Seçim ve Seçim Sistemleri
Ziyaretçi
Seçim ve Seçim Sistemleri
MsXLabs.org & Temel Britannica
Seçim
İnsanlar topluluklar biçiminde yaşadıkları, birlikte hareket ettikleri ya da çalıştıkları zaman genellikle içlerinden bazılarının tüm topluluk adına kuralları belirlemesi ve işleri yürütmesi gerekmiştir. Yani yasa ya da kuralları yapacak ve yürütmeyi ya da yönetimi üstlenecek kişilere gerek duyulmuştur. Bu topluluk bir işyeri, bir okul ya da bir ulus olabilir.
MsXLabs.org & Temel Britannica
Sponsorlu Bağlantılar
Seçim
İnsanlar topluluklar biçiminde yaşadıkları, birlikte hareket ettikleri ya da çalıştıkları zaman genellikle içlerinden bazılarının tüm topluluk adına kuralları belirlemesi ve işleri yürütmesi gerekmiştir. Yani yasa ya da kuralları yapacak ve yürütmeyi ya da yönetimi üstlenecek kişilere gerek duyulmuştur. Bu topluluk bir işyeri, bir okul ya da bir ulus olabilir.
Bireylerin yasa yapma ve uygulamasını denetleme gücünü elde etmelerinin çeşitli yolları vardır. Hükümdarlar bu gücü genellikle atalarından kendilerine geçen bir hak olarak kazanırlardı. Bazen iktidara el koyan askeri ya da başka bazı güçler zor kullanarak ya da korku salarak halkın kendilerine baş eğmesini sağlarlar. Bu tür yönetimlere "diktatörlük" denir. Demokratik bir ülkede ise iktidarın ve sorumluluğun kime verileceğini ulusun bireyleri belirler (bak. Demokrasi). İki ya da daha fazla adaydan birini "seçme" işlemine "seçim" denmektedir.
Demokrasi, seçilen yasa koyucuların halkı temsil etmelerini gerektirir. Bu da ancak adil seçimlerle gerçekleştirilebilir. Seçimler dürüst ve yarışmalı, yani birden çok partinin ve adayın katılımıyla yapılmalı; sonunda kazananlar, halkın çoğunluğunun seçmek istediği kişiler olmalıdır. Seçimlerde kimlerin oy verebileceğini, kimlerin aday olabileceğini, seçimlerin nasıl yapılacağını ve kimin kazandığının nasıl belirleneceğini gösteren kurallar anayasa ve seçim yasalarında belirtilmiştir (bak. Anayasa).
Oy Hakkı
Bir seçimde kimlerjn oy kullanabileceğinin yanıtı hiçbir zaman kolay olmamıştır. Bugün demokratik ülkelerde "genel oy hakkı" vardır. Buna göre belirli bir yaşın üzerinde (genellikle 18 ya da 21 yaş) olan her yurttaş oy kullanma hakkına sahiptir. 19. yüzyılda ise yalnızca müîk sahibi ya da belli bir miktarın üzerinde v-ıgi ödeyen erkeklerin oy kullanmasına izin veren "sınırlı oy sistemi" yaygındı. Çeşitli ülkelerde ve zamanlarda yoksul erkekler, zengin ya da yoksul bütün kadınlar, farklı ırkı ya da dinsel inancı olan kişiler oy verme hakkından yararlandırılmazlardı (bak. Kadın Hakları; Kölelik). Bu durum bazı ülkelerde 20. yüzyıl başlarına kadar sürdü.
Oy kullanma yaşına ek olarak, seçmenler genellikle, seçimin yapıldığı ülkenin yurttaşı olmak ve bir seçim bölgesinde belirli bir süre oturmak zorundadır. Seçimlerde oy verme hakkı olan herkesin oy verebilmesini sağlamak için düzenli kayıtlar tutulur. Oy kullanma hakkı olanlar "seçmen" olarak adlandırılır. Çoğu ülkede halkın oy vermesi zorunlu değildir; bu ülkelerde oy verme bir görev değil, bir haktır. Ama Avustralya ve İsviçre gibi bazılarında ise oy kullanma yasal bir görev olarak kabul edilir ve oyunu kullanmayanlar para cezasına çarptırılabilir. 1983'ten sonra Türkiye'de de böyle bir uygulama başlatılmıştır.
Adayların Seçimi
Seçilmek için başvuran kişilere "aday" denir. Adaylarda da yaş ve yurttaşlık koşulları aranır. Seçilmek için ciddi olarak çalışacak adayların başvurmasını sağlamak amacıyla bazen belirli bir miktar para da istenir. Bu para, aday seçimi kazanır ya da oyların belirli bir bölümünü alırsa kendisine geri ödenir. Günümüzde adaylık daha çok bir siyasal partinin listesinde yer almak biçiminde ortaya çıkar. Bağımsız adayların oranı oldukça düşüktür. Bir partiden aday olmak isteyenler genellikle parti içi bir ön elemeden geçirilirler. İlke olarak, bu elemeyi siyasal partilerin yerel örgütleri yapar. Adaylık için çok kişinin başvurması durumunda parti içinde bir önseçim yapılması gerekebilir. Partilerin genel merkezleri de çoğu kez merkez kontenjanından aday gösterme olanağına sahiptir. Siyasal partilerin katılmadığı bazı seçimler de vardır. Örneğin Türkiye'de muhtar seçimlerinde partiler aday gösteremez.
Seçim Kampanyası
Oyların kullanılmasından kısa bir süre önce her aday ya da siyasal parti, halkı kendisine oy vermeye ikna etmek için bir kampanya yürütür. Seçimler genellikle, yasayla saptanan bir takvime göre yapılır. Bazı ülkelerde kampanya sırasında harcanabilecek para miktarını sınırlayan, adayların seçmenlere oyları karşılığında rüşvet vermesini ya da çıkar sağlamasını engelleyen yasa hükümleri de vardır. Genellikle, adaylar seçimde kendisine yardımcı olacak ve bağlı bulunduğu siyasal partinin öbür üyelerinin desteğini sağlayacak bir seçim bürosu ya da komitesi kurar. Adayların propaganda yöntemlerinin başlıcaları radyo ve televizyon konuşmaları, miting ve toplantılar, afiş ve el ilanları ile ev ve mahalle ziyaretleridir. Bayraklar, toplu yürüyüşler, şarkılar ve bandolar bir seçim kampanyasında önemli rol oynar. Ama günümüzde asıl etkili propaganda alanı adayların kendi kişiliklerini ve görüşlerini seçmenlere yansıttıkları radyo ve televizyon yayınlarıdır. Çoğu ülkede, radyo ve televizyon yayınlarında adaylara eşit süreler verilmesini öngören kurallar vardır. Kampanya sırasında harcanacak paranın yasalarla sınırlandırılmadığı ülkelerde, gazete ve televizyon reklamları için çok büyük miktarlarda para harcanır.
Oy Pusulası
Oy vermek için kullanılan kâğıt parçasına oy pusulası denir. Daha önceleri oylar açıkta kullanılır, böylece kimin kime oy verdiği açıkça bilinirdi. Seçimlerin gizli oyla yapılmasının amacı, herkesin özgürce ve hiçbir baskı altında kalmadan kişisel seçimini yapabilmesini sağlamaktır. Günümüzde ülkelerin çoğunda, oy pusulaları yerel ya da ulusal yönetim tarafından ve seçim yapılacak bölgedeki kayıtlı seçmen sayısı kadar bastırılır. Oy pusulası üzerinde her aday ya da partiye ayrılan yerin rengi, büyüklüğü, biçimi ve tasarımı aynıdır.
Oy pusulaları değişik biçimlerde düzenlenebilir. Bazı oy pusulalarında çeşitli partilerden adaylar görev yerlerine göre aynı liste içinde sıralanır ve adayların bağlı olduğu parti, adayın adından sonra yazılır. Bazısında ise her parti için ayrı bir sütun vardır ve adayların adları kendi partilerinin altına liste olarak yazılır.
Bazı ülkelerde oy pusulasının üzerinde adayların adı bulunmaz ve seçmen istediği partiyi işaretler. "Tercihli oy" pusulası ise seçmene her görev yeri için birinci, ikinci ve üçüncü tercihini belirleme olanağı verir. Bu tür oy pusulası Avrupa ve Avustralya'da çok kullanılır.
Hangi oy pusulası türünün kullanılacağı çoğunlukla o ülkedeki parti sistemine bağlıdır. Partiler arasındaki farkların çök büyük olmadığı ABD'de, adayların kimliği önemlidir ve seçmenler genellikle partiden çok kişileri seçmeye yöneldiği için oy pusulaları da buna uygun olarak düzenlenir. Birçok Avrupa ülkesinde ise her partinin farklı programı vardır. Seçmenler de adayın kimliğinden çok, programını beğendikleri parti için oy kullanırlar.
Seçim gününün sonunda bütün oylar görevliler tarafından ve isteyen herkesin izleyebileceği bir biçimde sayılır. Dolayısıyla oy vermede gizlilik, oyların döküm ve sayımında ise açıklık ilkesi geçerlidir.
ABD'de oy kullanma makinelerinden yaygın olarak yararlanılmaktadır. Bu makineler, hızları ve hatasız çalışmaları nedeniyle başka ülkelerde de, özellikle çok fazla oy kullanılan büyük kentlerde giderek yaygınlaşmaktadır.
Oy kullanma makineleri oyun gizliliğini korur ve birden fazla oy kullanmayı olanaksızlaştırır.
