SORUMLULUK a.
1. Bir kimsenin kendisinin ya da başkalannın davranışlan için bir kimseye ya da bir yetkiliye hesap verme, bu davranışların doğurabileceği sonuçlara katlanmayı kabul etme zorunluluğu ya da bunun ahlak açısından gerekliliği: Herhangi bir soygun halinde her türlü sommluluğu reddetmek.
2. Bir görevden, bir işten sorumlu olma durumu; bu yükümlülüğün kendisi: Bütün bir bölümün sommluluğunu taşıyor. Bu onun için çok ağır bir sommluluk.
3. Karar alma yetkisinin yanı sıra hesap verme zorunluluğunu da içeren görev, meslek ya da toplumsal konum: Bir sendikada sommluluk almak, sorumluluk yüklenmek. Sommluluktan hoşlanmamak, sommluluktan kaçmak.
—Anayas. huk. Hükümet sommluluğu, parlamenter rejimlerde hükümetin Parla- mento’nun denetiminde olması. (Parlamento'nun onayını alamayan hükümet istifa etmek zorunda kalır. Hükümetin Parlamento karşısındaki sorumluluğu, çoğu kez Millet meclisi'ne karşı sözkonusu olur. Kimi sistemlerde bu sorumluluk her iki meclise [Senato ve Millet meclisi] karşı sözkonusu olabilir. Meclislerin hükümeti denetlemede başvurduklar iki önemli yol vardır: gensoru ve güvenoyu.)
—Huk. Hukuka aykırı eylemlerin doğurduğu zararları giderme yükümlülüğü. (Bk. ansikl. böl.) || Adam çalıştıranların sorumluluğu, adam çalıştıranların, yanlarında çalışan adamların üçüncü kişilere verdikleri zararlardan sorumlu olması. (Bk. ansikl. böl.) || Ayni sorumluluk, bir kimsenin mal varlığındaki belirli bir malla sınırlı sorumluluğu. (Bu tür sorumlulukta borçlunun öteki mallarına dokunulamaz. Örneğin, Türk med. k.’nun 754. maddesinde belirtilen taşınmaz yükümlülüğündeki sorumluluk, ayni sorumluluktur.) || Ceza sorumluluğu, bir kimsenin suç sayılan eylemlerinden sorumluluğu. ( CEZA.) || Ev başkanının sommluluğu, ev başkanının kendisiyle yaşayan ehliyetsiz kişilerin eylemlerinden doğan sorumluluk. (Bk. ansikl. böl.) || Hakkaniyet sommluluğu, ehliyetsiz kişilerin verdikleri zararlardan adalet ve hakkaniyet gereği sorumlu olması. (Bk. ansikl. böl.) || Haksız fiil sommluluğu, bir kimsenin hukuka aykırı eyleminden doğan sorumluluk. (Bk. ansikl. böl.) || Hayvan idare edenlerin sorumluluğu, yönetimi altındaki hayvanın başkalarına verdiği zararlardan doğan sorumluluk. (Bk. ansikl. böl.) || Kusurlu sommluluk ya da sübjektif sorumluluk, kusura dayanan sorumluluk. (Bk. ansikl. böl.)|| Kusursuz sorumluluk ya da objektif sorumluluk, kusura dayanmayan sorumluluk. (Bk. ansikl. böl.) || Müteselsil sorumluluk, birden çok kişinin borcun tümünden ayn ayrı sorumlu olması. (Bk. ansikl. böl.) || Sözleşmeden doğan sommluluk, sözleşme hükümlerine aykınlıktan doğan sorumluluk. (Bk. ansikl. böl.) || Yapı sahibinin sorumluluğu, bir yapının kötü yapılmış olması ya da bakımsızlığı yüzünden üçüncü kişilerin uğrayacağı zarardan sorumluluk. (Bk. ansikl. böl.)
—Sig. Gayrimenkul sommluluk sigortası, bir taşınmaz sahibinin bu taşınmazı dolayısıyla, üçüncü kişilerin uğrayacakları zarar ve hasarlara karşı sorumluluğunu karşılayan sigorta. || imalatçının sommluluk sigortası, üretilen malların hatalı, kusurlu ve bozuk olması nedeniyle, bunları kullanan üçüncü kişilerin uğrayacakları zararlardan dolayı, üreticinin sorumluluğunu karşılayan sigorta. || işverenin sommluluk sigortası, işyerinde bir iş kazası sonucu işçi ya da işçilerin ölmeleri ya da yaralanmaları nedeniyle işverenin sorumlu tutularak ödemek zorunda olduğu tazminatın sigorrumluluğu, bir devletin, uluslararası Hukuk kuralına uymayarak yol açtığı zararları ödeme yükümlülüğü. (Uzay araçlarının fırlatılması gibi özel'durumlarda uluslararası sorumluluk, yükümlülükte bir kusur olarak değil, özel bir riskin sonucu olarak ortaya çıkar.)
—ANSİKL. Huk. Hukuk kurallarına karşı gelmek, her zaman bir yaptırımla (müeyyide) karşılanır. Bu kurallar insanları belirli bir biçimde davranmaya zorlarlar. Kişilerin hukuk dışı davranışlarından sorumlu tutulabilmeleri, genellikle onların temyiz kudretine sahip olmalarına bağlıdır. Temyiz kudretine sahip olmayanlar, hukukça sorumlu tutulamazlar. Gerek ceza sorumluluğu, gerekse hukuksal sorumluluk (tazminat) için kişilerin temyiz gücüne sahip olmaları ön koşuldur.
• Adam çalıştıranların sorumluluğu. Başkalarını çalıştıran kimse, yanında çalıştırdığı kimselerin ve işçilerinin, işlerini gördükleri sırada yaptıkları zararlardan sorumludur. Ancak çalıştıran kişi, böyle bir zarann doğmaması için, durumun gerektirdiği tüm dikkat ve özeni gösterdiğini ya da dikkat ve özeni göstermiş olsaydı bile zararın doğmasına engel olamayacağını kanıtlarsa sorumlu olmaz. Çalıştıran kişinin tazminat olarak ödediği şeyi zararı doğuran kimseye dönüp isteme hakkı vardır (Borçlar k. md. 56).
• Ev başkanının sorumluluğu. Ev başkanı, başkanlığı altında bulunan küçüğün, kısıtlının ya da akıl hastalığı veya akıl zayıflığıyla sakat olan kimsenin yaptığı zarardan sorumlu olur. Bu tür bir zarann doğması ev başkanının bu kişiler üzerinde gerekli özeni göstermediği varsayımına dayanır. Ancak ev başkanı bu varsayımı çürütebilir; sözkonusu özeni gösterdiğini kanıtlayarak sorumluluktan kurtulabilir. Ev başkanının sorumluluğu için onun kusurlu olması şart değildir: o kusurlu olmadığını ileri sürerek sorumluluktan kurtulamaz. Sorumluluktan kurtulabilmesi için kusurlu olmadığını değil, kendisine düşen özen ve gözetim görevlerini yerine getirdiğini kanıtlaması gerekir (Türk med. k. md. 320).
• Hakkaniyet sorumluluğu. Yaş küçüklüğü, akıl hastalığı, akıl zayıflığı, sarhoşluk ve buna benzer durumlar temyiz kudretini ve bunun sonucu olarak da kusur ehliyetini ortadan kaldırır. Ancak hakkaniyet gerektiriyorsa temyiz kudretine sahip olmayanlar, verdikleri zarardan sorumlu tutulabilirler. Bu sorumluluk için kişi temyiz kudretine sahip olsaydı bir kusur olarak ortaya çıkacak olan bir eylemi gerektirir. Temyiz kudretine sahip olmayan bir kişi, hiçbir kusur işlemeksizin bir zarara neden olursa, bu ilkeye dayanarak sorumlu tutulamaz. Temyiz kudretini geçici olarak kaybeden kimse, bu durumdayken vermiş olduğu zararı tazmin etmekle yükümlüdür; ancak bu duruma kendi kusuru olmaksızın düştüğünü kanıtlarsa sorumlu olmaz (Borçiar k. md. 54).
• Hayvan idare edenlerin sorumluluğu. Bir hayvanın yaptığı zarardan o hayvanı idare eden sorumludur. Hayvanı idare edenin kimliği konusunda görüş ayrılıkları vardır. Hayvandan yararlanan kişiyle hayvanın sahibi, her zaman aynı kişi olmayabilir. Zarardan sorumluluk konusundaki ölçünün, hayvan üzerinde tasarruf yetkisi olduğu görüşü egemendir. Yasaya göre, iyvanı idare eden kişi hayvanı tutmada ve gözetmede durumun gerektirdiği tüm dikkat ve özeni gösterdiğini ya da bu dikkat ve özeni göstermiş olsaydı bile zararın yine doğacak olduğunu kanıtlarsa sorumlu olmaz. Eğer hayvan, bir başka kimse ya da başka kimsenin hayvanı tarafından ürkütülmüşse, zararı ödeyenin o kimselere dönüp önlenmesi için gereKiı özenin yusun imiçmesidir. Bir kimseye gerek kasten gerek ihmal yoluyla, haksız olarak zarar veren kişi, bu zararı gidermekle yükümlüdür. Kusurlu sorumluluk, haksız fiil sorumluluğunun ana ilkesidir. Bir kişinin haksız fiilden sorumlu tutulabilmesi için, kural olarak onun kusurlu olması gerekir.
Kusura dayanan haksız fiil sorumluluğunun koşulları şunlardır:
1. hukuka aykırı eylem;
2. kusur;
3. zarar;
4. illiyet bağlantısı. Bir eylemin haksız fiil sayılması için, onun hukuka aykırı olması gerekir. Hukuka aykırılığı ortadan kaldıran nedenlerin bulunması, eylemi haksız fiil olmaktan çıkarır.
Hukuka uygunluk nedenleri olarak adlandırılan bu nedenler şunlardır:
1. zarar görenin onayı (muvafakati);
2. yasal bir görevin yerine getirilmesi;
3. meşru müdafaa;
4. zorunluluk hali. Hukuka aykırı bir eylemden sorumluluk için, ortada bir zarann da bulunması gerekir. Zarar doğmamışsa, sorumluluk da sözkonusu olamaz, illiyet bağı, hukuka aykırı eylemle meydana gelen zarar arasında bir nedensellik bağının bulunmasıdır. Bir kişiyi sorumlu tutabilmek için, meydana gelen zararın onun eyleminden doğması gerekir.
• Kusursuz sorumluluk (objektif sorumluluk). Bu sorumluluk türünde kusurlu olma koşulu aranmaz. Sorumlulukta kural, kusurluluktur; ancak, kimi durumlarda, yasa, meydana gelen zararda kusur olmasa bile, sorumluluğu kabul eder.
Borçlar k.’nda yer alan kusursuz sorumluluk halleri şunlardır:
1. temyiz kudretine sahip olmayanların haksız fiil sorumluluğu (hakkaniyet sorumluluğu);
2. adam çalıştıranların sorumluluğu;
3. hayvan idare edenlerin sorumluluğu;
4. yapı sahibinin sorumluluğu.
• Müteselsil sorumluluk. Müteselsil sorumlulukta borçlulardan her biri alacaklıya karşı borcun tümünden sorumludur. Bu tür sorumlulukta alacaklı, borcun tümünün ya da bir bölümünün ödenmesini, borçluların tümünden ya da yalnız birinden isteyebilir. Borcun tümü ödeninceye kadar tüm borçluların sorumluluğu sürer. Tersine bir sözleşme olmadıkça, müteselsil borçlulardan biri kendi kişisel davranışıyla öteki borçluların durumunu ağırlaştıramaz. Ödeme ya da takas yoluyla borcun tümünü ya da bir bölümünü sona erdirmiş olan müteselsil borçlulardan her biri sona eren borç oranında öteki borçluları da borçtan kurtarmış olur (Borçlar k. md. 145).
• Yapı sahibinin sorumluluğu. Yapı sahibi, yapının kötü yapılmasından ya da onun korunmasında kusurdan sorumludur (Borçlar k. md. 58). Yapı sahibinin sorumlu olması için, onun kusurlu olması şart değildir. Buradaki sorumluluk, tam bir kusursuz sorumluluk halidir. Yapı sahibi yapının bozukluğunda ya da bakımında hiçbir kusurunun bulunmadığını ileri sürerek sorumluluktan kurtulamaz. Ancak, bu yüzden ödemek zorunda kaldığı tazminat için kusurlu olan kişilere başvurma hakkı vardır.
Kaynak: Büyük Larousse
Sorumluluk Nedir?
