Kazakistan Türkçesi (Kazakça)
VIP Lethe
Kazakça
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi & Vikipedi
Türk lehçelerinden biri. Kazakça bugün dağınık olarak Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan'da yaşayan Kazaklar tarafından konuşulmaktadır. Türk dillerinin sınıflandırılmasında Kazakça, Kıpçak-Noyan dil grubuna girmektedir. Kazakçanın Kırgızca ile de birçok ortak yönü bulunmaktadır. Kazakça, araştırmacılara göre üç kola ayrılmaktadır:
1) Kuzeydoğu kolu (çağdaş yazı dilinin temelini oluşturur),
2) Güney kolu,
3) Batı kolu. Kazakça,
19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren edebî bir dil olarak gelişmektedir. Kazakçada 1938 yılına kadar Arap alfabesi kullanılmıştır. 1938'de Rus alfabesine dayanan yeni bir yazı sistemi kabul edilmiştir.
Dünya'da yaklaşık 16 milyon kişi tarafından, Kazakistan'da da 10 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Moğolistan'ın batı bölgesindeki Bayan Ölke (diğer adı Bayan Ölgey) eyaletinde yaşayan Kazak Türkleri Kazakistan'ın kullandığı alfabeyi kullanarak Kazak Türkçesi yazmaktadırlar. Bayan Ölgey'de oturanların çoğu %88.7 oranla Kazak Türkleridir. Bu bakımdan eyalet nüfusunun %98'i kadarını Türk halkları oluşturmaktadır. İldeki önemli bir nüfus Kazak Türkçesi konuşmaktadır.
Özellikleri: Türkçe asıllı kelimelerde; baştaki y'ler j'ye (yok → joq, yıl → jıl, yay → jay), ç'ler ş'ye (ağaç → ağaş, aç → aş), ş'ler s'ye (aş → as, boş → bos, baş → bas) dönüşmüştür. Eklerde de aynı değişme olur: Qazaqşa (Kazakça)… Yabancı asıllı kelimelerde bu değişmeler görülmez: şükir (şükür). Kazakça bir kelime birleşik ya da alıntı bir kelime değilse ikinci heceden sonra yuvarlak ünlü barındırmaz ve bu uyumu bâzı alıntı kelimelere uydurmuştur.
J harfiyle yazılan kelimeler bâzı ağızlarda c olarak söylenmektedir: Jasaymız (yapıyoruz, yapacağız)- Casaymız
Ayrıca konuşma dilinde ilk hecede ö ya da ü gelirse ikinci ve üçüncü hecelerde de gelebilir. Bu yazıda olmaz.
Örnek: Körgende (yazılış) - Körgöndö (okunuş) "gördüğünde"
Kazakçada üç farklı şimdiki zaman vardır. Jalpı osu şak (genel şimdiki zaman), nak osı şak (kesin şimdiki zaman), negaybıl osı şak (belirsiz şimdiki zaman).
Yazı Sistemi (Bkz. Kazak Alfabesi)
Kazakçanın eski şekilleri 38 harfli Orhun yazısıyla yazılmıştır. Günümüzdeyse Kazakça bâzı ilâve harfler kullanılarak Latin alfabesi, Kiril alfabesi ve Arap alfabesi'yle yazılabilmektedir. Kiril alfabeli Kazakistan Alfabesi şu harflerden oluşmaktadır: а (a), ә (a-e arası),б(b),в(v),г(ince g),ғ(kalın g),д(d),е(söz başında ye okunur, söz içinde e okunur),ё(yo),ж(j),з(z),и(iy), й(y), к(ince k), қ(kalın k, q), л(l), м(m), н (n), ң(nazal n, genizden n, ñ), о (o), ө(ö), п(p), р(r), с(s), т(t), у(uv), ұ(u), ү(ü), ф(f), х(hırıltılı h), һ(geniş h), ц(ts), ч(ç), ш(ş), щ(şç), ъ (' kalın ün verir), ы(ı), і (i), ь( inceleştirir), э (e), ю (yu), я (ya).
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi & Vikipedi
Sponsorlu Bağlantılar
Türk lehçelerinden biri. Kazakça bugün dağınık olarak Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan'da yaşayan Kazaklar tarafından konuşulmaktadır. Türk dillerinin sınıflandırılmasında Kazakça, Kıpçak-Noyan dil grubuna girmektedir. Kazakçanın Kırgızca ile de birçok ortak yönü bulunmaktadır. Kazakça, araştırmacılara göre üç kola ayrılmaktadır:
1) Kuzeydoğu kolu (çağdaş yazı dilinin temelini oluşturur),
2) Güney kolu,
3) Batı kolu. Kazakça,
19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren edebî bir dil olarak gelişmektedir. Kazakçada 1938 yılına kadar Arap alfabesi kullanılmıştır. 1938'de Rus alfabesine dayanan yeni bir yazı sistemi kabul edilmiştir.
Dünya'da yaklaşık 16 milyon kişi tarafından, Kazakistan'da da 10 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Moğolistan'ın batı bölgesindeki Bayan Ölke (diğer adı Bayan Ölgey) eyaletinde yaşayan Kazak Türkleri Kazakistan'ın kullandığı alfabeyi kullanarak Kazak Türkçesi yazmaktadırlar. Bayan Ölgey'de oturanların çoğu %88.7 oranla Kazak Türkleridir. Bu bakımdan eyalet nüfusunun %98'i kadarını Türk halkları oluşturmaktadır. İldeki önemli bir nüfus Kazak Türkçesi konuşmaktadır.
Özellikleri: Türkçe asıllı kelimelerde; baştaki y'ler j'ye (yok → joq, yıl → jıl, yay → jay), ç'ler ş'ye (ağaç → ağaş, aç → aş), ş'ler s'ye (aş → as, boş → bos, baş → bas) dönüşmüştür. Eklerde de aynı değişme olur: Qazaqşa (Kazakça)… Yabancı asıllı kelimelerde bu değişmeler görülmez: şükir (şükür). Kazakça bir kelime birleşik ya da alıntı bir kelime değilse ikinci heceden sonra yuvarlak ünlü barındırmaz ve bu uyumu bâzı alıntı kelimelere uydurmuştur.
J harfiyle yazılan kelimeler bâzı ağızlarda c olarak söylenmektedir: Jasaymız (yapıyoruz, yapacağız)- Casaymız
Ayrıca konuşma dilinde ilk hecede ö ya da ü gelirse ikinci ve üçüncü hecelerde de gelebilir. Bu yazıda olmaz.
Örnek: Körgende (yazılış) - Körgöndö (okunuş) "gördüğünde"
Kazakçada üç farklı şimdiki zaman vardır. Jalpı osu şak (genel şimdiki zaman), nak osı şak (kesin şimdiki zaman), negaybıl osı şak (belirsiz şimdiki zaman).
Yazı Sistemi (Bkz. Kazak Alfabesi)
Kazakçanın eski şekilleri 38 harfli Orhun yazısıyla yazılmıştır. Günümüzdeyse Kazakça bâzı ilâve harfler kullanılarak Latin alfabesi, Kiril alfabesi ve Arap alfabesi'yle yazılabilmektedir. Kiril alfabeli Kazakistan Alfabesi şu harflerden oluşmaktadır: а (a), ә (a-e arası),б(b),в(v),г(ince g),ғ(kalın g),д(d),е(söz başında ye okunur, söz içinde e okunur),ё(yo),ж(j),з(z),и(iy), й(y), к(ince k), қ(kalın k, q), л(l), м(m), н (n), ң(nazal n, genizden n, ñ), о (o), ө(ö), п(p), р(r), с(s), т(t), у(uv), ұ(u), ү(ü), ф(f), х(hırıltılı h), һ(geniş h), ц(ts), ч(ç), ш(ş), щ(şç), ъ (' kalın ün verir), ы(ı), і (i), ь( inceleştirir), э (e), ю (yu), я (ya).
In science we trust.
