Hatay

Hatay

Akdeniz Bölgesi’nin doğu kesiminde il. Yüzölçümü 5.403 km2 olan Hatay ili doğu ve güneyde Suriye, batıda Akdeniz, kuzeyde Adana, kuzeydoğuda da Gaziantep illeriyle çevrilidir.

Doğal yapı.

Hatay, Afrika’nın doğu kesiminde, göllerin bulunduğu bölgeden başlayan ve Akabe Körfezinden kuzeye uzanan
büyük çöküntü oluğunun kuzey kesiminde yer alır. Yüzey şekillerini dar kıyı ovaları, bunların gerisinde kıyıya koşut olarak uzanan dağlar ve doğu kesimini kaplayan Kahramanmaraş-Hatay Çöküntü Oluğu belirler. İl topraklarını Amanos (Nur) Dağlan enge- belendirir. Güneybatı-kuzeydoğu doğrultusunda boydan boya düzenli bir sıra oluşturarak uzanan Amanos Dağlarının en yüksek noktası, Daz Dağındaki Mığırtepe’ dir (2.240 m). Öteki önemli dorukların yüksekliği 2.000 m’den azdır. Yüksek, dik ve kolay geçit vermeyen bir yapı gösteren Amanoslar, doğal bitki örtüsü açısından da zengindir. İl sınırları içindeki öteki önemli yükseltiler Akça Dağı (1.795 m) ve güney kesimindeki Akra Dağıdır (1.730 m). Akdeniz’e bakan yamaçlarda mersin, defne ve kekikten oluşan makilikler vardır.
Amanos Dağlarının 800 - 1.000 m yükseklik kuşağında düz basamaklar biçiminde platolar yer alır. Amanoslar ile Akra Dağındaki platolar hayvancılık açısından önem taşır. Bu platolar üzerindeki Belen, Atik ve Soğukoluk yaylaları, yazın serinlemek için çıkılan önemli yerleşmelerdir. Hatay’ın en önemli akarsuyu Asi Irmağıdır. Lübnan Dağları ve Cebelü’ş-Şarki (Anti- Lübnan Dağları) arasındaki Bikaa Vadisinde, bu dağlardan inen suların birleşmesiyle oluşan ırmak, Suriye topraklarını geçtikten sonra, güneydoğudan il sınırlan içine girer. Karaçay (Karasu), Afrin Çayı ve Balıklı Gölü Kanalı kollarının birleşmesiyle oluşan Küçük Asi Çayını aldıktan sonra, Samandağı yakınlarında bir delta oluşturarak Akdeniz’e dökülür. Asi Irmağını besleyen öteki akarsular arasında Hüseyinli, Kavaslı ve Defne dereleri sayılabilir. Ayrıca Amanos Dağlarının batı yamaçlarından çıkarak Akdeniz’e dökülen küçük ve kısa akışlı Deliçay, Mersin Çayı, Arsuz Çayı, Gülcihan Çayı ve Çoklu Deresi gibi akarsular da vardır. 1950’lerde başlayan çalışmalar sonucunda tümüyle kurutulmuş olan Amik Gölü, önceleri ilin tek büyük gölüydü. İl sınırları içinde yer alan Bağlama, Gölbaşı ve Yenişehir gibi küçük göller daha çok turizm açısından önem taşır.

Asi, Afrin ve Karaçay vadi tabanlarının, ırmakların taşıdığı alüvyonlarla dolması sonucunda oluşan Amik, ilin en geniş ve en önemli ovasıdır. Orta kesimindeki Amik Gölünün kurutulması ve su altındaki toprakların da tarıma açılmasıyla, Amik Ovası-
nın alanı 900 km2’yi aşmıştır. Ancak Asi ve kollarının çok su getirdiği yıllarda, ovanın çukur kesimleri göl görünümlü bataklıklara dönüşür. Kıyı şeridinde sıralanan öteki önemli düzlükler Deliçay Vadisinin genişlediği kesimde yer alan Dörtyol Ovası ile Arsuz, Payas, İskenderun ve Erzin ovalandır.

Ekonomi.

Özellikle kuzeybatı kesimi Çukurova’nın bir uzantısı durumunda olan Hatay’da ekonomik etkinliklerden başlıcası tanındır. Elverişli doğal koşulların yanı sıra, ilin daha 19. yüzyılda dünya pazarlarına açılması, tarım kesiminin canlı bir gelişme göstermesini sağlamıştır. 19. yüzyılda önemli bir liman ve ticaret merkezi durumuna gelen İskenderun, 1914’te Toprakkale’den ayrılan bir hatla Bağdat Demiryolu’na bağlandı. Demiryolu bağlantısı ve Fransız işgali sırasında ulaşım olanaklarının geliştirilmesi, yörede yetiştirilen sebze, meyve, ipek kozası, zeytin gibi ürünlerin dış pazarlara satılmasını kolaylaştırdı. II. Dünya Savaşı sırasında İskenderun, Türkiye’nin en önemli dış ticaret limanı durumuna geldi. Gelişkin altyapı ve canlı ticaret etkinlikleri de, pazara yönelik tarımın gelişmesini sağladı. Bu gelişmede rol oynayan önemli etkenlerden biri de özellikle ovalık kesimlerdeki büyük toprak sahipleriyle ticaret kesiminin iç içe olmasıydı. 1930’lardan sonra giderek gelişen pamuk üretimi, 1950’lerde traktör kullanımının yaygınlaşmaya başlamasıyla ipekböcekçiliği- nin yerini aldı. Dokuma sanayisinin gelişmesi sonucunda pamuk üretimi daha da arttı; böylece, 1970’lere gelindiğinde pamuk, ilin en önemli ürünü olmuştu. Beyrut limanının kapanmasıyla Ortadoğu ticaretinde İskenderun limanının önem kazanması ve tarım ürünleri ihracatının artması gibi etkenlerle, tarım daha da gelişti ve bitkisel üretim çeşitlendi.

İlde yetiştirilen başlıca ürünler domates, buğday, turunçgiller, pamuk, soğan, zeytin, üzüm başta olmak üzere meyve ve çeşitli sebzelerdir. Amik Ovasının büyük bölümünde pamuk yetiştirilir. Sebze ve meyve üretimi dar kıyı ovalarında, tahıl ve baklagiller ise iç kesimlerde yoğunlaşmıştır. Zeytincilik kıraç ve eğimli kesimlerde, özellikle Altınözü, Antakya ve ReyhanlI’da yapılır. Tütün üretiminde en önemli merkez Yayladağı’dır.

Bitkisel üretim geliştikçe hayvancılık gerilemiştir. Özellikle 1950’lerden sonra ekim alanlarının genişletilmesi sırasında otlakların hızla tarlaya çevrilmesi, hayvancılığın sağladığı gelirin pamuk gibi bitkisel ürünlerden sağlanan kazancın yanında son derece düşük kalması, hayvancılığın gerilemesine neden oldu. İlde en çok kıl keçisi, koyun ve sığır yetiştirilir. Besleme güçlükleri nedeniyle koyun besiciliğinin önemi giderek azalırken, özellikle dağlık kesimlerde kıl keçisi yetiştiriciliği yaygınlaşmaktadır. Reyhanlı ilçesinde yer alan Hatay Tarım İşletmesi, 1942’de Hatay Devlet Üretme Çiftliği adıyla kurulmuştur. Amik Ovasmda, 24.700 dekarlık bir alanda kurulmuş olan işletme, tarla tarımı, hayvancılık ve bahçe kültürleri şubeleriyle üretim çalışması yapmaktadır. 1939’a değin, Hatay’da sanayinin en gelişmiş dallan, ipekli ve pamuklu dokuma ile sabunculuktu. Ayrıca deri ve madeni eşya ile taşa ve toprağa dayalı sanayi dallarında ilkel tekniklerle çalışan imalathaneler vardı. 1940’larda imalat sanayisi içinde gıda sektörü ağırlık kazanmaya başladı. Bu dalda çalışan kuruluşların çoğunda zeytinyağı ve pamukyağı üretiliyordu. 1953’te Harbiye’de yapılan Defne Hidroelektrik Santrah’mn hizmete girmesi, il sanayisinde önemli bir dönüm noktası oluşturdu. Enerji sorunun çözülmesiyle önce çırçır, ardından iplik ve dokuma fabrikaları kuruldu; bitkisel yağ üretimi arttı. Bu yıllarda gerçekleştirilen önemli bir yatırım da 1954’te açılan İskenderun Sarıseki Gübre Fabrikası’ydı. 1960’larda ilin başlıca imalat ürünleri, tarım araç ve gerçeleri, yağ, mazot ve hava filtreleri, fren balataları, dokuma sanayisinde kullanılan makineler, teneke kutu ve otobüs karoseriydi. 1970’lerde Hatay sanayisindeki en önemli gelişme, İskenderun’da Türkiye’nin üçüncü ve en büyük demir-çelik fabrikasının kurulmasıdır. 1975’te ilk, 1979’da ikinci, 1985’te üçüncü yüksek fırını üretime geçen fabrika, İskenderun’a ticaret merkezi ve liman olmanın anı sıra sanayi merkezi olma işlevini de azandırmış ve ilgili yan sanayilerin gelişmesini sağlamıştır.

Tümüyle İskenderun’da yoğunlaşan, en çok işçinin çalıştırıldığı ve en yüksek değerin yaratıldığı metal-metalurji sanayisinden sonra en önemli sanayi kolu dokumacılıktır. Dokuma sanayisi Antakya, İskenderun ve ReyhanlI’da yoğunlaşmıştır. İl imalat sanayisinin başka önemli kollan kimya, gıda, makine, metal eşya ile taşa toprağa dayalı sanayilerdir.
İskenderun Demir-Çelik Tesisleri (İSDEMİR) dışında, Hatay’da gerçekleştirilen sanayi yatırımlarının hemen hemen tümü özel kesime aittir. Hatay’ın sanayisi, tarım ve ticaretten birikim sağlayan yerli sermayenin yatırımlarından oluşur.
Reyhanlı ilçesindeki Cilvegözü sınır kapısı, eskiden E-5 denen karayolunun ülke sınırlarından ayrıldığı noktadır. Hatay ilindeki öteki sınır kapısı da Yayladağı’ndadır. Yoğun bir trafiğe sahne olan bu sınır kapılarından giriş yapan, özellikle de yazın Arap ülkelerinden gelen turistler, son yıllarda gelişme gösteren İskenderun Körfezi kıyılarındaki tesislerde konaklar. İskenderun yakınlarında, Soğukoluk’ta ve Yayladağı’na 5 km uzaklıkta, orman içi dinlenme yerleri vardır. Antakya yöresinde dolomit ve mermer, İskenderun yöresinde demir ve asbest, Yayladağı yöresinde fosfat, Dörtyol’da boksit, Kırıkhan ilçesinde de demir yatakları ilin yeraltı zenginliklerini oluşturur.

Tarih.

Orta Paleolitik Çağdan (y. 100-45 bin yıl önce) bu yana Hatay topraklarında çeşitli uygarlıklar kurulmuştur. İlde 1950’lerde başlayan yüzey araştırmaları sonucunda Orta Paleolitik Çağa ait insan dişleriyle memeli hayvan fosilleri bulunmuştur. Samandağı yöresinde Merdivenli, Tıkalı, Kanal ve İncili mağaralarında yapılan kazılarda da Orta Paleolitik Çağa ait çeşitli buluntular ve yerleşim katları ortaya çıkarılmıştır. En önemli buluntu, İncili Mağarada ele geçen ve Üst Paleolitik Çağa (y. 45-15 bin yıl önce) ait olduğu sanılan Homo sapiens çevlikiyensis fosil kemikleridir. Fosil kemiklerinin adı, İncili Mağaranın bulunduğu Çevlik Koyundan gelir. Kazılarda bulunan Selevkos çanak çömleği, İncili Mağarada yerleşimin İsa’dan sonraki yüzyıllarda da sürdüğünü ortaya koymaktadır.

Amik Ovasmda ve Reyhanlı yakınlarında, Neolitik Çağa (İÖ 8000-5500) ait yerleşme kalıntılarına rastlanmıştır. Buralarda yapılan kazılarda ileri köy topluluklarının varlığını gösteren buluntular ele geçmiştir. Hatay toprakları Kalkolitik Çağda da (İÖ 5500-3500) çok sayıda yerleşmeye sahne olmuştur. Bu çağa ait en önemli buluntulara Kanula’da (Çatalhöyük) ve Tel el-Cudeyde’de rastlanmıştır. Amik Ovası ile çevresi, Tunç Çağında da (İÖ 3500-1000) yaygın bir yerleşim alanıydı. İlde, büyük bölümü Amik Ovasında kümelenen 46 ayrı Tunç Çağı yerleşmesi belirlenmiştir. Tunç Çağının en önemli yerleşmeleri Tel Açana adıyla da bilinen Alalah, Tel Tayinat ve Çatalhöyük’tür. Bu üç yerleşmenin en önemlisi birkaç kentin merkezi konumundaki Alalah’tı. Kent, kısa süren Akad egemenliğinden sonra İÖ 1800- 1600 arasında merkezi Halpa (Halep) olan, Babil yönetimindeki Yamhad Krallığı’na bağlandı.

Daha sonra Hitit, Hurri-Mitanni, Mısır ve ardından gene Hitit egemenliğine giren Alalah, İÖ 1200’de denizden gelen halkların akmlanyla yıkıldı. Geç Hitit Devletleri döneminde (IÖ 1200-700) yörede kurulan Hattena Krallığı’nın merkezi Kanula’ydı. Hatay sözcüğünün bu krallığın adından geldiği sanılmaktadır. Yöre daha sonra sırasıyla Asurlann, Perslerin ve İskender’in yönetiminde yaşadı. İskender’in ölümü ve imparatorluk topraklarının onun dört komutanı arasında paylaşılması sırasında bu komutanlardan I. Selevkos Nikator tarafından kurulan Selevkos Devleti’nin sınırları içinde kaldı. I. Selevkos Nikator, daha sonra I. Antiokhos Soter adıyla kral olacak oğlu adına, İÖ 305-300 arasında Antiokheia (Antakya) kentini kurdurdu. Kısa sürede büyüyerek Selevkosların merkezi olan Antiok- heia’yı aynı adla kurulan başka kentlerden ayırt etmek için, Orontes (bugün Asi) Irmağı kıyısında kurulduğundan Antiokheia Orontes ve aynca dört mahalleden oluştuğu için Tetrapolis (Dört Kent) adları da kullanılmıştır. Kent, Selevkoslarla Mısır ve Roma arasında yapılan uzun savaşlardan sonra İÖ 64’te Pompeius tarafından Roma topraklarına katıldı. Antiokheia, Roma döneminde önemli bir ekonomik, siyasal ve kültürel merkez oldu, görkemli yapılarla süslendi.

Kent, Hıristiyanlık açısından ayrı bir önem taşır. Hz. İsa’nın ölümünden sonra havarilerinden Aziz Petrus, Antiokheia’ya gelerek dini yaymak için çalışmalara girişti. Burada ilk kilise kuruldu ve ilk vaftiz töreni yapıldı. Antakya Patrikliğinin merkezi olan kent, İS 3. yüzyılda Sasanilerin güçlenmesi ve Nasturi Kilisesi’nin Bizans Kilisesinden ayrılması üzerine Hıristiyanlık açısından eski önemini yitirmeye başladı. 395’ten sonra BizanslIlarla Araplar arasında sık sık el değiştiren Antiokheia, sırasıyla Selçuklu, Antakya Prensliği ve Memlûk yönetimlerine girdi. 1517’de I. Selim (Yavuz) tarafından Osmanlı topraklarına katıldı. 19. yüzyıl sonlarında Halep vilayetinin Merkez sancağına bağlı bir kaza merkeziydi.

Antakya, I. Dünya Savaşı sonrasında Fransız işgali, Fransız mandasındaki Suriye’ ye bağlı yönetimler ve Hatay Cumhuriyeti dönemlerini yaşadı. Türkiye’ye katıldıktan sonra Adana’nm Dörtyol ve Hassa ilçelerinin de bağlanmasıyla 1939’da Hatay ili oluşturuldu.

Antakya.

Hatay ilinde yerleşme düzeni bakımından iki merkezli bir yapı ortaya çıkmıştır. İl merkezi Antakya’nın yanı sıra, son yıllarda büyük sanayi yatırımları yapılan ve öteden beri hem Hatay ili, hem de Güneydoğu Anadolu Bölgesi için Akdeniz’e açılan bir kapı niteliğinde olan İskenderun, önemli bir kentsel merkez olarak gelişmiştir. Doğal yapı da iki merkezliliği destekler niteliktedir. İlin Amanos Dağlarıyla bölünen doğu kesiminin sosyoekonomik ve kentsel merkezi Antakya, batı kesiminin merkezi ise İskenderun’dur. İlin en hızlı büyüyen kentsel merkezlerinden biri olan İskenderun’un nüfusu, 1955’te Antakya kentininkini aşmıştır.

İl merkezi Antakya kenti, ilkçağda Silpius Dağı adıyla anılan Habib Neccar Dağının eteklerinde yer alır. İçinden Âsi Irmağı geçer. Antik Çağda 500 bine yakın nüfusuyla, dünyanın en büyük kentlerinden biri olan Antiokheia’nm kalıntıları üstüne kurulmuştur. Bereketli Hilal’in kuzeybatısında bulunan Antiokheia, doğudan gelip Akdeniz kıyılarına uzanan yollar için önemli bir merkezdi.
Antakya geniş ve zengin bir tarımsal bölgenin toplama, ticaret ve hizmet merkezidir. Avrupa ülkeleri ve Türkiye’nin Ortadoğu ülkeleriyle bağlantısını sağlayan işlek karayolu kentten geçer. Antakya bu yolla Ankara’ya 679 km uzaklıktadır. Kentteki yükseköğretim kurumlan, Çukurova Üniversitesi’ne bağlı Antakya Meslek Yüksekokulu ile Hatay Eğitim Yüksekokulu’dur.
Tarihsel yapılar. Eski kaynaklara göre iki Yunan kolonisinin bulunduğu yerde kurulmuş olan Antiokheia’da Antik Çağda saray, villa, tapmak, kilise, hamam, anıt, sukemeri, heykel, agora, tiyatro, köprü, hipodrom ve hastane gibi çok sayıda yapı inşa edilmiştir. Ama geçirdiği su baskınları, depremler ve yangınlar nedeniyle, kentteki tarihsel yapılardan çok azı günümüze ulaşabilmiştir. İstanbul surlanndan sonra Türkiye’deki en uzun surlar Antakya’dadır. Antik kenti çevreleyen surlar Helenistik dönem ile Roma ve Bizans dönemlerine aittir. Silpius Dağından Orontes Irmağına kadar yaklaşık 30 km uzunluğunda olduğu bilinen surların, bugün yalnızca Habib Neccar Dağının yamaçlarındaki bölümü ayaktadır. Dağın tepesindeki büyük ölçüde yıkılmış içkale, Bizans yapısıdır. Antakya-Reyhanh karayolunun 2. kilometresinde Habib Neccar Dağı yamacındaki kilise ve manastır, Aziz Petrus Grottosu adıyla bilinir. Aziz Petrus’ un Antiokheia’ya geldiğinde ilk konuşmasını burada yaptığına inanıldığından, 1963’te papa tarafından Hıristiyanlar için hac yeri ilan edilmiştir. Kilisenin tabanında 5. yüzyıla ait mozaik kalıntıları vardır.

Bugünkü yapı 12/13. yüzyıla aittir. Kilise yakınlarındaki Heronion, IV. Antiokhos Epiphanes tarafından yaptırılmıştır. Günahkârlar Hamamı olarak da adlandırılan Heronion, kayalara oyulmuş Cehennem Kayıkçısı Hero kabartmasıyla ilgi çeker. Önce bir Roma tapmağı biçiminde yapılan, sonradan kiliseye ve ardından da camiye dönüştürülen Habib Neccar Camisi, ortaçağ kilise mimarisinin özelliklerini taşır. Minaresi 17. yüzyıla aittir. 2. yüzyılda, Roma imparatoru Traianus’un Daphne’den (Harbiye) Antakya’ya su getirmek amacıyla yaptırdığı Traia- nus Sukemeri’nin (Memekli Köprü) yalnızca 9 m’lik bir bölümü günümüze ulaşmıştır. Âsi Irmağı üzerindeki Diocletianus Köprüsü 1970’ten sonra, yeni bir köprü yapmak amacıyla yıktırılmıştır. Kent surlarındaki dört kapıdan sağlam olanı Demir Kapı (Halep Kapısı), 6. yüzyılda İustinianos döneminde yapılmıştır. Kent yakınlarındaki Daphne, Roma döneminde bir sayfiye yerleşmesiydi. Burada yapılan kazılarda mozaik döşemeli Roma villaları ortaya çıkarılmıştır. Bu mozaikler Hatay Arkeoloji Müzesi ile Paris ve ABD’deki çeşitli müzelerde sergilenmektedir.

Hatay Arkeoloji Müzesi

Antakya kentinde, dünyanın ikinci büyük mozaik koleksiyonuyla ünlü müze. İÖ 4. yüzyılın sonunda I. Selevkos Nikator’un kurduğu Antiokheia (Antakya) kenti, İS 1. yüzyılda dünyanın üç büyük kentinden biri durumuna gelmişti. Helenistik dönemde İskenderiye’ den sonra ikinci büyük kültür merkezi olan kentin önemi, Roma ve Bizans dönemlerinde de sürdü. Erken Hıristiyanlık döneminde bir din merkezi olarak ün kazandı. Özellikle Antakya’da ve yakınındaki antik Daphne (Harbiye) yerleşmesinde Princeton Üniversitesi tarafından 1930’larda yapılan kazılarda ortaya çıkarılan yer mozaikleri, kentin sanatta ne kadar ileri olduğunu göstermesi bakımından önemlidir.

Hatay Arkeoloji Müzesi’ndeki mozaikler, 2. yüzyıldan 5. yüzyıla değin yapılmış Roma ve Bizans yapıtlarıdır. Mozaik sanatının klasik dönemi olarak bilinen 2. ve 3. yüzyıllar Antoninus ve Severus dönemleri olarak da adlandırılır. Antoninus dönemi figürlü mozaiklerinde geniş bir yer kaplayan kompozisyonu dar bir bordür çevreler. Severus döneminde ise bordürler iki, üç, bazen de dört sıradan oluşur. Bu dönemlerde dinsel yapılardaki yalın mozaiklerde basit desenler yeğlenirken, kamu yapılarında toplumsal yaşama ilişkin sahnelere yer verilmiştir. Özel yapılarda ise Psykhe, Eros, Satyros, Venüs, Bacchus gibi çeşitli mitolojik figürler betimlenmiştir. Daha sonra 4. yüzyılda Hıristiyanlığın resmen tanınıp yaygınlaşmasıyla birlikte, mozaiklerde de mitolojik konular azalmıştır. Sarhoş Dionysos, Örpheus, Dansçılar, Ariadne, Yakto, Kemgöz ve Mevsimler gibi konuların canlandırıldığı mozaikler, müzenin en ünlü yapıtlarıdır. İlkçağa ait çeşitli mezar stelleri, idoller, sütun kaideleri, freskler, kabartmalar, yazıt ve heykellerle İÖ 5. yüzyıldan Osmanlı dönemine değin uzanan zengin bir sikke koleksiyonu, sergilenen başka önemli yapıtları oluşturur.

HATAY

Akdeniz bölgesinin Adana bölümünde, B.'da İskenderun körfezi, D.'da Suriye toprakları arasında il; 1 109 754 nüf. (1990); 5 403 km2; merkez ilçe dışında 11 ilçe; 13 bucak, 385 köy. Merkezi Antakya, 284 195 nüf. (1990).

Yüzey şekilleri bakımından il toprakları G.-B. - K.-D. doğrultusunda uzanan farklı birimlerden oluşur. K.-B. kesiminde İskenderun körfezinin K.-D.'sunda Misis dağları ile Amanoslar'ın arasında, üzerinde yer yer genç bazalt konilerinin de yükseldiği bir birikim alanı olan Dörtyol ovası yer alır, ikinci morfolojik ve jeolojik birimi G.-D. Toroslar yayının B. ucunu oluşturan Amanoslar meydana getirir.

Orta kesiminde Belen geçidi ile aşılan bu sürekli ve dağlık kütlenin B. yamaçları nispeten tatlı bir eğimle dar bir kıyı ovasına iner. Çok daha dik olan D. yamaçları D. Afrika’dan başlayarak Suriye üzerinden bu bölgeye kadar sokulan bir çöküntü alanı ile sınırlanmıştır. Asi nehri ve kolları Burç (esk. Afrin) ve Karasu ırmaklarının yöneldiği bu çukurun daha geniş olan G. kesimine Amik ovası ya da Hatay ovası denir. Çöküntü ovasını D.'dan ve G.’den platolar çevirir. İl kışları ılık (Antakya ocak ort. sıc. 8 °C) ve yağışlı, yazları kurak ve sıcak (Antakya temmuz ort. sıc. 26,9 °C) tipik akdeniz ikliminin etkisindedir. Yıllık yağış tutarı konuma ve bakıya göre değişir; B.’da 1 000 mm’yi aşar. D.’ya gidildikçe azalarak 600-700 mm’ye iner. Bitki örtüsü akdeniz iklimi özelliklerine uymuştur. Kıyıda makiler, Amanos dağları üzerinde geniş kızılçam, karaçam, meşe toplulukları yaygındır; yükseldikçe ve K.’e gidildikçe bunlara köknarlar da karışır.

Hatay, Türkiye’nin en yoğun nüfuslanmış yörelerini kapsayan illerimizden biridir. Ortalama yoğunluk km2'ye 205 kişi ile Türkiye ortalamasının 3 katına yakındır. Nüfusun % 48’i kentlerde yaşar. Bunun da % 52 kadarı il merkezi ile ondan daha kalabalık bir nüfus barındıran İskenderun’da toplanmıştır. Nüfus artış oranı (%<, 20,38) Türkiye ortalamasının biraz altındadır. Hatay Türkiye’nin en önemli tarım bölgeleri arasındadır; topraklarının yaklaşık % 31’i tarıma ayrılmıştır. Bu oran ovalarda daha yüksektir ve % 70'i aşar. En geniş yeri sanayi bitkileri; özellikle pamuk (Türkiye genel üretiminin % 8'i). zeytin ve yağlı tohumlar (susam, yerfıstığı, soya) kaplar. Tahıllar başta buğday olmak üzere ikinci derecede gelir. Hatay aynı zamanda özellikle turunçgiller üretimi bakımından başta gelen illerimizdendir. Ayrıca, çok sayıda koyun ve keçi beslenir. Maden yatakları Amanoslar’da toplanmıştır. Bunların başlıcaları krom, demir, bakır amyant ve kurşundur Son yıllardaki gelişmeler sayesinde Hatay Türkiye imalat sanayisinde önemli sayılabilecek bir yere ulaşmıştır. Başlıca sanayi dalları pamuk, çırçır, iplik, besin, çeltik fabrikaları gibi eski kollar ile yeni bir kuruluş olan ye türk ekonomisinde önemli bir yer tutan İskenderun demir-çelik tesisleridir, il bütün tarih boyunca olduğu gibi bugün de iç Anadolu ve Akdeniz kıyılarımızı Suriye ve Lübnan'a bağlayan önemli yollar üzerindedir. İskenderun Türkiye’nin en işlek limanlarından biridir ve yurdun büyük bir kısmına hizmet verir.

—Arkeol. Hatay yöresi, özellikle Amik ovası, konumu nedeniyle, Tarihöncesi'nden başlayarak önemli yerleşim alanlarından biri olduğundan, arkeologların ilgisini çekmiştir.

Hatay Arkeoloji müzesi

Antakya kentindeki dünyanın en ünlü mozaik müzelerinden. Müze yapısı transız işgali sırasında tamamlandı (1933-1938). Hatay Türkiye’ye katıldıktan sonra (1939), yeni bir düzenlemeyle ziyarete açıldı (1948). Ek yapının bitiminden sonra, çağdaş müzecilik anlayışına uygun biçimde yeniden düzenlendi (1975). Buluntu yerlerine göre sergilenen yapıtlar Antakya ve çevresindeki kazı ve araştırma alanlarından gelir (Tel Teynet, Tel Açana, El Mina, Daphne [Harbiye], vb.). Yedi oda, iki salonda sergilenen yapıtlar Yontmataş, Yenitaş, Bakırtaş, Sümer, Aşur, Hitit, Yunan, Roma, Bizans, Anadolu-islam ve OsmanlI dönemlerini kapsar. Bunlar arasında II.-V. yy.’lar arasına tarihlenen heykeller ve mozaikler (Sarhoş Dionysos, Orpheus, Dans edenler, Ariadne, Yakto, Mevsimler) en ünlüleridir Müzenin ayrıca bir konferans salonu ve laboratuvarı bulunmaktadır.

Akdeniz iklim bölgesinin doğu ucunda, kıyıdan 22 km. kadar içerde olar kentin denizden yüksekliği yaklaşık 80 m.dir. Kuzeyde Amanos Dağları (Nur Dağları) ile güneyde Kel Dağ (Cebeli Akra) arasında kalan Aşağı Asi Vadisi'nin başlangıcında, Kel Dağı'nın kuzeydoğusunda, 440 m. rakımlı Habibi Neccar Dağı'nın eteklerindedir. Kentin kuzeydoğusuna doğru gelişen ve Hatay çöküntü alanının ortasında yer alan Amik Ovası, zirai potansiyeli çok yüksek kalın bir alüvoyal toprak tabakası ile kaplı olup, aynı zamanda ilin en büyük toprak düzlüğünü oluşturur. Başta Asi Nehri olmak üzere, Karasu ve Afrin Çayı ile beslenen Amik Ovası'nda, yakın zamanlara kadar Amik Gölü adı ile bilinen bir göl vardı. Ancak uzunluğu 16 km., genişliği 10 km. olan gölün ve göl çevresindeki bataklıklarla beraber 310 km2'yi bulan arazinin bir bölümünün kurutulması ile göl kayboldu. DSİ tarafından yürütülen ve 1955 yılında başlayıp 1980 yılında tamamlanmış olan kurutma işlemi sonucunda elde edilen zirai verimi yüksek topraklar çiftçilere dağıtılarak tarıma açılmıştır.

HATAY

Yüzölçümü: 5.403 km²
Nüfus: 1.109.754 (1990)
İlçe sayısı: Hatay (merkez), Altınözü, Belen, Dörtyol, Erzin, Hassa, İskenderun, Kırıkhan, Kumlu, Reyhanlı, Samandağı, Yayladağı. ​
Hatay ili Akdeniz Bölgesi'nin en doğusunda bulunan bir ildir. Türkiye'nin Suriye ile sınırının bir bölümünü oluşturmaktadır. Ülkedeki en gelişmiş şehirlerden birisi olan hatay şehri eskiçağlardan beri yaşam alanı olan bir şehirdir. Taş Devri'nden kalan kalıntılarda bunu göstermektedir. Hatay iline gezi amaçlı gelecek olan turistler için geilecek yerler Çatalhöyük, Harbiye, İssos, Antakya Surları, Taraanus Sukemeri, Cin Kulesi, Kızlar Sarayı, Heronion, Pieria Kenti ve Hatay Arkeoloji Müzesi sayılabilir.

Uygarlıklar beşiği olan Hatay, Batı ile Doğu Kültürünün kesiştiği, toplumların kültür alışverişinde bulunduğu bir coğrafyada yer almaktadır. Coğrafi konumu itibariyle önemli bir ticaret ve transit merkezi olan Hatay, geçmişte ve günümüzde, bir çok dinden ve inançtan insanın bir arada yaşadığı bir kültür merkezi konumundadır.

COĞRAFİ DURUM
Akdeniz Bölgesinde yer alan Hatay İlinin yüzölçümü 5403 km2dir ve il arazisi 350 52’ ile 370 04’ kuzey enlemleri, 350 40’ ile 360 35’ doğu boylamları arasında yer alır. Hatay ili doğusunda ve güneyinde Suriye, kuzeydoğusunda Gaziantep, kuzey ve kuzey batısında Osmaniye ve Adana, batısında ise Akdeniz ile çevrilmiştir.

BAŞLICA AKARSULAR
Hatay İli Asi Nehri, Karasu ve Afrin Çayı olmak üzere belli başlı 3 önemli akarsuya sahiptir. Asi Nehri Lübnan’dan doğar, Suriye’yi geçtikten sonra bir süre Türkiye-Suriye sınırını oluşturur. daha sonra bir yön değiştirerek Türkiye’ye girer. Antakya'dan geçtikten sonra Samandağ' da delta yaparak Akdeniz' e dökülür. Nehrin toplam uzunluğu 380 km, il sınırı içerisindeki uzunluğu 94 km. civarındadır. Karasu, Kahramanmaraş İli’nden doğar ve Afrin Çayı ile bugün kurutulmuş olan Amik Gölü yatağında birleşir ve bir kanalla Asi Nehri' ne dökülür. Karasu nehrinin uzunluğu 116 km.’dir. ​ Afrin Çayı, Gaziantep’ten doğar Karasu ile eski Amik Gölü yatağında birleşir. 160 km. uzunluğundadır. Asi Nehri'nden Bir Görünüm İKLİM Akdeniz iklim kuşağında bulunan Hatay ilinde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. Antakya Merkez, Dörtyol, İskenderun, Samandağ ilçelerinde kışlar ılık ve bol yağışlı, yazlar sıcak ve kurak geçer. Yayladağı' nda ve iç kesimlerde iklim kıyı bölgelerine oranla daha serttir. Ortalama yıllık sıcaklık 16-21 0C. arasındadır. Ortalama yıllık yağış miktarı 570-1160 mm. arasında değişmektedir. ​

TARİHİ YERLER İLE KÜLTÜR VE TABİAT ZENGİNLİĞİ BULUNAN MEKANLAR

Antakya Kalesi ve Surları: M.Ö. 300 yıllarında İskender’in generallerinden Seleucos I. Nikator tarafından kurulan Antakya Kalesi dünyanın önemli yapıları arasında yer alır. Sırasıyla Seleucoslar, Romalılar, Bizanslılar, Haçlılar, Selçuklular ve Osmanlılar tarafından kullanılarak zamanımıza kadar gelebilmiştir. Sayısız depremler ve savaşlar sonucunda çok harap olmuştur. Bugün ayakta kalan duvarların büyük bir kısmı M.S. 6 yy’da Bizans İmparatoru Justinianus tarafından yapılmıştır.

Kale duvarları ; Asi Nehri'nin kenarından başlayarak Silpius Dağları arasında dolanıp, Küçükdalyan’da tekrar nehre kavuşmaktaydı. Şimdi ancak Silpius Dağı üzerindeki kısımlar bulunmaktadır.

St.Pierre Kilisesi: Antakya-Reyhanlı yolu üzerinde kente 2 Km uzaklıkta Habib Neccar Dağ'ı yakınındadır. Doğal bir mağara olup, eklemelerle Kiliseye dönüştürülmüştür. İsa’nın 12 havarisinden biri olan St.Pierre (Aziz Petros) Antakya’ya M.S. 29-40 tarihleri arasında gelmiş ve Hristiyanlığı yaymaya çalışmış. İlk dini toplantının yapıldığı bu kilisede cemaat ilk kez Hristiyan adını almış. Hristiyanlığın ilk kilisesi olarak bilinir. Bu yüzden St.Pierre Kilisesi Bu mağara M.S. XII-XIII. yy.’larda Haçlılar tarafından ön cephesine yapılan ilave inşaat ile gotik tarzda bir kilise şekline çevrilmiş mağaranın tabanında tahrip olmuş bir şekilde M.S. 4 ve 5. Yüzyıllara ait mozaik kalıntısı vardır. Ayrıca bir altar, niş içinde mermer küçük St.Pierre’nin heykeli, kutsal sayılan su, saldırı esnasında cemaatın gizlice kaçmasına yarayan tünel bulunmaktadır. Kilise, 1963 yılında Papa VI. Paul tarafından Hristiyanlar için Hac yeri ilan edilmiştir. Her yıl 29 Haziran'da Katolik Kilisesince burada bir ayin düzenlenmektedir.

Haron (Charonion) Kabartması ; St. Pierre Kilisesinin 200 m. kuzeyinde bulunan kabartmalar, kayalara oyulmuş dev bir büstle dikkat çeker. Büst başında örtü bulunan tamamlanmayan bir kadın portresini andırmaktadır. Kabartmalar I. Yüzyılda Antiochus zamanında bir veba salgını sırasında yapılmıştır.

Demirkapı : St Pierre Kilisesi yakınından geçen Hacıkürüş Deresinden akan şiddetli selleri kontrol altına alabilmek için Habib Neccar Dağı ile Haçdağı’nı birbirinden ayıran derin ve dar vadi üzerinde yüksek ve sağlam bir duvar yapılmıştır. Şehir kapılarından biri de (Demirkapı) aynı zamanda sur görevi yapan bu duvar üzerindedir. St. Pierre Kilisesi yanından Demirkapı’ya gidilebilmektedir.

Ortodoks Kilisesi (Aziz Piyer ve Aziz Paul Kilisesi) : Antakya’da Hürriyet Caddesi'nde bulunan Kilisenin yapımına 1860’lı yıllarda başlanmış, ancak 1872 depreminde büyük hasar görmüş, tekrar başlayan yapım çalışmaları 1900 yılında tamamlanmıştır.

CAMİLER

HABİB NECCAR CAMİ: Kurtuluş Caddesi ile Kemalpaşa Caddesi kavşağında bulunan camii, Hz. İsa’nın havarilarine ilk inanan ve bu uğurda canını veren bir Antakyalı’nın adını taşımaktadır. Caminin Kuzeydoğu köşesinde 4 metre derinde Habib Neccar türbesi vardır. Bu günkü cami Osmanlı dönemi eseridir. Etrafı medrese odaları ile çevrili cami avlusundaki şadırvan 19. yüzyıl eseridir.

ULUCAMİ: Köprü yakınında bulunan ve yapıldığı dönem itibariyle Antakya’nın en eski camisi olan Ulu Cami’nin Memlük dönemi eseri olduğu sanılmaktadır. Kitabesinde Hicri 1117 tarihi bulunmaktadır. Kitabesinden caminin ve minaresinin çeşitli dönemlerde tamir edildiği anlaşılmaktadır.

ŞEYH AHMET KUSEYRİ CAMİİ VE TÜRBESİ : Antakya-Yayladağı güzergahında, Antakya’ya 25 km. uzaklıkta bulunan Şenköy’dedir. Osmanlı döneminde yaşamış bir veli olan Şeyh Ahmet Kuseyri’nin türbesi ve aynı avluda bulunan cami 16. yüzyıl eseridir.

SOKULLU MEHMET PAŞA KÜLLİYESİ

: Payas’tadır. Külliyenin tamamı Sokullu Mehmet Paşa tarafından Mimar Sinan’a 1574 yılında yaptırılmıştır. Külliyede bulunan bölümler : Mutfak, Külliyeye ait iki çeşme, Kervansaray, Bedesten, Hamam, Sıbyan Mektebi. Ayrıca külliye dışında köprü, Cin Kulesi gibi yapılar ve Kubbe Dede Türbesi vardır.

KANUNİ SÜLEYMAN HANI : Belen’dedir. 1549 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından yaptırılmıştır. Günümüze camii ve hamam faaldir. Han'ın ise kalıntıları kalmış, kısmen restore edilmiştir.

SU KANALLARI : Seleukos ve Roma dönemlerinde Harbiye çağlayanlarından Antakya’ya su getirmek için yapılan 10 km. uzunluğundaki kanalların ve köprülerin kalıntılarını bugün de görmek mümkündür. Bunların en belirgin bölümleri Harbiye-Antakya arasındaki kalıntılar ile Antakya’da Devlet Hastanesi yakınlarında bulunan “Memekli Köprü”dür.

ÇEŞMELER : Antakya içinde yer yer bazı binaların bitişiğinde ya da duvarlarına yapışık olarak yapılmış eski taş çeşmelere rastlanır. Bunlardan bir kısmı 19. yüzyıldan kalmıştır. Büyük bir kısmı ise 20. yüzyıl başlarında yapılmıştır ve “Zugaybe Çeşmesi” adıyla anılırlar. Suyu 1. Dünya Savaşı yıllarında Dursunlu Köyü yakınlarından imece usulü ile getirilen bu çeşmeler şahıslar tarafından yaptırılmıştır.

HANLAR VE HAMAMLAR : Antakya içinde en eski ve sayıca çok olan yapılar hanlar ve hamamlardır. Bunların hemen hepsi Vakıf eserleridir. Cindi Hamamı (Memluk dönemi), Saka Hamamı, Meydan Hamamı, Yeni Hamam (Osmanlı dönemi) halen çalışan tarihi hamamlar ve Kurşunlu Han, Sokullu Hanı (Saka hamamı yanındadır ve 18. yüzyıldan itibaren Sabunhane olarak kullanılmıştır.) dönemlerinin nadide birer eseri olan hanlardır. Sokullu Bedesteni de kısmen ayaktadır (Ulucami yanında)

HATAY ARKEOLOJİ MÜZESİ

Hatay’da ilk bilimsel kazı çalışmaları 1932 yılında başlamıştır. Çalışmaların ilk yıllarında çeşitli ve kıymeti büyük olan tarihi eserlere rastlanması bir müze kurulması fikrini doğurmuştur. O yıllarda Fransız idaresinde bulunan Hatay’da M.Mişel Booşer tarafından hazırlanan bir proje ile çıkan eserlere göre bir müze hazırlanmıştır. 1939 yılında tamamlanan müzede 3 ayrı bilim heyetinin yaptığı hafriyatlar sonucunda çıkan eserler toplanmıştır. Bunlar ; 1- Chicago Oriental Institute 1933-1938 yılları arasında Amik Ovası'nda Cüdeyde,Dehep, Çatalhöyük ve Tainat’ta çalışmıştır. 2- British Museum adına Sir Leonard Wolley 1936’da Samandağ El Mina mevkiinde 1937’den 1948 senesine kadar aralıklarla Atçana höyüğünde hafriyat yapmışlardır. 3- Princeton Üniversitesi de Antakya civarında araştırma kazıları yapmışlardır. Müzenin esas zenginliği temin eden mozaikleri çıkaran bu heyettir. Müze 23 Temmuz 1948’de Hatay’ın kurtuluş bayramında ziyarete açılmıştır. 1974 yılında Müzeye yeni salonlar eklenmiştir. Müze yöredeki kazılardan elde edilen çeşitli tarihi eserlerin yanında Dünyanın 2. Büyük Mozaik Müzesidir. Müzede ; 18.100 parça Arkeolojik eser, 1.050 etnografik eser, 13.820 sikke, 1.347 mühür olmak üzere toplam 34.317 eser bulunmaktadır. Müzedeki Mozaikler 2. ve 5.yy'lar arası Roma ve Bizans dönemlerini kapsayıp, mitolojik olaylar ve kişiler sembolize edilmektedir.

Antakya Lahiti : Antakya Lahiti, arkeoloji literatüründe “Sidemara Tipi” olarak adlandırılan lahit grubuna girer. “Sidemara”, Konya Ereğlisi sınırlarındaki Ambararası Köyü’nün antik dönemdeki adıdır. İlk kez buradan çıkarılan bir lahit, bu gruba adını vermiştir. Lahidin yapıldığı mermerin Afyon yöresinden Synnada (Şuhut) ve Dokimeion (İscehisar) mermer yataklarından çıkarılmış olduğu saptanmıştır. Bu nedenle lahidin Afyon yöresindeki mermer atölyelerinden birinde yapıldığı düşünülmektedir. Sidemara Tipi lahitler, Roma Dönemi’nde moda olmuş, Anadolu’nun birçok yöresinde kullanılmıştır. Bu tip lahit örnekleri İstanbul, Konya ve Ankara Müzelerinde bulunmaktadır. Sanduka ve kapaktan oluşan lahit, Antakya Merkez, Harbiye Caddesi, Kışlasaray Mahallesi, 487 parseldeki sit sahası içinde bir temel hafriyatı sırasında bulunmuştur. Sandukanın uzunluğu 247 cm., genişliği 122 cm., yüksekliği 120 cm.’dir. Lahit içinde Alpin ırkından olduğu anlaşılan biri erkek, ikisi kadın olmak üzere 3 erişkin iskeleti ile bazı küçük buluntular ele geçirilmiştir. Atölyelerde heykeltraşlar lahitleri kendi istekleri doğrultusunda ve belli şablonlar kullanarak mitolojik motiflerle süslemişlerdir. Sanduka iki dar, iki geniş cephesi ile kapak, heykeltraşlık eserleri ile bezenmiştir. Lahitteki tüm figürlerin arka formunu oluşturan ve kompozisyonun simetrisini sağlayan aedicula’lar, mimari süslemeler, burmalı sütunlar bu tür lahitlerin tarihlendirilmesinde önemli bir ipucu verir. Lahit, stil özellikleri ve lahit içerisindeki sikkeler yoluyla İ.S. III. yüzyılın ortalarına tarihlendirilmiştir.

Barlaam Manastırı :Yayladağı ilçesi Keldağ üzerindedir. Keldağ hem Seleukos döneminde, hem de Roma döneminde kutsal yerlerden biriydi. O dönemlerde burada bir Dorik tapınak vardı. (M.Ö. 3. yüzyıl). M. S. 4. yüzyılda St. Barlaam buraya gelerek Zeus Heykelini yıkmış ve bir keşişler topluluğu oluşturmuştur. 6. Yüzyıl başlarında Manastırın güneydoğu köşesinde bir kilise yapılmış, 526 depreminde bu kilise yıkılmıştır. 960-1050 arasında yeniden yapılan Manastır 1268 yılına kadar faaliyetini sürdürmüş, daha sonra terk edilmiştir.

St. Simeon Stilit Manastırı : Milattan sonra 6. yüzyılda yapılan bu Manastır Antakya’lı St. Simeon’un bir sütun üzerinde 40 yıl yaşadığı yer olarak ün yapmıştır. Antakya-Samandağ yolu ile Asi Irmağı üzerinde bulunan manastır kalıntılarına, Değirmenbaşı Beldesi'nden ayrılan bir yoldan gidilir. Yol Manastır kalıntılarına kadar ulaşır. Bu kalıntılar, Aknehir Beldesi sınırları içinde 479 m. yüksekliğindeki bir tepe üzerindedir. St. Simeon Manastırı, kısmen sağlam oyulmuş kayalardan dik açılı duvarlarla kuşatılmıştır. Manastırın sekizgen merkezi etrafında 3 kilise ile bazı yapılar ve St. Simeon sütunu bulunmaktadır. 3 giriş kapısı vardır. Doğu batı ekseni bir haç şeklindedir. St. Simeon Stilite ömrünün 45 yılını bir sütunun tepesinde yaptırdığı örtülü ve korunaklı bölümde geçirmiş ve bu süre Guinnes Rekorlar Kitabı'nda yer almıştır.

Kızlar Sarayı (Kasr El Banet) Reyhanlı-Halep asfaltı üzerinde (tampon bölgede) bulunmaktadır. Bu sarayın bölgeyi kontrol altında tutan bir merkez olduğu ve Bizans devrine ait olduğu sanılmaktadır. Saray girişine iki taraflı kesme iri blok taşlardan oluşan bir geçitten girilmektedir. Giriş kısmı yıkılmıştır. Orta kısmında yüksek kare planlı bir kule bulunmaktadır. Kule yıkılmaya yüz tutmuştur. Kulenin kuzey tarafında çeşitli oda kalıntılarına rastlanılmıştır. Bu odalarının sarayı koruyan askerler tarafından kullanıldığı düşünülmektedir. Kulenin doğu tarafında nişler içerisine yerleştirilmiş 8 adet sonradan tahrip edilmiş mezar kısımları ile su deposu alanı mevcuttur. Bu kısmın örtü sisteminin düz dam olduğu taşlar üzerindeki ahşap atıl deliklerinden anlaşılmaktadır. Kulenin güney tarafında kilise kalıntısına rastlanmıştır. Kızlar Sarayının bütününde malzeme olarak kesme büyük blok taşlar kullanılmıştır. Ayrıca mezarlık kapısı girişinde bir Latin haçı ile rozet motifi yer almaktadır. Kilisenin güney cephesindeki kapı üzerinde alçak kabartma halinde akanthos yaprağı motifi vardır.

Harbiye (Daphne) Tarihçesi Hatay’ın çağlayanlar bölgesi olan Harbiye, 6 km.’lik bir yolla Antakya’ya bağlanır. Şelaleleri ile çok serin olduğundan yerli ve yabancı turistlerin ziyaret ettiği bir mesire yeridir. Platonun güneyinden fışkıran kaynaklar, çeşitli şelaleleri meydana getirdikten sonra Asi Nehrine karışırlar. Bu şelalelerin Antik çağdaki isimleri Kastalia, Pallas ve Saramanna’dır. Harbiye’de yapılan arkeolojik araştırmalardan anlaşılacağı üzere, kazı neticesinde elde edilen buluntulardan M.Ö. 4500-3000 tarihinden itibaren yerleşim yeri olarak kullanıldığı bilinmektedir. Hellenistik ve Roma devrinde zengin halk kesimi, Antik çağda da bir mesire yeri olarak kullanılabilmesi için büyük malikaneler ve villalar yaptırmışlardır. Makedonya Kralı büyük İskender’in generallerinden I. Seleucus Nikator Antakya’yı kurarken burayı da imar etmeyi ihmal etmemiştir. Asıl gelişme Helenistik devri krallarından Antiochus Epiphanos zamanında olmuştur. Bu devirde Apollon mabedi inşaa edilmiştir. Roma çağında ilk önce İmparator Pompeus imara başlamış daha sonra diğer imparatorlar tarafından hamamlar, büyük villalar inşaa edilmiştir. Antik çağda bütün Yakındoğu’da Apollo adına düzenlenen yarışlar ve oyunlarla ün kazanan bu yer 1268’de Memlukluların eline geçtikten sonra bir daha eski parlak dönemine erişememiştir.

Çevlik (Seleukeia Pieria)’nin tarihçesi : Antakya’nın 35 km batısında, Musa Dağı'nın güneyinde kurulmuş antik şehirdir. Bu bölgede ilk iskan M.Ö. 4500 yıllarına kadar iner. Bütün dünyaca bilinen tarihi Seleukoslarla başlar. Büyük İskender'in ölümünden sonra generalleri arasında paylaşılan ve burayı da içine alan topraklar generallerinden Seleucus’a kalır.

Çevlik'ten Bir Görünüm Seleukoslar merkezleri Babil olmasına rağmen buradan Akdeniz’e hükmetmek istiyorlardı. Bunun güçlüğünü anlayan İmparator önce burayı devletinin başkenti yapmayı düşündü. Ancak her an denizden saldırıya uğraması mümkün ve savunması güç olan bu şehri başkent yapmaktan vazgeçerek Antakya’ya yöneldi. Roma egemenliğine geçtiğinde de önemi daha da artmıştır. Daha sonra Bizans hakimiyetine geçmiştir. Bu dönemde liman eski önemini kaybetmiştir. Seleukeia Pieria şehri aşağı ve yukarı şehir olmak üzere iki kısımdan kurulmuştur. Yukarı şehir deniz seviyesinden 300 metredir. Burada büyük malikaneler, mabetler ve resmi binalar bulunmaktadır. Aşağı şehir liman ve çevresinde kurulmuştur. Aynı zamanda burada büyük bir hamam ve küçük bir tiyatro bulunmaktadır. Şehrin ÇARŞI’ı ve EL-MİNA ismini taşıyan iki kapısı bulunmaktadır. Şehrin tamamı bir surla çevrilidir.

Titus Vespasianus Tüneli

Seleukeia Pieria antik kentininin aşağı şehir kısmında bulanan tünel İ.Ö. I. yüzyılda yapılmıştır. Samandağ en canlı günlerinde dağlardan inerek yaşamı tehdit eden sel ve taşkınlarla baş etmek durumundaydı. Nitekim akıntıların sürüklediği toprak limanı kullanılmaz duruma getirmişti. Bunun üzerine Roma imparatoru Vespasianus şehrin etrafını dolanacak, böylece akıntıların yönünü değiştirecek bir tünelin yapımını emretti. İnşaat İ.S. 69 da başladı, İ.S. 81 yılında halefi ve oğlu Titus tarafından bitirildi. Tümüyle dağ içine oyulan tünel 1380 m. uzunluğunda, 7 m. yüksekliğinde, 6 m. genişliğindedir. Tünelin her iki ucunda Vespasianus’a ait kitabe bulunmaktadır.

Beşikli Mağara:

Titus tünelininin yakınındadır. Yolu tünelin girişinden ayrılır. Geniş alana yayılan mezarlık, kayalık yamaçlara oyularak yapılmıştır. Mezarlarda Romalılara ait 12 adet Kral mezarı bulunmuştur. Kral ailesine ait mezarların yanı sıra halka ait olanlarda vardır. Nekrepolun hemen yukarısında o dönemde resmi daire olarak kullanılan çalışma odalarının kalıntıları mevcuttur.

Dor Mabedi : Tümüyle beyaz mermerden yapılan mabedin kalıtları Kapısuyu Köyü’ne giden yolun 2. km.’sinde bulunur. Bir zamanlar Seleukeia kentinin merkezinde yer almış, kral mabedi olarak tüm şehri görecek şekilde inşaa edilmiştir. Tapınaktan geriye sütun parçaları, başlıklar mermer altlıklar, büyük temel taşları kalmıştır.

Aççana (Alalah) Hitit Saray Harebesi : Antakya - Reyhanlı Karayolunun 22. Km.’sinde yolun sağında yer almaktadır. M.Ö. 19 ve 15. yüzyıllara ait iki saray kalıntısı mevcuttur. Aççana Höyüğü Antik (Alalah) şehrinin kalıntısıdır. İlk iskan M.Ö. 3400 yılında başlamıştır. Mısırlılar, Mitaniler, Mezopatomya devletleri ve Etiler gibi kavimlerinin de yerleşim alanı olarak kullandığı 17 yerleşme tabakası mevcuttur. 4. 7. tabakalarında büyük saraylar vardır. En eski saray 7. Tabakalarda Babil Kralı Hammurabi ile çağdaş Yamhat ve Hitit Prensi Yarım-Lim tarafından inşaa edilmiş olanıdır. Bu saray M.Ö. 18. Yüzyıla aittir. M.Ö. 15. yüzyıla ait 4. tabaka sarayı bu sarayın hemen bitişiğindedir. Kral Nigme- Pa’ya Aittir. Saraylar taş temeller üzerine kerpiçle inşaa edilmiş olup daireler bir iç avlunun etrafında sıralanan mekanlar dizini halindedir.

İssos Harabeleri : Erzin ilçesi sınırları içinde Adana yolu ile deniz arasında Seleukos döneminden Epiphania kentine ait olan ve “İssos Harabeleri” olarak bilinen su kemerlerinin kalıntılarıdır. Danaahmetli Köprüsü : Kırıkhan Ovasında, Karasu Nehri üzerinde 6 gözlü bir taş köprüdür. Köprünün 16. yüzyıla ait olduğu sanılmaktadır.

Demirköprü: Antakya-Reyhanlı yolunun 20. Kilometresinde aynı adla anılan köyde, Asi Nehri üzerinde bulunan bu taş köprü yıkılan Antakya köprüsünün bir benzeridir. Ortaçağda bu köprü bölgenin en önemli geçitlerinden ve Antakya’nın savunmasında büyük rol oynayan yerlerden biriydi. Köprünün iki ucunda da kuleler ve kapılar vardı. Osmanlı döneminde burada derbent teşkilatı vardı ve geçiş ücretliydi. Kuleler 1837 yılında depremde yıkılmıştır. Köprü halen sağlamdır.