bakü metrosunun hizmete sokulmasını bir hayli geciktirdi.
1966 yılında bünyesinde hareket, hareket trenleri, yol ve tünel aygıtları, sağlık teknolojisi ve elektromekanik, işaret verme ve iletişim, materyal-teknik teminat hizmetleri gibi 6 hizmeti olan Bakü Metrosu Kurumu tesis edildi.
6 Kasım 1967’de Bakü şehrinde metronun 5 istasyonu - Bakü Soveti, 26 Bakü Komissarı, 28 May, Genclik ve Neriman Nerimanov istasyonları ve 9,2 km.lik yeraltı hatlara sahip 1. etabı hizmete sokuldu. Bu istasyonlardan 4’ü büyük derinlikte idi. Bunlardan da birisi Garaşehir adlanan bölgede yerleşen "Hatai" istasyonu.
25 Kasım 1967’den metronun devamlı hizmeti ve trenlerin program üzere hareketi başladı.
Birinci bölgeden sonra 2,3 km.lik ikinci bölge faaliyete başladı. Sonra 6,4 km.lik üçüncü bölge kullanıma sokuldu. Bu da büyük "8. kilometre" kasabasını ve sanayi bölgesini zonasını şehir merkezine bağladı. 9,1 km.lik ikinci etap ise Bakü yaylasının Kuzeybatı bölgesinden geçti ve bu bölge beş istasyonun inşasıyla birlikte 1985 yılında tamamlandı. Buradaki istasyonlardan ikisi büyük derinlikli istasyonlardır.
28 May istasyonuna geçit olarak inşa edilmiş Cefer Cabbarlı istasyonu 1993 yılında kullanıma sokulmuştur.
2002 yılında hizmete sunulan Hezi Aslanov istasyonunun tamamlanması için Avrupa Birliyi 4.1 milyon Euro ayırmıştır.
2006 yılından itibaren eski jeton ödeme sisteminin yerine yeni RFİD kartlar uygulanmaya başlamıştır. 2007 yılında tam olarak bu kartların kullanımına geçilmiştir.
9 Ekim 2008’de Nesimi istasyonu hizmete sunulmuştur.
30 Aralık 2009’da Azadlık Prospekti istasyonu hizmete sunulmuştur.
29 Haziran 2011’de Dernegül istasyonu hizmete sunulmuştur.
Gelecekte Bakü metrosu hatlarının uzunluğunun 119 kilometre, istasyonlarının sayısının ise 76’ya ulaştırılması planlanıyor.
Halen Bakü metrosu toplam uzunluğu 34,6 km olan 2 hattan, 23 çalışan ve iki inşaatı devam eden istasyondan oluşmaktadır. Bu istasyonların 23 giriş lobisi bulunmaktadır. İstasyonların yedisi büyük derinliktedir. Metroda merdiven kısmının toplam uzunluğu 4000 metreden fazla olan beş tür 39 yürüyen merdiven yapılmıştır. Tünel yapımlarının toplam uzunluğu 17,1 kilometreden fazladır. Bakü metrosunun diğerlerinden seçilme özelliği, onun hatlarının tepelik bölgede bulunan şehrin birbiriyle kesişen rölyefe göre yapılmıştır, burada %60 ve %40’binlik eğimliliği ve küçük yarıçaplı birçok eğrinin mevcut olmasıdır.
Azerbaycan ve Azerbaycan Tarihi
