Göl Göl Nedir
Oluşması genellikle tektonik, volkanik vb. olaylara bağlı olan, toprakla çevrili, derin ve geniş, Tuzlu veya tuzsuz durgun Su örtüsüne Göl denir.
Göller
GÖL, karalar üzerindeki çanaklarda biriken, Okyanuslarla bağlantısı olmayan durgun su birikintilerine denir.Göllerin büyüklükleri,derinlikleri ve kimyasal özellikleri farklıdır. Yeryüzündeki bütün Göllerin alanı yaklaşık 2.5 milyon km²dir. Bu alan karalar yüzölçümünün %1.8dir. Dünya üzerinde en geniş Göl Hazar Gölü olup,en derin göl ise Baykal Gölü’dür. Deniz seviyesinden en aşağıda bulunan göl;Lût, en yüksekte bulunan göl ise Titicaca Gölü’dür.
Göllerin oluşumu,beslenme şartları ve sularının kimyasal yapıları değişik coğrafi faktörlere bağlıdır. Göllerin su Sıcaklığı ve tuzluluk oranları genellikle enleme bağlanabilir. Çoğunlukla Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe göl sularının tuzluluğu ve sıcaklılığı azalma göstermektedir.
Göl sularının tuzluluk oranları birbirinden farklıdır.Göl suyunu dışarı boşaltıyorsa hem açık havzadır,hem de suları tatlıdır. Eğridir, Beyşehir, Manyas, Ulubat Gölleri gibi. Suyunu dışarıya boşaltamayan gölleri hem acı ( tuzlu )dır, hem de kapalı havzadır. Tuz,Burdur,Acıgöl gibi. Volkanik bölgelerden geçen akarsuların beslediği göllerin Suyu sodalı olur. Van Gölü gibi.
Göle dökülen fazla sular,göl suları göl çanağının bir yerinden akış bulur ve denize açılır.Gölün sularını denize boşaltan akarsuya gideğen ( göl ayağı ) denir.Göl sularının kimyasal özelliği,göl sularında erimiş halde bulunan oksitler,silikatlar,sülfatlar ve karbonhidratlara bağlıdır.
Yeryüzünde büyük ve derin Göller topluca bulunduğu gibi tek tek bulunan Göller de vardır.Yeryüzünde başlıca göl bölgeleri şöyledir:
- Afrika’nın doğusunda yer alan ve çöküntü hendeklerinde bulunan göller.
- Asya ‘da Hazar Gölü ve çevresindeki göller.
- K.Avrupa ve Amerika’da buzul aşındırması sonucu oluşan göller.
Göllerin bu şekilde yaygın olarak görüldüğü yerlere “Göller Bölgesi” denir.Ör->Antalya Bölümü’ndeki Göller Yöresi, G.Marmara Bölümü’ndeki göller.
Gölleri içinde bulundukları çanaklara göre iki ana grupta toplanır.
1)
Set Gölleri : Bu göller çoğunlukla uzun bir çukurluğun yada vadilerin önünün herhangi bir setle kapanması ve bu setin gerisinde Suyun birikmesiyle oluşurlar.
a)
Alüviyal Set Gölleri : Akarsuların taşıdıkları alüvyonları,bir vadi,bir ova ya da körfezin önünde biriktirmesi ile oluşan göllerdir.Ör-> Köyceğiz, Moğan, Eymir,
b)
heyelan Set Gölleri : Heyelan sonucu akarsu vadilerini kapanması sonucu ile oluşan göllerdir.Ör-> Sera, Tortum, Abant,Sülük, Yedigöller .
c)
Volkanik Set Gölleri : Bu göller patlamalar sırasında çıkan lavların,akarsu ya da çukurlukların önünü kapatmasıyla meydana gelen Göllere denir. Van Gölü çevresinde yer alan Balık, Erçek,Nazik, Bulanık lavlarının vadi önlerini kapatması ile oluşmuştur.
Bununla birlikte D.Anadolu Bölgemiz’de birçok irili ufaklı lav set gölleri bulunmaktadır.Bunlar; Çıldır, Haçlı Gölleri.
d)
Kıyı Set Gölleri : Körfez ya da koyların ön taraflarının dalga biriktirmesi sonucu kapatılmasıyla oluşan göllere denir.
Bu tür göller genellikle deltaların gelişimi sırasında oluşurlar.Ülkemizde kıyı set Göllerine en güzel örnekler Marmara Denizi’nin kuzeyinde yer alan Küçük ve Büyük Çekmece Gölleri ile Terkos Gölü’dür. Bu göllere aynı zamanda deniz kulağı ya da lagün de denir.
e)
Baraj Set Gölleri : İnsanlar tarafından Elektrik enerjisi elde etmek,sulama ve içme suyu sağlamak ya da su taşkınlıklarını önlemek için akarsu vadilerinin önlerinin çeşitli yapay setlerle kapatılması sonucu oluşan göllerdir.
Ülkemizdeki akarsu vadilerinin derin olması baraj yapımını kolaylaştırmıştır.Buna bağlı olarak ülkemizde hidro elektrik potansiyeli fazla olmuştur.Başlıca Göllerimiz şunlardır:
FIRAT → Atatürk, Karakaya, Keban, Özlice, Sürgü
DİCLE → Deve Geçidi, Kralkızı, Dicle, Batman, Ilısu
ARAS → Arpaçay
KIZILIRMAK → Hirfanlı, Kesikköprü, Kapulukaya, Altınkaya ,
YEŞİLIRMAK → Almus, Hasan Uğurlu, Suat Uğurlu
SAKARYA → Porsuk, Sarıyar, Çubuk- 1,Çubuk- 2, Kurtboğazı, Bayındır
SEYHAN → Seyhan,Çatalan
CEYHAN → Kartalkaya,Menzelet,Aslantaş
TARSUS ÇAYI → Berdan
GÖKSU → Kayraktepe
MANAVGAT → Oymapınar,Manavgat
B.MENDERES → Adıgüzel,Kemer
GEDİZ → Demirköprü
f)
Moren Set Gölleri : Akarsu önlerinin morenler tarafından doldurulması sonucu oluşurlar.Kutuplar çevresindeki ülkelerde görülür. ABD, Kanada sınırındaki Superior, Büyük Esir, Büyük Ayı, Erie, Michigan Gölleri örnektir.
2)
Yerli Kaya Gölleri : İç ve dış kuvvetlerin etkisiyle oluşan doğal çanakların Suyla dolması sonucu oluşan göllerdir. Bu göller, çanağı oluşturan iç ve dış kuvvete göre isim alır.
a)
Tektonik Göller : Yer kabuğundaki kıvrılma,kırılma vb. Olaylarla oluşan çanaklardır.Ülkemizde fay hatları ile çöküntü alanları oldukça yaygın olduğundan bu tür göllere sıkça rastlanır.
Marmara Bölgesi’nde Sapanca, İznik, Manyas, Ege Bölgesi’nde Simav, Göller Yöresi’nde Beyşehir, Eğirdir, Acıgöl, Burdur, Ilgın, Akşehir, Eber, Suğla, Kovada, İç Anadolu Bölgesi’nde Tuz Gölü, Seyfe ve Tuzla, D.Anadolu Bölgesi’nde Van Gölü, Hazar, Hozapin gölleri tektonik göllere örnektir.
b)
Karstik Göller : Kireçli,kalkerli ve jipsli kayaların bulunduğu karstik arazilerde suların eritmesi sonucu oluşan çanaklara daha sonra suların dolmasıyla oluşmuş göllerdir.
Ülkemizde karstik göllere daha çok Göller Yöresi’nde rastlanır. Kestel, Avlan, Salda, Suğla ve Obruk Platosunda yer alan Kızılören birer karstik göldür.
Aynı şekilde Göller Yöresi’nde yer alan Eğirdir,Beyşehir,Burdur ve Kovada gibi göllerin oluşumunda karstlaşmanın yanında tektonik hareketler de etkili olmuştur.
c)
Krater Gölleri : Volkanizma faaliyetleri sonucunda değişik şekillerde oluşan krater çukurlarının sularla dolması sonucu oluşan göllerdir.
Ülkemizde krater Göllerinin en çok bilineni Nemrut Dağı’nın kraterinde oluşmuş Nemrut Krater Gölü’dür.Isparta’da yer alan Gölcük Gölü de bir krater gölü sayılabilir.İç Anadolu’da yer alan Meke Gölü,volkanik Gazların patlamasıyla oluşan bir maar çukurunun suyla dolması sonucu oluşmuştur.
d)
Buzul Gölleri : Buzulların oluşturduğu çanaklarda suların birikmesiyle oluşmuşlardır.Bu tür göllere İskandinav Yarımadası ile Kanada’nın kuzeyinde sıkça rastlanır.Örneğin Finlandiya göller yöresi olarak bilinir.Finlandiya’da yer alan göllerin çoğu buzul gölleridir.
Ülkemizde bu göllere fazla rastlanmaz.Ancak Buzul,Kaçkar,Ağrı,Erciyes ile Toros Dağları’nın yüksek kısımlarında yer yer bu tür küçük göller görülebilmektedir.
Ülkemizdeki Göllerden tarım alanında sulama amaçlı, içme suyu elde etmede, su ürünleri üretiminde,ulaşımda,tuz elde etmede ve turizm faaliyetlerinde yararlanılmaktadır.
Türkiyedeki Göller - Türkiyenin Gölleri - Göllerimiz
1)
Karadeniz Bölgesi’ndeki Göller : Bölgedeki irili ufaklı göllerin büyük kısmı heyelan set gölleri grubunda yer alır.Başlıcaları Sera,Tortum Zinav,Abant ve Yedigöller’in tamamı heyelan set gölleridir.
2)
Marmara Bölgesi’ndeki Göller : Bölgenin güney ve güneydoğusunda yer alan Kuş,Ulubat,İznik Gölleri tektonik birer çukurluğa yerleşmiş tektonik göllerdir.Bölgenin doğusunda yer alan Sapanca Gölü Sakarya Irmağı’nın taşıdığı alüvyonlarla oluşmuş alüvyal set gölüdür.Çatalca Yarımadası’ndaki K.Çekmece,B.Çekmece ve Durusu Gölleri birer kıyı set gölüdür.Bursa Uludağ’da Aynalı,Karagöl,Kilimli,Buzlu göl gibi pek çok küçük sirk gölleri yer almaktadır.
3)
Ege Bölgesi Gölleri : Göl bakımından fakir bölgelerimiz arasında yer alır.Bölgenin başlıca gölleri Marmara ve Çamiçi Gölleri’dir.Bu göller birer alüvyal set gölüdür.
4)
Akdeniz Bölgesi Gölleri : Türkiye’de göl bakımından en zengin bölgedir. Köyceğiz Gölü bölgenin batısında yer alan Alüvyon set gölüdür.Göller Yöresi’ndeki başlıca göller; Beyşehir, Eğirdir, Burdur, Acıgöl, Salda, Suğla, Kestel Gölleri’dir. Burdur suları acı tektonik polye,Acıgöl suları acı ve tuzlu tektonik polye, Beyşehir ve Eğirdir suları tatlı tektonik polye gölleridir. Salda, Avlan, Suğla ve Kestel Gölleri yaz mevsiminde ortadan kalkan birer polye gölleridir.
5)
Doğu Anadolu Bölgesi Gölleri : Van Gölü 3878 km²’lik yüzölçümüyle Türkiye’nin en büyük gölüdür.Nemrut ve Süphan Yanardağları’nın çıkardığı malzemelerin Van Çukurluğu’nu tıkamasıyla oluşmuş volkanik set gölüdür.Kapalı havzada yer alan bu gölün suları sodalıdır.Nemrut Gölü, Nemrut Dağı kalderasına yerleşmiş bir krater gölüdür,suları sıcaktır.Hazar Gölü, G.Doğu Toroslar’da bir grabene yerleşmiş Dicle Irmağı’nın doğduğu suları tatlı tektonik bir göldür. K.Doğu’da suları tatlı olan Çıldır Gölü’de bir tektonik göldür.
6)
İç Anadolu Bölgesi Gölleri : Türkiye’nin en büyük kapalı havzasında yer alan Tuz Gölü bu bölgededir. Tektonik bir çukurluğa yerleşen bu gölün suları dışarıya akışı olmadığından tuzludur.Türkiye tuzunun %25’i buradan karşılanır.Türkiye’nin en büyük 2.gölüdür. Akşehir Gölü tektonik bir göldür,suları acıdır. Eber Gölü de tektonik bir göldür,suları acıdır.Eymir ve Mogan Gölleri,Ankara yakınlarda alüvyal setleşme ile oluşmuş ve suları tatlı göllerdendir
Yeryüzü Şekilleri - Göl
