Kapitalizm Nedir?
SMD MiSiM
KAPİTALİZM a. (fr. capitalisme). ikt.
1. Üretim araçlarının özel mülkiyetine ve bu araçların onlara sahip olmayan emekçiler tarafından işletilmesine dayanan bir insan toplumunun hukuksal statüsü.
2. Özel girişim ve piyasa serbestliğine dayanan üretim sistemi.
3. Esas olarak büyük çapta gelişmiş teknik sermayeye ve mali sermayenin egemenliğine dayanan iktisadi sistem.
4. Marxçı terminolojide temel emekçilerin, üretim araçlarını ellerinde bulunduranlar tarafından sömürülmesi yoluyla sistemli bir biçimde artıdeğer elde edilmesine bu artıdeğerin önemli bir bölümünün ek sermaye haline getirilerek yeni bir artıdeğere dönüştürülmesine dayanan iç çelişkilerden dolayı yıkılmaya mahkûm siyasi, iktisadi ve toplumsal rejim.
5. Çevresel kapitalizm, kapitalist tipte bir gelişme süreci içinde olan, ama gelişmiş ülkelerin (Kuzey Amerika ve Batı Avrupa'nın sanayileşmiş ülkeleri) kapitalist ekonomisine bağımlı bulunan bazı azgelişmiş ülkelerin sosyo-ekonomik rejimi. (Bk. ansikl. böl.) |j Halk kapitalizmi, devletin ulusallaştırılmış şirketlerin hisselerini küçük tasarruf sahiplerine sattığı, sermaye emek işbirliğine dayanan (İngiltere'deki kolektif kapitalizm ve Fransa’daki emekçilerin işletmelere ortak edilmesi denemelerine yakın) sistem. || Tekelci kapitalizm, marxçılara göre, tekellerin gücü ile devletin, kapitalist rejimi korumak amacıyla tek bir mekanizma halinde birleşmesi. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. ikt. Kapitalist rejimde iktisadi etkinliğin temel amacı kâr elde etmektir. Ama kâr elde etmenin karşılığında girişimin başarısızlığa uğraması tehlikesi vardır. Modern kapitalizmin ayırıcı özelliği, işletmenin, kâr dışında ayrıca belli bir güvenlik araması ve yeterince büyüdüğü zaman da güç sahibi olmak istemesidir.
Klasik kapitalizm, merkezi olmayan bir ekonomi tipine tekabül eder. Bu tip ekonomide, üretimle tüketim arasındaki eşgüdüm (iktisadi denge), en yüksek kârı elde etmeye yönelik bir iktisadi hesaba göre hareket eden işletmelerle tüketicilerin, arz ve talep yasası tarafından yönetilen bir rekabet piyasasında, hiçbir kısıtlamaya uğramayan özgür davranışlarından doğar. Bu sistemin temellerini oluşturan iktisadi mekanizmaların aksamasını önlemek amacıyla devletin ara sıra müdahalede bulunması gerekir.
Başlangıçta, kapitalizm esas olarak ticari bir nitelik taşıyordu ve çoğu kez kurallara bağlıydı. XIX. yy.'da, en önemli kişisi girişimci olan sınai ve liberal kapitalizm ortaya çıktı. XIX. yy.’ın sonlarından bu yana bireylerin yerini grupların aldığı görüldü. Anonim şirketler, üretim araçlarının büyük çapta merkezileşmesine yol açtı. Rekabeti sınırlamak ve oligopol ya da monopol (tekel) elde etmek amacıyla üreticiler arasında anlaşmalar yapıldı. Girişimci artık en önemli kişi olmaktan çıktı ve onun yerini maliyeci aldı. Böylece, modern kapitalizm doğdu.
Bu sistemin temel özellikleri şunlardı:
1. teknik sermayelerin önemi v ali sermayenin egemenliği;
2. (daha kuvk ölçüde olmak üzere) ücretlilerle işverenlerin, birbirleriyle mücadele eden güçlü sendikalar kurmaları.
Merkezileşme, bütünleşme ve devlet müdahaleciliğinin derecesi ülkeden ülkeye değişmektedir. Bununla birlikte, hemen her yerde, sınai, mali ve ticari bir kamu kesimi ortaya çıkmakta ve aynı zamanda, gelirlerin yeni bir dağılımını ya da hiç olmazsa, risklerin toplumca karşılanmasını (Sosyal güvenlik) amaçlayan yöntemler geliştirilmektedir. Devlet iktisadi ve mali siyasetiyle, bir yandan iktisadi öznelerin kararlarından doğan anarşinin yarattığı dengesizlikleri düzeltmeye çalışırken, öte yandan da gelirlerin ilk dağılımından ileri gelen eşitsizlikleri piyasa aracılığıyla azaltmaya çalışmaktadır. Ancak güdülen amaçlardan oldukça farklı ve hatta bunlara taban tabana karşıt bazı sonuçlara ulaşıldığı da görülmektedir. Kapitalist ekonomilerin çoğunda, işletme gelirlerinin hemen yalnızca devletle (vergiler) bizzat işletmeler (özfinansman) arasında paylaşılması yönünde bir eğilim gözlemlenmekte; böylece ortaklara düşen pay gittikçe azalmaktadır.
Çevresel kapitalizm kavramı, "azgelişmişliğin gelişmesi”nin nedenlerini açıklamayı amaçlayan bir çözümleme girişiminde yer alır. S. Amin'e göre, çevresel alanların (gelişmekte olan ülkeler) iktisadi yasalarıyla büyüme etmenleri merkezi alanların (ekonomileri gelişmiş ülkeler) iktisadi yasalarıyla büyüme etmenlerinden farklıdır; çevresel alanlarda sermaye birikimi ve iktisadi gelişme bağımsız olmayıp tam tersine bağımlıdır. Çevresel kapitalizmin başlıca üç niteliği şunlardır: ulusal kesimde tarımsal ve ticari kapitalizmin üstünlüğü; egemen durumda olan yabancı sermayeye bağlı bir yerli burjuvazinin oluşması; emperyalizmin egemenliği altındaki bu ülkelere özgü bir bürokratik gelişme eğilimi. Dünya pazarlarıyla bütünleşme temeline dayanan büyüme, çevrenin merkeze bağımlılığını büsbütün artırmakta ve azgelişmişliğini daha da ağırlaştırmaktadır. Çevre ülkelerinin “geçiş” sorunsalı, çevresel, bağımlı ve dünya iktisadi sistemiyle bütünleşmiş bir kapitalizmden, sosyalist tipte özmerkezci ulusal bir gelişme modeline geçmeyi sağlayacak bir strateji saptamaktır.
• Tekelci devlet kapitalizmi (özellikle Fransız komünist partisi iktisatçılarının gözünde), kapitalizmin, kâr oranındaki düşme eğilimini önlemek amacıyla devletin rolünün güçlendirilmesini zorunlu kılan bir aşamasını belirtir. Devlet, tekelci üretimi mali açıdan kamu kaynaklarıyla besleyerek (sübvansiyonlar, faiz indirimleri, vergi avantajları), tekellere düzenli pazarlar sağlayarak (silahlanma, kamu kesimi), ranta- bilitesi düşük iktisadi kesimlerin giderlerini üstlenerek ve üretim için gerekli altyapıyı kurarak iktisadi yaşama gittikçe artan bir biçimde müdahale eder.
1. Üretim araçlarının özel mülkiyetine ve bu araçların onlara sahip olmayan emekçiler tarafından işletilmesine dayanan bir insan toplumunun hukuksal statüsü.
Sponsorlu Bağlantılar
3. Esas olarak büyük çapta gelişmiş teknik sermayeye ve mali sermayenin egemenliğine dayanan iktisadi sistem.
4. Marxçı terminolojide temel emekçilerin, üretim araçlarını ellerinde bulunduranlar tarafından sömürülmesi yoluyla sistemli bir biçimde artıdeğer elde edilmesine bu artıdeğerin önemli bir bölümünün ek sermaye haline getirilerek yeni bir artıdeğere dönüştürülmesine dayanan iç çelişkilerden dolayı yıkılmaya mahkûm siyasi, iktisadi ve toplumsal rejim.
5. Çevresel kapitalizm, kapitalist tipte bir gelişme süreci içinde olan, ama gelişmiş ülkelerin (Kuzey Amerika ve Batı Avrupa'nın sanayileşmiş ülkeleri) kapitalist ekonomisine bağımlı bulunan bazı azgelişmiş ülkelerin sosyo-ekonomik rejimi. (Bk. ansikl. böl.) |j Halk kapitalizmi, devletin ulusallaştırılmış şirketlerin hisselerini küçük tasarruf sahiplerine sattığı, sermaye emek işbirliğine dayanan (İngiltere'deki kolektif kapitalizm ve Fransa’daki emekçilerin işletmelere ortak edilmesi denemelerine yakın) sistem. || Tekelci kapitalizm, marxçılara göre, tekellerin gücü ile devletin, kapitalist rejimi korumak amacıyla tek bir mekanizma halinde birleşmesi. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. ikt. Kapitalist rejimde iktisadi etkinliğin temel amacı kâr elde etmektir. Ama kâr elde etmenin karşılığında girişimin başarısızlığa uğraması tehlikesi vardır. Modern kapitalizmin ayırıcı özelliği, işletmenin, kâr dışında ayrıca belli bir güvenlik araması ve yeterince büyüdüğü zaman da güç sahibi olmak istemesidir.
Klasik kapitalizm, merkezi olmayan bir ekonomi tipine tekabül eder. Bu tip ekonomide, üretimle tüketim arasındaki eşgüdüm (iktisadi denge), en yüksek kârı elde etmeye yönelik bir iktisadi hesaba göre hareket eden işletmelerle tüketicilerin, arz ve talep yasası tarafından yönetilen bir rekabet piyasasında, hiçbir kısıtlamaya uğramayan özgür davranışlarından doğar. Bu sistemin temellerini oluşturan iktisadi mekanizmaların aksamasını önlemek amacıyla devletin ara sıra müdahalede bulunması gerekir.
Başlangıçta, kapitalizm esas olarak ticari bir nitelik taşıyordu ve çoğu kez kurallara bağlıydı. XIX. yy.'da, en önemli kişisi girişimci olan sınai ve liberal kapitalizm ortaya çıktı. XIX. yy.’ın sonlarından bu yana bireylerin yerini grupların aldığı görüldü. Anonim şirketler, üretim araçlarının büyük çapta merkezileşmesine yol açtı. Rekabeti sınırlamak ve oligopol ya da monopol (tekel) elde etmek amacıyla üreticiler arasında anlaşmalar yapıldı. Girişimci artık en önemli kişi olmaktan çıktı ve onun yerini maliyeci aldı. Böylece, modern kapitalizm doğdu.
Bu sistemin temel özellikleri şunlardı:
1. teknik sermayelerin önemi v ali sermayenin egemenliği;
2. (daha kuvk ölçüde olmak üzere) ücretlilerle işverenlerin, birbirleriyle mücadele eden güçlü sendikalar kurmaları.
Merkezileşme, bütünleşme ve devlet müdahaleciliğinin derecesi ülkeden ülkeye değişmektedir. Bununla birlikte, hemen her yerde, sınai, mali ve ticari bir kamu kesimi ortaya çıkmakta ve aynı zamanda, gelirlerin yeni bir dağılımını ya da hiç olmazsa, risklerin toplumca karşılanmasını (Sosyal güvenlik) amaçlayan yöntemler geliştirilmektedir. Devlet iktisadi ve mali siyasetiyle, bir yandan iktisadi öznelerin kararlarından doğan anarşinin yarattığı dengesizlikleri düzeltmeye çalışırken, öte yandan da gelirlerin ilk dağılımından ileri gelen eşitsizlikleri piyasa aracılığıyla azaltmaya çalışmaktadır. Ancak güdülen amaçlardan oldukça farklı ve hatta bunlara taban tabana karşıt bazı sonuçlara ulaşıldığı da görülmektedir. Kapitalist ekonomilerin çoğunda, işletme gelirlerinin hemen yalnızca devletle (vergiler) bizzat işletmeler (özfinansman) arasında paylaşılması yönünde bir eğilim gözlemlenmekte; böylece ortaklara düşen pay gittikçe azalmaktadır.
Çevresel kapitalizm kavramı, "azgelişmişliğin gelişmesi”nin nedenlerini açıklamayı amaçlayan bir çözümleme girişiminde yer alır. S. Amin'e göre, çevresel alanların (gelişmekte olan ülkeler) iktisadi yasalarıyla büyüme etmenleri merkezi alanların (ekonomileri gelişmiş ülkeler) iktisadi yasalarıyla büyüme etmenlerinden farklıdır; çevresel alanlarda sermaye birikimi ve iktisadi gelişme bağımsız olmayıp tam tersine bağımlıdır. Çevresel kapitalizmin başlıca üç niteliği şunlardır: ulusal kesimde tarımsal ve ticari kapitalizmin üstünlüğü; egemen durumda olan yabancı sermayeye bağlı bir yerli burjuvazinin oluşması; emperyalizmin egemenliği altındaki bu ülkelere özgü bir bürokratik gelişme eğilimi. Dünya pazarlarıyla bütünleşme temeline dayanan büyüme, çevrenin merkeze bağımlılığını büsbütün artırmakta ve azgelişmişliğini daha da ağırlaştırmaktadır. Çevre ülkelerinin “geçiş” sorunsalı, çevresel, bağımlı ve dünya iktisadi sistemiyle bütünleşmiş bir kapitalizmden, sosyalist tipte özmerkezci ulusal bir gelişme modeline geçmeyi sağlayacak bir strateji saptamaktır.
• Tekelci devlet kapitalizmi (özellikle Fransız komünist partisi iktisatçılarının gözünde), kapitalizmin, kâr oranındaki düşme eğilimini önlemek amacıyla devletin rolünün güçlendirilmesini zorunlu kılan bir aşamasını belirtir. Devlet, tekelci üretimi mali açıdan kamu kaynaklarıyla besleyerek (sübvansiyonlar, faiz indirimleri, vergi avantajları), tekellere düzenli pazarlar sağlayarak (silahlanma, kamu kesimi), ranta- bilitesi düşük iktisadi kesimlerin giderlerini üstlenerek ve üretim için gerekli altyapıyı kurarak iktisadi yaşama gittikçe artan bir biçimde müdahale eder.
Kaynak: Büyük Larousse
X-Sözlük Konusu: ne demek anlamı tanımı.
SİLENTİUM EST AURUM
