Yerleşme Nedir?
SMD MiSiM
YERLEŞME a. Yerleşmek eylemi.
—Coğ. Coğrafi bir bütünlüğü olan belirli yer; küçük yerleşme alanı.
—Huk. Yerleşme alanı -> ALAN.
—Sterkim. Bir ya da daha çok kimyasal . bağla kendi aralarında birbirlerine bağlanan atomlar üzerine bağlanmış atom ya da köklerin üçboyutlu düzenlenimi. (Bk. ansikl. böl.) [Eşanl. KONFORMASYON]
—Uluslarar. huk. Yerleşme antlaşması, sözleşmeci devletin vatandaşını öteki söz- leşmeci devletin ülkesinde ayrıcalıklı bir konuma getiren antlaşma.
—ANSİKL. Sterkim. Kimyanın tüm dallarını kapsamakla birlikte, yerleşme kavramını, özellikle büyük bir gelişme gösterdiği karbon kimyası çerçevesinde incelemek daha doğru olur. Etan molekülü (H3C —CH3), Nevvman'ın simgesel gösterimine göre uygun biçimde betimlenebilir: gözlemci C—C bağının ekseni içinde, C—C parçası dışında yer alırsa, üst üste çakışmış üç kollu bir yıldız görür; bu kollarda, burulma açısı da denen ikidüzlemli açı, iki kol arasında (her biri bir yıldızda) O'dan 360° dereceye dek değişebilen tüm değerleri alabilir Her açıya, C—C bağına göre farklı bir yerleşme denk düşer (dolayısıyla sonsuz sayıda yerleşme söz konusudur). Buna karşılık C--H bağına göre bir yerleşme (H3C—CH2—H) yoktur; çünkü C—H bağının silindirsel bir simetrisi vardır ve tasarlanabilen tüm yerleşmeler birbirine eşdeğerdir.
Bir molekülde silindirsel olmayan birden çok bakışımlı bağ varsa, bu bağların her biri için değişik yerleşme biçimleri tanımlanabilir; dolayısıyla sonsuz sayıda yerleşme ortaya çıkar. Örneğin propanın (CH3—CH2—-CHj) silindirsel olmayan bakışımlı iki C—C bağı vardır ve bunların her biri için sonsuz sayıda yerleşme sözkonu- sudur. Etanda yalın bağa göre ortaya çıkan yerleşmeler, molekül yerleşmeleriyle çakışırken, propanda bir C—C bağına bağlı bulunan yerleşmelerden daha çok molekül yerleşmesi vardır. Yerleşme kavramı, atomlardan birinin bir karbon atomu olmaması (örneğin CH3—OH’ın durumu), karbon atomlarından biri ya da ikisinin çifte bağlı atomlar olması (örneğin CH3—CH= CH2 ve H2C=CH-CH= CH2'nin durumu), hatta iki karbon atomunun çifte bağla birbirine bağlanmış olmasına göre (örneğin CH3—CH==CH—CH3' ün durumu), yalın bir bağa bağlı olarak daha da genişletilebilir.
Her bir molekül yerleşmesine bir yerleşme izomeri ya da bir yerleşik izomer denk düşer. Etan ve propanın sonsuz sayıda yerleşik izomeri bulunabilir. Bir molekülün en kararlı yerleşik izomerleri yerleşik çözümleme yoluyla saptanabilir.
• Yerleşmelerin adlandırılması. Yalın bir bağın simgesel Newman gösteriminde biri ön, diğeri arka atom üzerinde bulunan iki bağ göz önüne alındığında, birinci bağa göre çevre düzlemli (ikidüzlem açısı 0° ya da 180°'ye çok yakındır) ve klinal yerleşmelerden (ikidüzlem açısı 0° ve 180°' den farklıdır) söz edilir; ikidüzlem açısı 90°'den küçükse bu tür yerleşmelerin adlandırılmasında eş; 90°'den büyükse karşıt önekleri kullanılır. Karşıt çevre düzlemli ve senklınal (60°) yerleşmelere, kaymış yerleşmeler, eş çevre düzlemli ve antikli- nal (120°) yerleşmelere tutulum yerleşmeleri denir.
Göz önüne alınacak bağların seçimi, bu bağların taşıdığı ornatanlara bağlıdır. Karşılaştırma ornatanları şu üç ilkeye göre seçilir:
1. Altı ornatanın tümü de farklıysa, salt biçimlenmelerde yararlanılan ardışık kurallar uygulanır;
2. bir atom üzerinde, bir ornatan kendi türünün tek ornatanı ise karşılaştırma orna- tanı olarak seçilir;
3. bir atom üzerinde tüm ornatanlar özdeşse, en küçük ikidüzlemli açıyı oluşturan ornatan seçilir.
Yalnız iki yerleşmenin bulunduğu çifte bağlar durumunda, çift bağın her atomunun ornatanları, salt biçimlenmedeki ardışık kurallara göre sıralanır. Öncelikli or- natanları taşıyan bağların ikidüzlemli açısı sıfır ise, bu tür bir yerleşmeye Z yerleşmesi (alm. zusammen, birlikte'den), iki düzlem açısı 180° ise, böyle bir yerleşmeye E yerleşmesi (alm. entgegen, karşıt' tan) denir.
• Proteinlerin ve nükleik asitlerin yerleşmesi. Ardışık olarak peş peşe sıralanmış çok sayıda C—C ve C—N bağlan taşıyan proteinlerde sonsuz sayıda yerleşmeler olabilir. Gerçekte bu yerleşmeler iki ana gruba ayrılır Yuvarsı proteinlerdeki normal yerleşme, a konumunda helis yerleşmesidir; bu yerleşmede C—C ve C—N bağ larının meydana getirdiği zincir, adımı 0,54 nm olan bir helis biçiminde bir sarmal oluşturur. Helis, zincirin kimi noktalarında burulur ve helisel bütün, yuvar biçiminde kendi üzerine katlanır. Lifsi proteinlerde birbirlerine paralel olarak sıralanan zincirlerin oluşturduğu zikzak biçiminde bir yer leşme (/3- yerleşmesi de denir) vardır; bü tüne, oluklu bir sac görünüşü veren bu zincirlerin dalga boyu 0,72 nm'dir.
Nükleik asitlerde ardışık olarak sıralanan çok sayıda P—O, C—O ve C—C bağı vardır. Bu bileşiklerde normal olarak sonsuz sayıda bir yerleşme yoktur; bunun yerine iki katlı bir helis bulunur; çapı 2 nm olan bu helisin adımı 3,4 nm'dir; bu da iki kattan her birinin sabitleşmiş bir yerleşmesine denk düşer.
Sponsorlu Bağlantılar
—Huk. Yerleşme alanı -> ALAN.
—Sterkim. Bir ya da daha çok kimyasal . bağla kendi aralarında birbirlerine bağlanan atomlar üzerine bağlanmış atom ya da köklerin üçboyutlu düzenlenimi. (Bk. ansikl. böl.) [Eşanl. KONFORMASYON]
—Uluslarar. huk. Yerleşme antlaşması, sözleşmeci devletin vatandaşını öteki söz- leşmeci devletin ülkesinde ayrıcalıklı bir konuma getiren antlaşma.
—ANSİKL. Sterkim. Kimyanın tüm dallarını kapsamakla birlikte, yerleşme kavramını, özellikle büyük bir gelişme gösterdiği karbon kimyası çerçevesinde incelemek daha doğru olur. Etan molekülü (H3C —CH3), Nevvman'ın simgesel gösterimine göre uygun biçimde betimlenebilir: gözlemci C—C bağının ekseni içinde, C—C parçası dışında yer alırsa, üst üste çakışmış üç kollu bir yıldız görür; bu kollarda, burulma açısı da denen ikidüzlemli açı, iki kol arasında (her biri bir yıldızda) O'dan 360° dereceye dek değişebilen tüm değerleri alabilir Her açıya, C—C bağına göre farklı bir yerleşme denk düşer (dolayısıyla sonsuz sayıda yerleşme söz konusudur). Buna karşılık C--H bağına göre bir yerleşme (H3C—CH2—H) yoktur; çünkü C—H bağının silindirsel bir simetrisi vardır ve tasarlanabilen tüm yerleşmeler birbirine eşdeğerdir.
Bir molekülde silindirsel olmayan birden çok bakışımlı bağ varsa, bu bağların her biri için değişik yerleşme biçimleri tanımlanabilir; dolayısıyla sonsuz sayıda yerleşme ortaya çıkar. Örneğin propanın (CH3—CH2—-CHj) silindirsel olmayan bakışımlı iki C—C bağı vardır ve bunların her biri için sonsuz sayıda yerleşme sözkonu- sudur. Etanda yalın bağa göre ortaya çıkan yerleşmeler, molekül yerleşmeleriyle çakışırken, propanda bir C—C bağına bağlı bulunan yerleşmelerden daha çok molekül yerleşmesi vardır. Yerleşme kavramı, atomlardan birinin bir karbon atomu olmaması (örneğin CH3—OH’ın durumu), karbon atomlarından biri ya da ikisinin çifte bağlı atomlar olması (örneğin CH3—CH= CH2 ve H2C=CH-CH= CH2'nin durumu), hatta iki karbon atomunun çifte bağla birbirine bağlanmış olmasına göre (örneğin CH3—CH==CH—CH3' ün durumu), yalın bir bağa bağlı olarak daha da genişletilebilir.
Her bir molekül yerleşmesine bir yerleşme izomeri ya da bir yerleşik izomer denk düşer. Etan ve propanın sonsuz sayıda yerleşik izomeri bulunabilir. Bir molekülün en kararlı yerleşik izomerleri yerleşik çözümleme yoluyla saptanabilir.
• Yerleşmelerin adlandırılması. Yalın bir bağın simgesel Newman gösteriminde biri ön, diğeri arka atom üzerinde bulunan iki bağ göz önüne alındığında, birinci bağa göre çevre düzlemli (ikidüzlem açısı 0° ya da 180°'ye çok yakındır) ve klinal yerleşmelerden (ikidüzlem açısı 0° ve 180°' den farklıdır) söz edilir; ikidüzlem açısı 90°'den küçükse bu tür yerleşmelerin adlandırılmasında eş; 90°'den büyükse karşıt önekleri kullanılır. Karşıt çevre düzlemli ve senklınal (60°) yerleşmelere, kaymış yerleşmeler, eş çevre düzlemli ve antikli- nal (120°) yerleşmelere tutulum yerleşmeleri denir.
Göz önüne alınacak bağların seçimi, bu bağların taşıdığı ornatanlara bağlıdır. Karşılaştırma ornatanları şu üç ilkeye göre seçilir:
1. Altı ornatanın tümü de farklıysa, salt biçimlenmelerde yararlanılan ardışık kurallar uygulanır;
2. bir atom üzerinde, bir ornatan kendi türünün tek ornatanı ise karşılaştırma orna- tanı olarak seçilir;
3. bir atom üzerinde tüm ornatanlar özdeşse, en küçük ikidüzlemli açıyı oluşturan ornatan seçilir.
Yalnız iki yerleşmenin bulunduğu çifte bağlar durumunda, çift bağın her atomunun ornatanları, salt biçimlenmedeki ardışık kurallara göre sıralanır. Öncelikli or- natanları taşıyan bağların ikidüzlemli açısı sıfır ise, bu tür bir yerleşmeye Z yerleşmesi (alm. zusammen, birlikte'den), iki düzlem açısı 180° ise, böyle bir yerleşmeye E yerleşmesi (alm. entgegen, karşıt' tan) denir.
• Proteinlerin ve nükleik asitlerin yerleşmesi. Ardışık olarak peş peşe sıralanmış çok sayıda C—C ve C—N bağlan taşıyan proteinlerde sonsuz sayıda yerleşmeler olabilir. Gerçekte bu yerleşmeler iki ana gruba ayrılır Yuvarsı proteinlerdeki normal yerleşme, a konumunda helis yerleşmesidir; bu yerleşmede C—C ve C—N bağ larının meydana getirdiği zincir, adımı 0,54 nm olan bir helis biçiminde bir sarmal oluşturur. Helis, zincirin kimi noktalarında burulur ve helisel bütün, yuvar biçiminde kendi üzerine katlanır. Lifsi proteinlerde birbirlerine paralel olarak sıralanan zincirlerin oluşturduğu zikzak biçiminde bir yer leşme (/3- yerleşmesi de denir) vardır; bü tüne, oluklu bir sac görünüşü veren bu zincirlerin dalga boyu 0,72 nm'dir.
Nükleik asitlerde ardışık olarak sıralanan çok sayıda P—O, C—O ve C—C bağı vardır. Bu bileşiklerde normal olarak sonsuz sayıda bir yerleşme yoktur; bunun yerine iki katlı bir helis bulunur; çapı 2 nm olan bu helisin adımı 3,4 nm'dir; bu da iki kattan her birinin sabitleşmiş bir yerleşmesine denk düşer.
Kaynak: Büyük Larousse
X-Sözlük Konusu: ne demek anlamı tanımı.
