Ünlem (Nida)

ÜNLEM

Kimi zaman sevinme, kızma, korku, acıma, şaşma gibi ansızın beliren duyguları, kimi zaman da birtakım doğa seslerini yansıtmaya yarayan sözcük türüdür.

Sponsorlu Bağlantılar

Sevinç, üzüntü, kızgınlık, korku, şaşkınlık gibi duyguları belirten, doğa seslerini yansıtan veya bir kimseyi çağırmak için kullanılan sözcüklere ünlem denir. Ünlemler tek başına kullanıldıklarında genelde bir anlam ifade etmezler.

Ünlemler tek başlarına bir anlam taşırlar, diğer sözcüklerle ilişkileri yoktur. Ünlemler çağrı ünlemleri ve dokunaklı, duygusal ünlemler olmak üzere başlıca ikiye ayrılır. Çağrı ünlemleri, çağırmak, uyarmak ve sormak için kullanılır. İkinci gruptaki başlıca ünlemler pekiştiricidir; belirteç ve bağlaçlık görevin de yaparlar. Çoğunlukla, birden duygulanmanın etkisiyle ağızdan çıkıveren ünlemlere ve ünlem gibi kullanılan sözcüklere, vurgu ve ses, türlü duygu değerleri kazandırır; böylece onları cümle gibi geniş anlamlı kılar.

Türkçe'de Ünlem Olan Sözcükler

Türkçe'de ünlem olan sözcükler temelde ikiye ayrılırlar:
Bir Kimseye Seslenmeye Yarayan Ünlemler: Be, bre, eee, ha, haydi, hı, hey, hişt gibi.
Örnek: Oradan çekilsene be!/Ha, evet, anladım!/Hişt, buraya bakar mısın?

Sevinç, üzüntü, kızgınlık, korku, şaşkınlık gibi duyguları belirten ünlemler: A, aaa, aman, bravo, ay, ey, eyvah, hoppala, oh, oooh, of, üf gibi.
Örnek:Ay, başım çok ağrıyor!/ Hoppala, bu da nereden çıktı!/Vah vah, evlerine hırsız girmiş.

Türkçe'de Ünlem Olarak Kullanılan Sözcükler

Bazı sözcükler aslen ünlem olmadıkları halde ünlem görevi üstlenirler.

Adlar:

• Bir seslenme veya bir başkasına hitap sırasında adlar ünlem olarak kullanılır. Örnek: Ahmet! / Nurten Hanım!
• Şaşkınlık, acıma, korku gibi duyguları ifade ederken bazı adlar ünlem görevini üstlenir. Örnek: Sakın anneme bir şey olmasın!/biçiminde kullanılır. Örnek: Zavallı kadın!/ Alçak adam!

Belirteçler de ünlem görevi üstlenirler. Örnek: Buraya gelin!/ Çabuk giyinin! Fillerin ünlem olarak kullanıldığı durumlar da va durumdaki genelde emir kipindedirler. Örnek: Dikkat et,deprem oluyor!/Yangın var, bak!

Türkçe'de Yansıma Ünlemleri

Doğa seslerini yansıtan ve hayvan seslerinin taklidine dayanan sözcüklerdir. cıvıl cıvıl, foşur foşur, cik cik gibi. Örnek: Şelalenin suları gürül gürül akıyordu!/Tak, tak! Birden bire kapı çalmıştı.

Türkçe'de Ünlem Öbekleri

Birden çok sözcükten oluşan ünlemlerdir. Örnek: Hadi canım sen de, sen bu işten ne anlarsın!/Hadi oradan, yalan söyleme! bun´dan

Diğer Dillerde Ünlem

İngilizce
İngilizcede en çok kullanılan ünlemler ugh, wow, ouch, scat, alas, ve eurekadır.

"Hello" (merhaba) ve "Goodbye" (güle güle) gibi selamlama kelimeleri de İngilizcede ünlem olarak kabul edilirler. "Excuse me!" (afedersiniz), "Sorry!" (özür dilerim-afedersiniz), "Cheers!" (şerefe) ve "Hurray!" (yaşa) kelimeleri de genelde ünlen kategorisinde değerlendirilmektedir. Bu kelimeler genelde sonuna ünlem işareti alırlar.

Bazı İngilizce uzmanı dilbilimciler "yes" (evet), "no" (hayır), "amen" (amin) ve "okay" (okey) kelimelerini de tek başlarına kullanıldıklarında ünlem sınıfında değerlendirmektedirler.

İngilizcede deyimler ve cümleler de ünlem olabilir. Örnek: As I entered the room — Oh, my goodness! What I saw! — he was still standing there. (Odaya girdiğimde - Aman tanrım! Bir de ne göreyim!- hala orada duruyordu.)
Bulgarca ve Güney Slav Dilleri

• "evich" - Türkçe'deki "ah"ın karşılığıdır. Bir şok veya acıyı anlatan bir ünlemdir.
• "Yaoo" - "Cidden mi?"
• "Opa!" - Hay Allah!

İbranice

• nu - İyi!
• em - kararsızlık belirten bir ünlemdir
• ups
• oj
• waj
• waw
• wow

Çince

• "Aiya!" Hayalkırıklığı ve memnuniyetsizlik ifade eden bir ünlemdir.
• "-ah!"- Çincede çok çok anlamı olan bir ünlem olarak kabul edilir.

Litvanyaca

• ak (Türkçe "ah!")
• ai (Ingilizce "Ouch!")
• cit
• che
• ei (Kararsizlik ünlemi)
• ė
• hm
• o
• oho (Beyenme anlami)
• oi
• ša (Sus! anlami)
• ts
• ačiū
• bravo (Beyenme anlami)
• deja
• dėkui
• vaje

ÜNLEM

Ünlemler konuşan kişinin duygu­sal tepkisini dile getirir; korku, sevinç, şaşkın­lık, acıma, bıkma, merak gibi duyguları anla­tır; çağrı, buyruk, yasaklama gibi anlatımları bildirir. Sözgelimi:

• "Aaa! B "Ha babam çalışıyoruz!"
• "Ya demek öyle!"
• "Ey Türk gençliği!"
• "Hah şimdi oldu!"
• "Vah zavallı çocukcağız!"
• "Oooh! Bu soğukta salep de iyi geldi."
• "Hay eline diline sağlık kızım!" '
• "Vay vay! Bakın kimler geliyor."
• "Of! Sıkıntıdan patladım vallahi."
• "Haydi, bakalım gidiyoruz."
• "Bravo, golü nasıl da doksandan attı."
• "Hişt! Ne arıyorsun sen burada?"
• "Deme yahu!"
• "Yahu bunu sen söyleme bari!"
• "Ayıp be ayıp!. Şu verdiğiniz paraya bakın."
• "Sen çok yaşa emi!".

Ünlem türü sözcükler dışında yansımalar, adlar, sıfatlar, eylemler (fiiller) ve başka türden sözcükler de ünlem olarak kullanıla­bilmektedir:
"Güzel, güzel!""Allah Allah, zaman ne çabuk da geçmiş!" "Aman, dikkat!" "İnşallah geliriz." "Çok yaşa! Var ol!" "Yaşasın!" gibi.

Sözdizim açısından, ünlemler sözdizim ku­rallarının dışındadır; konuşanın vurgusuyla konuşmanın içeriğine etki eder. Söz zincirin­deki yeri öbür öğeler gibi pek belirli değildir. Konuşanın duygusal durumuna, etki yaratma amacına uygun olarak yer ve konum değişti­rebilir. Ünlemler kimi zaman başlı başına bir yargı değeri bile taşır: "Yemekler güzel mi?" "Üüüf!" gibi. Ünlemler kökenleri bakımın­dan Türkçe ve ödünçleme ünlemler (eyvah, mersi, hâşâ, aferin, pardon gibi), yapı bakı­mından yabn (ah, of, vah), türemiş (hoppala, yaşa, yuha) ve bileşik (allahaısmarladık, ayol, ulan, yahu) ünlemler diye sınıflandırılmaktadır.

Bir coşkuyu ya da duygusal bir yargıyı dile getiren cümleler "ünlem cümlesi" olarak ad­landırılmaktadır. Bu tür cümlelerde ya ünlem sözcüğünden sonra ya da cümlenin sonunda ünlem işareti (!) kullanılmaktadır akın kimler gelmiş". "Eee! Bıktım artık senin dırdırından." "Ee! Anlat bakalım tatilin nasıl geçti?" "Ah! O fırsat benim elime geçecekti ki..."