Doğal Afetler - Tsunami

Tsunami Nedir? Tsunami Neden oluşur?

Japonca'da "liman dalgası" anlamına gelen tsunami sözcüğü; okyanus ya da denizlerin tabanında oluşan deprem, volkan patlaması ve bunlara bağlı taban çökmesi, zemin kaymaları gibi tektonik olaylar sonucu denize geçen enerji nedeniyle oluşan uzun periyotlu deniz dalgasını temsil eder

Tsunami sözcüğü, dünya dillerine 15 Haziran 1896'dan sonra girmiştir. Japonya'da, 21000 kişinin hayatını kaybettiği Büyük Meiji Tsunamisi'nden sonra Japonlar'ın yaptığı yardım çağrılarıyla dünya dillerine kendiliğinden yerleşmiştir.

Tsunamiden sonra oluşan dalganın diğer deniz dalgalarından farkı; su zerreciklerinin sürüklenmesi sonucu hareket kazanmasıdır. Derin denizde varlığı hissedilmezken, sığ sulara geldiğinde dik yamaçlı kıyılarda ya da V tipi daralan körfez ve koylarda bazen 30 metreye kadar tırmanarak çok şiddetli akıntılar yaratabilen bu dalga; insanlar için deprem, tayfun, çığ, yangın ya da sel gibi bir doğal afet haline gelebilmektedir.


Tsunami ilk oluştuğunda tek bir dalgadır ancak kısa bir süre içerisinde üç ya da beş dalgaya dönüşerek çevreye yayılmaya başlar. Bu dalgaların birincisi ve sonuncusu çok zayıftır ancak diğer dalgalar etkilerini kıyılarda şiddetli biçimde hissettirebilecek bir enerjiyle ilerlerler. Bu nedenle depremlerden kısa bir süre sonra kıyılarda görülen yavaş ama anormal su düzeyi değişimi ilk dalganın geldiğini gösterir. Bu değişim, arkadan gelecek olan çok kuvvetli dalgaların ilk habercisi de olabilir.

Tsunamiden Korunmak İçin Ne Yapılabilir?
• Deniz kıyısında yerleşim yeri seçerken; tsunami riskini de diğer doğal afetler(deprem, sel, tayfun vb.) gibi değerlendirmek alınabilecek ilk önlemdir.
• Küçük bir depremde bile Tsunami olabilir. Hemen yüksek yerlere doğru gidilmelidir.
• Deniz yanında yalıyar biçiminde yüksek bir yamaç varsa hemen yüksek yerlere doğru gidin.
• Tsunami'nin ilk dalgası geldikten sonra tehlikenin geçtiğini sanmayın bazen ikinci dalga ilk dalgadan daha büyük olabilir.
• Tsunami’nin deniz kıyısına ilk gelişi su düzeyinin anormal biçimde (depremin büyüklüğüne, oluş şekline ve türüne ve deniz durumuna göre yaklaşık 10-15 dakika içerisinde) yükselmesi ya da çökmesiyle kendini belli eder. Tsunami’nin bu öncü zayıf ilk dalgası, arkasından gelecek olan iki ya da üç kuvvetli dalganın habercisidir. Bu durumda yapılacak tek şey; kıyıdan uzaklaşmaktır. Deniz içerisinde seyir halinde bulunanlar ise kıyıdan uzaklara, derin sulara giderek dalganın kendilerine ve deniz taşıtına vereceği zararı azaltabilir hatta önleyebilir. Deniz kıyısında olanlar içinse, denizden uzaklara ve yükseklere gitmek zorunludur.

Kaynak: TÜBİTAK, Bilim Teknik

Tsunami çince bir sözcüktür.Gelgit dalgasıda denir.Volkanik patlamalarda veya okyanusta yakın yerlerde olabilen bir dalgadır.Tsunami hızlıdır.Hızı jet hızıyla aynıdır.Dünyayı büyük bir hızla dolaşabilirdir.Başlangıçta küçük olan dalgalar adeta hayat durdurur.İnsanlar tabiatlabaş ederek ve yardım alarak hayattalar.Tsunami okyanus kıyısında yaşayanlar için büyük ve hayati bir tehllikedir.Tsunami okyanuslaran doğar bize zarar verir. tsunami selden farklıdır.Çünkü:sel yağmurdan oluşur.Ve her mevsim olur.Eski insanlar kendilerini nasıl koruyorlar bilmem.Tsunaminin hızı çok olduğu için tooprak bunu zor emer. metalix kızmaz kızacağı yerde güçlendirir.Metalix

Deprem,yanardağ patlaması ya da toprak kayması gibi yer hareketlerinin deniz tabanında meydana getirdiği alçalma ya da yükselme nedeniyle oluşan dev deniz dalgalarına tsunami denir.Her ne kadar gel-git dalgası olarak da adlandırılsa da tsunaminin gel-gitle bir ilgisi yoktur.Tsunami dalgaları saatte 950 km’ye varan çok yüksek hızda ilerlerler.Genellikle okyanuslarda görülür ve kıyıya yaklaştıkça hızı düşer ama yüksekliği artar.Sığ sulardaki bir tsunami dalgasının yüksekliği 30 metreden fazla olabilir.Tsunami dalgaları bir anda ortaya çıktıkları ve çok hızlı ilerledikleri için,tsunami tehlikesi olan bölgelerde uyarı sistemleri kurulmuştur.Özellikle,depremlerin ve yanardağ patlamalarının sık görüldüğü Büyük Okyanusa kıyısı olan Japonya,Kuzey ve Güney Amerika ülkeleriyle,adalarda çok sayıda gözlem istasyonu bulunur.

TSUNAMİ
Tsunami Japonca’da ‘’Liman Dalgası’’ anlamına gelir. Tsunamiye Türkçe olarak süpürtü diyebiliriz. Süpürtü, depremle beraber çıkan ürenin yani enerjinin deniz tabanından sürüklenerek kıyıya doğru atılması olayıdır.
Tsunami dalgaları deprem öncesinde ve deprem esnasında yerde oluşan göçükler neticesinde, oluşan hacim artışıyla yer kaymalarına sebebiyet verebilir. Tsunamiyi doğuran, deniz tabanındaki depremler, volkanik patlamalardır. Ayrıca gök taşı düşmesi de tsunamiye sebebiyet verebilir. Deniz tabanında deprem olduğunda, tabanın üzerindeki milyarlarca ton suya çok hızlı bir şekilde enerji geçişi olur. Buda suyun sığ yerlere doğru hızla hareket etmesine yol açar. Tsunami ilk olarak tek bir dalga şeklinde oluşur ancak çok kısa bir sürede 5-6 dalgaya ayrılarak hızla sığ yerlere ilerler. Tsunami dalgaları devasa gel-git dalgalarıdır. Bunlara ‘’Dalga Treni’’ denir. Dalga sığ sulara girdiğinde hızı azalır ancak yüksekliği artar.Tsunami esnasında, dalga boyları oldukça küçüktür ancak hızları çok büyüktür. Bunlar özellikle derin denizlerde ve açık denizlerde görülen olaylardır. Bu dalgalar kıyıya geldiği zaman yükseklikleri artar ve bunlar kütlesel olarak çarpma gösterirler, daha sonra geri çekilirler. Kırığın durumuna göre, denizde önce bir geri çekilme ve daha sonra ise çok hızlı bir biçimde geri gelme olur. Geri gelen su kütlesinin, depremin büyüklüğüne göre vuruşu binlerce ton olacağı için bundan herhangi bir kaçış yoktur. Bir insana vurduğu zaman, doğrudan doğruya içine alır.


Tsunami sonucu oluşan bir dalganın hızı saate 1000 km’ye çıkabilir. Buda dalganın bir uçakla aynı hızda hareket etmesi anlamında gelir. Oluşan Dalgaların boyu ise 40-50 metreye kadar çıkabilir. Öyle ki 15 Haziran 1986’da ki Meiji depremi sonrası meydana gelen tsunami dalgalarının boyu 38 metreyi aşmıştır. Dalgaların bu kadar yüksek olmasının sebebi tonlarca suyun sığ sulara geldiği zaman, dik yamaçlı kıyılarda ya da V tipi daralan körfez ve koylara hızla tırmanmasıdır.

Tarihte önemli tsunamiler olmuştur; Minos (İ.Ö. 1630), Cascadia (1700), Lizbon (1755), Sanriku (1896), Aleut Adaları (1946), Şili (1960), Papua Yeni Gine(1998), Endonezya(2004), Japonya(2011)’dır.