SEÇİM a.
1. Bir şeyi, bir kimseyi, başka kimselere, başka şeylere yağleyerek seçmek eylemi; bu eylemin sonucu.; Meslek seçimi. Arkadaş seçimi ince iştir, iyi bir seçim yaptınız. Yaptığınız seçimi onaylıyorum.
2. Oylamayla yapılan tercih.
3. Kamu işlerinin yürütülmesi için, yurttaşların kendi içlerinden kimi kişileri seçmesi. (Bk. ansikl. böl. Anayas. huk. ve Siyas. bil.)
4. Seçim yapmak, seçimini yapmak, seçmek, kararını vermek.
—Anayas. huk. ve Siyas bil. Seçim bölgesi, seçimlerde her muhtarlığa bağlı bölge || Seçim çevresi, seçimlerde çıkaracağı milletvekili sayısı altıya kadar olan her il bölgesi. (Çıkaracağı milletvekili sayısı altıdan çok olan iller; birden fazla seçim çevresine bölünür. Bu seçim çevreleri numara sırasına göre adlandırılır.) || Seçim dönemi, seçilen kişilerin görevlerini sürdürdüğü dönem. || Seçim suçları, seçimlerin tarafsız ve serbest bir biçimde yapılmasını engelleyen eylemler. (Bk. ansikl. böl.) || Seçim tutanağı, seçimin sonuçlarını saptayan tutanak. (Bk. ansikl. böl.) || Seçim yasakları, seçim sırasında yapılması yasa tarafından yasaklanan eylemler. (Bk. ansikl. böl.) || Seçimin yenilenmesi, kurallara aykırı olarak yapıldığından, iptal edilen seçimin yerine yeni bir seçim yapılması. || Ara seçimi - ARA. || il seçim kurulu - KURUL. || ilçe seçim kurulu - KURUL. || Milletvekil seçimi. (Bk. ansikl. böl.) || Yerel seçimler, yerel yönetim organlarının belirlenmesi için yapılan seçimler. (Bk. ansikl. böl.) || Yüksek seçim kurulu - KURUL.
—Bitki patol. Sağlıklı bitki seçimi, çiftçilere sağlıklı bitki (fide, fidan, tohumluk vb.) vermek amacıyla yapılan işlemlerin tümü.
—Dilbil. Konuşucunun paradigma ekseli üzerindeki bir birimi seçmek için yaptığı işlem. (Birleşimler ekseni olan sintag- ma eksenine karşıt olarak seçim ekseni olarak da adlandırılır.)
—Foto. Üçrenkli seçim, renkli bir fototipin, mavi, kırmızı, yeşil bileşenler biçiminde çözümlenmesi işlemi.
—İkt. Kolektif seçim, bireysel yeğleme sıralarından hareketle bir toplumsal yeğleme sıralaması yapmaya çalışma. (Kolektif seçim kavramı, K. J. Arrow ve P. A. Sa- muelson tarafından incelendi.)
—Küm. kur. Seçim (ya da seçme) beliti, kümeler kuramının Zermelo'ya borçlu olduğumuz (1904) temel beliti; buna göre harhangi bir M kümesinin boş olmayan her altkümesine, bu altkümeye ait olan bir ve ancak bir eleman eşlik ettiren bir fonksiyonun varlığını bildirir. (Bk. ansikl. böl.) || Seçim fonksiyonu, herhangi bir M kümesinin boş olmayan parçaları üzerinde tanımlı, değerlerini M içinden alan ve M nin boş olmayan her N altkümesi için y e N olan y> fonksiyonu. [y> ye N nin seçkin elemanı denir.]
—Ftadyotekn. Frekans farklarını kullanarak, istenen işareti, bir radyo alıcısının girişine uygulanan öbür yayın karıştırıcı ya da parazit işaretlerden ayırma.
—Sine. Yer (mekân) seçimi, filmin hazırlanması sırasında çekimin yapılacağı dekorların araştırılması.
—Siyas. bil. Seçim kampanyası, seçim ya da halkoylaması öncesinde yapılan siyasal çalışmalar (afiş asma, el ilanı dağıtma, toplantı düzenleme, radyo ve televizyon konuşmaları, basın bildirileri); bu çalışmaların serbest olduğu dönem. || Genel seçim hakkı, yasa tarafından belirlenen yaş, milliyet ve ehliyet gibi kimi koşullar altında, tüm yurttaşlara tanınan oy verme hakkı.
—Tarım ve Zootekn. Seçim yapmak, bitkiler ve hayvanlar arasından üretim için sağlıklı ve üstün nitelikli olanları seçmek.
—Topbil. Seçim coğrafyası. Bir ülkenin tümünde ya da bir bölümünde oyların coğrafi dağılımının incelenmesi. (Fransa'da Charles Seignobos ve Andrö Siegfried' in çalışmaları ile ortaya çıkan bu yöntem, seçim toplumbilimi içinde yer alır.) || Seçim toplumbilimi, siyaset toplumbiliminin, seçim davranışlarını ve bunları farklı oy sistemleri aracılığıyla koşullandıran etkenleri inceleyen dalı. (Bk. ansikl. böl.)
—Zootekn. Aileye göre seçim, ortalama en iyi performansı gösteren ailelerin tüm hayvanlarını damızlık olarak seçme yöntemi. (Kullanılan aileler genellikle erkek -dişi kardeş ya da erkek-dişi yarı kardeş ailelerdir.) || Bireysel seçim ya da fenotipe göre seçim, bireylerin kendi özelliklerine ve performanslarına bakılarak yapılan seçim. || Döle göre seçim, DÖL DENETİM'İ' nin eşanlamlısı. || Geri dönüşlü seçim, belirli bir A ırkından bir damızlığın B ırkından bir damızlıkla çiftleşmesinden doğan en iyi AB ürünü bireyleri damızlık olarak seçme yöntemi. || Kardeşlere göre seçim, kardeşlerin ya da (ana ya da baba bir) yarı kardeşlerin özelliklerine ve performanslarına göre damızlık seçme yöntemi. (Bu yöntemin etkin olabilmesi için çok sayıda kardeşin hesaba katılması gerekir. Bu da ancak kuşçulukta yapılabilir.) [Eşanl. SİB -TEST.] || Karma seçim, birkaç seçim yöntemi, özellikle soya göre fenotipe göre seçim göz önüne alınarak yapılan damızlık seçimi. || Soya göre seçim, ana, baba, dede ve ninelerinin özelliklerine ve performanslarına bakarak seçme yöntemi. (Soya verilen bu önem özellikle atlarda ve köpeklerde geçerlidir. Bununla beraber soya göre seçim, her olguda, bir seçim programının ilk dönemini oluşturur ve seçkin damızlıklar arasında uygun çiftleşmeler seçimin önemini artırır.)
—ANSİKL. Anayas huk. ve Siyas bil. Halk egemenliği görüşünden yana olanlara (J. -J. Rousseau) göre her birey, iktidarın bir parçasının sahibi olarak, iktidarı doğrudan doğruya kullanır. Bu durumda yurttaş kitlesi kendi başına yasama, yürütme ve yargı gibi, iktidarın üç temel işlevini yerine getirir. Bu, doğrudan demokrasi olgusudur. Bu işlevlerin yerine getirilişinin güçleşmesi ve giderek olanaksız hale gelmesi üzerine yurttaşlar kendilerini temsil edecek kişileri seçimle belirlemeye başladılar.
Ulusal egemenlik görüşüne göre ise iktidar kolektif, bölünemez ve soyut bir varlık olarak, "ulus"un elindedir. Bu görüşte, ulusal iradenin ortaya çıkarılmasına olanak veren bir yöntemin bulunması sözko- nusudur. En iyi yöntemin, seçim olduğu belirlendi; ama o da değişik bir anlam kazandı. Seçim, bir yandan artık her yurttaş için bir hak değil, yalnızca bir işlev sayılmaya başlanırken, öte yandan, her yurttaşın ulusal iradeyi açıklamanın bir aracı olduğu kabul edildi. Ulusal iradeyi yurttaşların seçtiği vekillerin temsil ettiği anlayışı temellendi. Temsilcilerin yurttaşlardan bağımsız oldukları kabul edildi (temsili demokrasi).
Temsili demokrasilerin tümünde, yasama işlevini kullanacak kişiler seçimle belirlenir; yürütme ve özellikle de yargı işlevini kullanacak kişilerin belirlenmesindeyse seçim çok az kullanılan bir yöntemdir.
Türkiye’de siyasal nitelikteki seçim, milletvekili seçimiyle belediye ve muhtarlık gibi yerel yönetim organları seçimlerini kapsar. Seçimleri düzenleyen başlıca yasalar şunlardır: 26 nisan 1961 tarih ve 298 sayılı Seçimlerin temel hükümleri ve seçmen kütükleri hakkında kanun, 10 haziran 1983 tarih ve 2839 sayılı Milletvekili seçimi kanunu, 18 ocak 1984 tarih ve 2972 sayılı Mahalli idareler ile mahalle muhtarlıkları ve ihtiyar heyetleri seçimi hakkında kanun.
Türkiye’de seçimler serbest, eşit, tek dereceli genel ve gizli oy esaslarına göre ve yargı denetiminde yapılır. Seçmen, oyunu kendisi kullanır Seçim yasasına göre, her muhtarlık bir seçim bölgesi, her il bir seçim çevresidir. Seçimlerin yapıldığı yılda ay ve gün hesabına bakılmaksızın, yirmi yaşına giren her türk vatandaşı seçimlerde oy verme hakkına sahiptir. Ancak bazı kişiler oy kullanamazlar: örneğin erler, askeri öğrenciler gibi. Ayrıca kısıtlı olanlar ve kamu hizmetinden yasaklı olanlar da seçmen olamazlar. Seçim işleri seçim kurullarınca yürütülür. Önce seçmen kütükleri hazırlanır 26 nisan 1961 tarih ve 298 sayılı yasa'ya göre her seçim bölgesi için bir seçmen kütüğü düzenlenir. Seçmen kütükleri seçmen olan vatandaşlara ilişkin bilgileri kapsar. Seçmen kütüğünde, seçmenin adı soyadı, ana baba adı, doğum yeri, yılı, oturduğu yerin adresi bulunur. Seçmen kütüğüne seçmen bir kez yazılır ve birden çok oy kullanamaz. Kütüğe yazım, görevlilerin yerleşim bölgelerini birer birer gezip seçmenleri görmeleri ile olur. Yazım, bütün Türkiye’de nisan ayının ikinci pazar günü yapılır. Yazım sırasında sabah saat 05.00'ten başlayarak yazımın bittiği açıklanıncaya ya da saat 19.00’a kadar görevlilerden başka kişilerin, bulundukları yerlerden ayrılmaları yasaktır. Seçmen kütükleri, ilgili muhtarlıklarda iki hafta süreyle askıya çıkarılır. Bu süre içinde seçmen kütüklerindeki yanlışların düzeltilmesi ve eksiklerin tamamlanması sağlanır. Seçmen kütüklerindeki kesinleşmiş bilgilere dayanılarak sandık seçmen listeleri çıkarılır. Seçmen kütüğünde kayıtlı her seçmene, hangi seçim bölgesinde, kaç numaralı sandıkta oy vereceğini, seçmen sıra numarasını vb. bilgileri açıklayan seçmen bilgi kâğıdı gönderilir. Seçimlerin temel hükümleri hakkındaki yasa'ya göre seçimlerde propaganda serbesttir. Propaganda oy verme gününden önceki onuncu günün sabahından başlar ve oy verme gününden önceki günün akşamı saat 18.00'de sona erer, ilçe seçim kurulları, toplu olarak açık yerlerde sözlü propaganda yapılabilecek yeri, günü, sıra ve saati belirler. Seçimlere katılacak siyasi partiler ya da bağımsız adaylar, kapalı yer toplantısı yapabilirler. Ayrıca seçime katılma hakkına sahip partiler, seçimden önceki yedinci günden başla verme gününden önceki gün saat 18. 00’e kadar radyo ve televizyonda propaganda yapabilirler. Yüksek seçim kurulu radyo ve televizyonda yayın için başvuran partilerin yayın sıra ve zamanını ad çekerek saptar. Seçimlere katılan siyasi partiler ve bağımsız adaylar el ilanı ve her türlü yayın dağıtabilirler. Ancak bunlar üzerinde türk bayrağı ya da dini ibareler bulundurulması, türkçeden başka dil ve yazı kullanılması yaksaktır. Yüksek seçim kurulu başkanlığı, seçim için gerekli araç ve gereçleri ilgili sandık kuruluna verilmek üzere il ve ilçe seçim kuryllanna gönderir. Seçim günü, sandık kurutubaşkanı ve üyeleri hiçbir etki altında kalmâğan çalışacaklarına ant içerler. Sandık kuralları seçimin düzenli geçmesini sağlamak, oy verme işlerini yürütmek, sandıkları açmak, oy pusulalarını saymak ve sonuçları tutanağa geçirmekle görevlidirler. Sandık kurulları oy serbestliğini ve gizliliğini sağlayacak biçimde kapalı oy verme yerleri hazırlar. Yasa, seçim günü, uyulması gereken yasaklamalar öngörmüştür. Oy verme günü alkollü içki satılması, içkili yerlerle, halka açık yerlerde her çeşit içki verilmesi, içilmesi yasaktır. Oy verme günü tüm eğlence yerleri oy verme süresince kapalı kalır Seçim günü, güvenliği korumakla görevli olanlardan başka, hiç kimse köy, kasaba ve kentlerde silah taşıyamaz. Seçim günü saat 18.00'e kadar radyolar ve her türlü yayın organları tarafından seçim ve seçim sonuçlarıyla ilgili haber verilmesi, tahmin ve yorum yapılması yasaktır. Saat 18.00 ile 21.00 arası radyolarda ancak, Yüksek seçim kurulu tarafından verilen, seçimle ilgili haberler ve bildiriler yayınlanabilir. Saat 21.00' den sonra yayınlar serbesttir.
Seçim günü saat 8’den 17.00’ye kadar geçen zaman oy verme süresidir. Oy verme işi bitince, sandık hazır bulunanların önünde açılır. Çıkan zarflar sayılarak toplam tutanağa geçirilir. Sayılan geçerli oy pusulaları ve öteki belgeler, tutanaklar sandık kurulunun bağlı olduğu ilçe seçim kuruluna teslim edilir, ilçe seçim kurulu ilçe içindeki tüm sandık tutanaklarını birleştirir ve düzenleyeceği tutanağı il seçim kuruluna verir. İl seçim kurulları, bu tutanaklara dayanarak il seçim tutanaklarını düzenler ve birleştirme sonucunu gösteren tutanağı ilan ederler. 10 haziran 1983 tarih ve 2839 sayılı Milletvekili seçimi kanunu seçim sisteminde bazı değişiklikler yapmıştır. Bu yasaya göre, seçilecek milletvekili sayısı 450'dir. Seçim nispi temsil sistemine göre yapılır. Siyasi partilerin seçime katılabilmeleri için, iller toplamının en az yarısında milletvekili sayısı kadar aday göstermeleri gerekir Bu illerin seçim çevrelerinin herhangi birinde seçilecek milletvekili sayısından eksik aday göstermiş bulunan siyasi partiler, bütün seçim çevrelerinde seçime katılma hakkını kaybeder, yani 38 ilde örgütlenemeyen siyasi partiler seçime katılamaz. Bu koşulu yerine getiren, ancak 38 ilde eksiksiz aday gösteremeyen partiler de seçime katılamazlar. Genel seçimlerde ülke düzeyinde, ara seçimlerde ise seçim yapılan çevrelerin tümünde geçerli oyların % 10'unu alamayan partiler, milletvekili çıkaramazlar. Bunun dışında % 10'luk barajı aşan siyasi partiler, bir seçim çevresinde kullanılan geçirli oyların toplamının, o çevreden çıkacak milletvekili sayısına bölünmesiyle elde edilecek sayıdan az oy almışlarsa, yine milletvekili çıkaramazlar ve elenirler. Seçim kurullarının ya da kurul başkalarının kesin olmayan kararlarına karşı, seçmenler, siyasi partiler, adaylar ve milletvekilleri itiraz edebilirler itirazlar her kurulun bağlı olduğu bir üst kurula yapılır. Seçimlerde görevli olanların işlemlerine karşı şikâyette de bulunulabilir. Şikâyet kabul edilirse, işlem düzeltilir. Seçim yasası, seçimlerin tarafsız bir biçimde gerçekleşmesini sağlamak amacıyla seçim suçlarını ayrıntılı bir biçimde düzenlemiştir. Bu suçlardan bazıları şunlardır: seçim kurullarına karşı cebir ve şiddet kullanmak, hileli işler yapmak, kurulların seçimlerin düzenli geçmesini sağlamak amacıyla aldığı önlemlere uymamak, kurul üyelerinin göreve gelmemeleri, seçime ilişkin araç ve gereçlerin zamanında gönderilmemesi, görevi kötüye kullanmak, seçmen kütüklerinin hazırlanmasını savsaklamak, seçmen kütüğüne birden çok kayıt yapmak, seçmen listelerini değiştirmek, bozmak vb. Yasa, ayrıca oy kullanmaya engel olunmasını da suç kabul etmiştir.
Her türlü seçim işleri için yapılacak giderler, genel bütçeden ödenir Bunun için gerekli ödenek, Adalet bakanlığı bütçesi içinde gösterilir. Bu ödeneğin harcanmasında ita amiri. Yüksek seçim kurulu başkamdir. Yerel yönetim organlarından il gene! meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır. II genel meclisi üyeleri için, her ilçe bir seçim çevresidir Belediye başkanı ve belediye meclisi üyeleri seçimi için her belde, yani belediye sınırları içinde kalan yerler, bir seçim çevresidir.
—Küm. kur. Yüzyılın başında kuruculuk özelliği olmayışından dolayı sert biçimde karşı çıkılmış olan seçim belitinin, kümelerin Cantor kuramının tamamlanması için zorunlu olduğu ortaya çıktı. 1940'ta K. Gödel bu belitin, kümeler kuramının öbür belitleriyle tutarlı olduğunu (öbür belitlerin ZF sisteminin kendisinin tutarlı olduğunu varsayarak) tanıtladı. R Cohen’in elde ettiği bir sonuç 1963’te, çok özgün bir yöntemle (zorlama), seçim belitinin, kümeler kuramının öbür belitlerine göre bağımsızlığını kurdu.
—Topbil. Seçim toplumbilimi, yaş, cinsiyet vb. gibi nüfusla ilgili olan; toplumsal ve toplumsal-mesleksel kategori gibi toplumsal-iktisadi gerçeklere dayanan; din, siyasal bağlılık, seçim programları ve konuşmaları vb. gibi ideolojik özellik taşıyan ya da uzun bir zaman dilimliğinde carların gelişimi, aynı zaman dilimi içinde bunların değişimi (seçim ya da referandum, başkanlık seçimi ya da milletvekili seçimi vb.) gibi tarihsel olaylara dayanan bazı göstergeler ile oy arasındaki karşılıklı ilişkiyi inceler.
Kaynak: Büyük Larousse
Seçim Nedir?
