Ebu Mansur el-Matüridî

Maturidi,

tam adı ebu mansur muhammed BİN MAHMUD EL-HANEFİ ELMÜTEKELLİM EL- MATURİDİ ESSEMERKANDİ (d. y. 852, Maturid, Semerkand - ö. 944, Semerkand), İslam kelam bilgini.

Sünniliğin üç büyük itikadi mezhebinden biri olan Maturidiyenin kurucusudur. Yaşamına ilişkin ayrıntılı bilgi yoktur. Hanefi bir çevrede yetişti. Kelam, mezhepler tarihi, fıkıh usulü ve tefsir alanlarında uzmanlaştı. Mutezilenin ve Şiiliğin eleştirisi çerçevesinde Ebu Hanife’nin itikadi görüşlerini sistemleştirdi, kelam öğretisinin doğruluğunu akli ve nakli delillerle kanıtlamaya çalıştı.
Maturidi, dinin temelleri konusunda nakle (Kuran ve sünnet) bağlı kalmakla birlikte akla da büyük önem verdi. Bu nedenle inanç konularında taklitçiliği şiddetle eleştirdi. Ona göre dinin kavranmasında düşünce vazgeçilmez bir öğeydi. İnsana aklını kullanmaktan vazgeçmeyi telkin eden, şeytani vesveseden başka bir şey değildi. Çünkü ancak şeytan kişiyi aklının semeresinden caydırmak isteyebilirdi. Akıl ve düşünce konusundaki bu tutumuyla Maturidi büyük ölçüde Mutezileye yaklaşıyordu. Bununla birlikte, müteşabih (anlamı belirsiz, çeşitli biçimlerde yorumlanabilir) âyetlerin yorumlanmasına karşı çıktı. Örneğin Tanrı’ nın arşa oturması (istiva) konusundaki âyetin belli bir anlamda açıklanamayacağını, yalnızca Tanrı bu âyetle neyi kastediyorsa ona inanılması gerektiğini savundu.

Kaynaklar Maturidi’nin çok sayıda yapıtından söz etmekle birlikte bunlardan yalnız ikisi Maturidiyenin temel yapıtı olan Kitabü’t-Tevhid’le (1970) Tevilatü’l-Kuran adlı Kuran yorumu günümüze ulaşabilmiştir. Maturidi tefsir konusundaki derslerinden oluşan ikinci yapıtında kelam konularına da değinmekte, başta Mutezile olmak üzere çeşitli İslam kelam okullarını eleştirmektedir.

Günümüze ulaşamamış yapıtlarından başlıcaları Mutezilenin eleştirisine yönelik Reddü Ev alili’l Edille li’l-Ka’bi ve Beyanü Vehmi’l-Mutezile, Karmatiyenin eleştirisine yönelik Reddü ala Usuli’lKaramita, Şiiliğin eleştirisine yönelik Reddü Kitabü’l-İmame li Ba’zi’rRevafıza, kelam bilimine ilişkin Kitabü’l-Makalat fi’l-Kelam, fıkha ilişkin Mehazü’ş-Şer’iye ve fıkıh usulüne ilişkin Kitabü’l-Cedel’ d.

EL-MATÜRİDİ

(Ebu Mansur Muhammet bin Muhammet)
Türk kelam bilgini, mezhep kurucusu
(Matürid, Semerkand, ? - ay. y. 944).

Yaşamı hakkında çok az bilgi vardır. Mutezilenin sünnet ehline ve düşüncelerine karşı saldırıya geçtiği bir dönemde adını duyurdu. Sünnet ehlini Irak'ta Ebülhasan el-Eşari, Mısır'da et-Tahavi, Mayeraünnehir'de ise Matüridi savundular. Üçü de mutezilenin sünnet ehlini eleştirirken kullandığı mantıksal kanıtlardan yararlandı. Ebu Hanife'nin kurduğu mezhebin (hanefilik) temsilcisi olmakla birlikte, mezhebi savunmasında Eşari' den ayrıldığı noktalar vardır.

Dinsel konularda ikisi arasındaki farklar bazılarına göre on üç, bazılarına göre ise kırk kadardır. Osmanlı din bilginlerinden Kadızade, matüridilik mezhebinin öteki mezheplerle olan ayrılıklarını göstermek amacıyla Mümeyyizâtu mezheb il-mâtûridiyye an il -mezâhib il-gayriyye adlı bir kitap yazmıştır. Matüridi'riin başlıca yapıtları: Kitâb üt -tevhid, Kitâb ül-makalât, Kitâbu beyâni vehm il-mutezile’dir.