Benzin

BENZİN

a. (fr. benzyne).Kim.
1. Formülü olan hidrokarbon; kimi eleme ve aromatik ornatma tepkimelerine katılır.
2. Bu hidrokarbonun ornatılmasıyla elde edilen her türev.

—ANSİKL. Benzinin, tepkiyen bir aramadde olarak kullanımını, 1939’da ilk kez öneren alman Georg Wittig oldu; bu görüş daha sonra kesinlik kazandı. Hatta gaz fazında morötesi tayfı bile kaydedildi. Bununla birlikte benzinin çok tepkin oluşu, sıvı ya da katı halde elde edilmesine olanak vermez. Kendisiyle bile tepkimeye girerek bifenilen () ve trifenileni () oluşturur. Furanla tepkimeye girdiğinde, katılma ürününü ve çok zayıf A—H asitleriyle benzenin ornatılmış —A türevini verir (örneğin NH3 ile formüllü anilini oluşturur).
Benzin üç yoldan elde edilir:

1. antranilik asidin formüllüdiazonyum tuzunun ısıl bozunması;
2. gibi orto konumda halojenli bir organomagnezyumun kendiliğinden bozunması;
3. sodyum amit ya da çok kuvvetli bir bazla HCl'in klorobenzenden koparılması.

AH kökünün ornatık benzinlere katılımı iki biçimde sağlanır ve dolayısıyla konum değiştirmeli ornatmalara yol açar.
Benzinin yapısı tam olarak bilinmemektedir. Formülü üçlü bağla gösterilebilir; ancak bu biçim tartışmalıdır. Aslında biradi- kalden ya da yoğuşmuş fazda dipolar bir iyondan söz edilebilir.

BENZİN a. Damıtma aralığı 40 ile 220° C arasında yer alan petrol damıtma ürünü. (Özelikle kumandalı ateşlemeli motorları beslemeye yöneliktir.)

—Damıtma aralığı yukarıdaki sınırlar içinde yer alan öteki ürünlere verilen ad.

• Benzin giderme, "yaş doğal gaz” içinden sıvı hidrokarbonları çıkarma. (Benzin giderme işlemi,kolay yoğuşabilen hidrokarbonlar için ayırıcılarla, bütan ve propan için soğurma ya da soğutma yöntemleri ile kuyu çıkışında uygulanır. "Kuru gaz" daha sonra borularla dağıtılır.)
• Birincil damıtma benzini, petrolü doğrudan damıtma sırasında elde edilen benzin.
• Buharla kraking benzini, buharla kraking yoluyla elde edilen ve karışım hazırlamayı iyileştiren birçok doymamış molekül (olefinler ve aromatikler) içeren benzin.
• Çakmak benzini, çakmaklarda yakıt olarak kullanılan uçucu ve kokusuz özel benzin.
• Doğal benzin, doğal gazdan çıkarılan, kaynama noktası düşük petrol ürünü. (Oldukça yüksek miktarda propan ve bütan içerir; propanın elenmesinden sonra kararlı bir benzin elde edilir.) [Eşanl. GAZOLİN ]
• Dönüştürme benzini, birincil damıtmanın ağır yakıtını, parafinli karbon zincirlerini aromatik halkalara dönüştüren birimlerden gegirerek elde edilen benzin.
• Kararlı benzin, en uçucu kesim giderilerek ya da bütan ayrılarak buhar basıncı düşürülmüş benzin.
• Kraking benzini, özel dönüştürme birimlerinde ağır yakıtın dönüşümüyle elde edilen benzin.
• Kurşunsuz benzin, kurşunlu katkı maddesi içermeyen benzin.
• Leke benzini, boyahanelerde ya da evlerde giysileri temizlemek ya da yağdan arındırmak için kullanılan özel benzin.
• Motosiklet benzini, motosiklet, motorlu bisiklet vb. gibi araçların iki zamanlı motorlarında yakıt olarak kullanılan benzin. (İki zamanlı motor benzini, uygun bir yağlayıcı katılmış özel bir benzindir.)
• Oto benzini, kumandalı ateşlemek ısıl motorları beslemede kullanılan bireşimsel hidrokarbon karışımı. (Bk. ansiki. böl. Petr. san.)
• Özet benzin, ayırt edici özellikleri, çok dar bir damıtma aralığı ve bileşenlerini oluşturan hidrokarbonların türü ile sınırlanan, sanayide ya da evde kullanıma uyarlanmış benzin. (Bk. ansiki. böl. Petr. san.)
• Tatlı benzin, önemsiz oranda sülfürlenmiş hidrojen ya da merkaptanlar içeren ve sodyumplombit deneyine olumsuz tepkime gösteren benzin.
• Uçak benzini, pistonlu uçak motorlarında motor yakıtı olarak kullanılan üstün nitelikli benzin. (Bk. ansiki. böl. Petr. san.)
• Yapay (sentetik) benzin, bireşimle elde edilen hidrokarbonlardan oluşan benzin. (Bk. ansiki. böl. Petr. san.)

—Isıl mot. Benzin motoru, hava-yakıt (benzin, petrol, gaz, alkol) karışımı ve kumandalı ateşlemeyle çalışan motor (Günümüzde daha çok PATLAMALI MOTOR te; rimi kullanılır.)

—Oto.

• Benzin çantası, acil durumlarda kullanmak için yedek benzin konulan çanta. (Eşanl. CERİKAN.)
• Benzin istasyonu, araba ve motosiklet sürücülerine her tür yakıt, yağ, yedek parça ve aksesuar satan istasyon. (Kimi istasyonlarda ivedilikle giderilmesi gereken arızaların onarımı yapılabilir. Hatta bir kısmında tamirhane, bakım yeri, büfe ve ayaküstü yiyecekler satan lokanta da bulunabilir.)

—ANSİKL. Petr. san.

Oto benzini

normal benzin ve süperbenzin olarak, oktan sayıları farklı iki türe ayrılır. Otomobilin gelişimi benzinin, petrol arıtma sanayisinin en önemli ürünlerinden biri olmasına neden olmuştur; nitekim bu sanayide yakıt-motor uyumu üstünde araştırmalar yapılmaktadır. Oto benzini ya da normal ve süperbenzin üretiminde arıtmanın yapısı ve işlenen ham petrolün özelliğine göre.farklı niteliklerde ve oranlarda çok sayıda bileşen yer alır Normal ve süperbenzinler içinde yaklaşık olarak şu türler sayılabilir:

• —hafif birincil damıtma benzini (nafta); nitelikli yakıt elde etmek için başka ürünler katılarak özellikleri iyileştirilir;
• —kraking benzini, özel dönüştürme birimlerinde kraking yöntemiyle ağır yakıt dönüştürülerek elde edilir. Oktan sayısı birincil damıtma benzininden daha yüksektir ve hem normal benzin, hem de süperbenzin üretiminde kullanılır;
• —buharla kraking benzini, kraking benzinine benzer özellikler gösterir ve çok sayıda doymamış molekül (olefinler ve aromatikler) içerir. Bu moleküller benzinin kalitesini yükselterek iyi bir yakıt karışımı sağlar; üstelik benzinin özgül kütlesini artırır ve istendiğinde benzine katılan alkolleri daha iyi tutar;
• —dönüştürme benzini, süperbenzinin bileşiminde %50'nin üstünde yer alır. Bu benzini elde etmek için ağır birincil damıtma benzini, dönüştürme biriminden geçirilir ve parafinli karbon zincirleri aromatik halkalara dönüştürülür;
• —bütan yakıta istenen buhar basıncını sağlar;
• —vuruntu önleyici katkı maddeleri oktan sayısını daha da artırır. Oto benzinleri, karışım hazırlamaya elverişliliği açısından kurallara bağlıdır: özellikle oktan sayısı (normal benzin için 90, süperbenzin için 95) ve damıtma eğrisi saptanır.

Uçak benzini

oto benzininden daha uçucudur ve çok daha yüksek bir oktan sayısı içermelidir; uluslararası standartlar üç kalite kabul eder: turizm uçakları için 91-98, ticari uçaklar için 100-103 ve askeri uçaklar için 115-145; ikinci rakam zengin karışımda oktan sayısını belirtir.

Özel benzinleri

elde etmek için birincil benzin yeniden damıtılır sonra kükürt giderme ve gerekirse aromatik giderme işlemleri uygulanır. Katalitik dönüştürme benzinlerinde bulunan ve yüksek oranda benzen ya da toluen içeren kimi aromatik çözücüler özütleme yoluyla elenir. Özel benzinler damıtma özelliklerine göre şöyle sıralanabilir: 40 ile 100° C arasında damıtılan benzin, boyacılıkta yağ gidermede, kauçuk kökenli zamkların üretiminde kullanılır. 60 ile 80° C arasında damıtılan benzin normal heksan bakımından çok zengindir ve yağ sanayisinde yağlı maddeler ile içyağlarını özütlemeye yarar. 70 ile 100° C arasında damıtılan benzin kauçuk sanayisinde, kataliz sobalarında yakıt olarak kullanılır. 95 ile 103° C arasında damıtılan benzin ile alkollerin suyu giderilir. 100 ile 130° C arasında damıtılan benzin kauçuk, boya ve temizleme sanayilerinde tüketilir. 100 ile 160° C arasında damıtılan benzininin kullanım alanları bir önceki benzininkilerine benzer. 30 ile 75° arasında damıtılan benzin, pentanlardan ve heksanlardan oluşur ve parfümcülükte düşük sıcaklıkta özütleme işlemlerinde kullanılır. Normal oto benziniyle aynı damıtma özelliklerini gösteren cins benzinin renksiz olması ve kurşun tetraetil içermemesi gerekir. Kaynak lambalarında ve az miktarda yağlayıcı yağ katıldıktan sonra özellikle iki zamanlı motorlarda yakıt olarak kullanılır,

Yapay (sentetik) benzin

taşkömüründen, linyitten ya da havagazından çıkan karbon, basınç altında katalitik yolla hid- rojenlenerek (Bergius, Fischer - Tropsch yöntemleri) elde edilir. Üretim maliyetinin yüksek olması ve petrolün ucuzluğu ekonomik kullanımını önemli ölçüde sınırlamıştır. Ancak petrol fiyatlarının sürekli artışı ve kömür rezervlerinin büyüklüğü bu ürüne yeniden dönüşü sağlayabilir.

benzin
petrolden elde edilen ve içten yanmalı motorlarda yakıt olarak kullanılan, uçucu ve parlayıcı sıvı hidrokarbonlar karışımı. Sıvı ve katı yağlar için çözücü olarak da kullanılır. Önceleri, özellikle gazyağı üretimine yönelik petrol sanayisinin bir yan ürünü olan benzin, karbüratörde havayla kolayca karışabildiği ve yandığında yüksek enerji verdiği için, kısa sürede en çok kullanılan otomobil yakıtı durumuna geldi.

Benzin, önceleri ham petrolün damıtılması ve daha değerli olan uçucu bölümlerinin ayrılması yöntemiyle üretilirdi. Sonraları, ham petrolden daha fazla benzin elde edebilmek için, büyük molekülleri parçalayarak daha küçük moleküllere dönüştüren kraking yöntemi geliştirildi. Büyük molekülleri ısı ve yüksek basınç etkisiyle parçalamaya dayanan ısıl kraking işlemi 1913’te uygulamaya kondu; 1937’den sonra da yerini, kimyasal tepkimeleri hızlandırarak daha çok benzin elde edilebilmesini sağlayan katalizörlerin kullanıldığı katalitik kraking yöntemine bıraktı. Benzinin niteliğini ve üretim miktarını artırmak üzere başvurulan öbür yöntemler, propilen ve büten gibi gaz halindeki alkenleri daha büyük moleküllere dönüştüren polimerleştirme; bir alken ile örneğin izobütan gibi bir parafini bağlayan alkilleme; düz zincirli hidrokarbonları dallanmış zincirli hidrokarbonlara dönüştüren izomerleştirme ve ısı ya da katalizör yardımıyla molekül yapısını yeniden düzenlemeye dayanan reforming (düzeltim) işlemleridir.

Benzin, değişik yapıdaki yüzlerce hidrokarbonun karışımıdır. Çoğu doymuş olan bu hidrokarbonların her melekülünde 4-12 karbon atomu bulunur. Otomobil yakıtı olarak kullanılan ve karışım yüzdesi yükseltiye ve mevsime göre ayarlanan benzin 30 -200 C arasında kaynar. Uçak benzinindeki az ve çok uçucu bileşenlerin oranı, otomobil benzinindekinden daha azdır.

Bir benzinin vuruntuyu (yakıt buharlarının silindirde verimi düşürecek kadar hızlı yanmasını) önleme özelliği oktan sayısı olarak belirtilir. 1930’larda, yanma hızını azaltmak için benzine kurşun tetraetil eklenmeye başladı; ancak, egzoz gazlarında zehirli kurşun bileşiklerine rastlandığından, 1970’lerde bu uygulamadan vazgeçildi. Bugün, yüksek oktanlı benzinlerin üretiminde kimyasal dönüştürme işlemleri uygulanmaktadır.

1970’lerde petrol fiyatlarının artması üzerine, şeyi, katran tozu ve kömürden elde edilen ham petrolden ya da doğal gazdan benzin üretmek için araştırmalara başlanmıştır.