Önemli İcatlar - Daktilo

yazı makinesi-DAKTİLO

baskı hurufatına benzer karakterlerle kâğıt üzerine yazı yazılmasını sağlayan makinelerin ortak adı. Tipik bir yazı makinesinde, klavye üzerindeki tuşlar yardımıyla hareket ettirilen çubukların ucuna takılmış karakterler mürekkepli bir şerit üzerinden kâğıda çarptırılır; kâğıt bir merdanenin üzerine sıkıştırılmış durumdadır; merdane her çarpmadan sonra bir karakter ileri gider ve satır sonunda kaç satır ara verilmesi isteniyorsa o kadar döndürülür.

İlk yazı makinesi örnekleri 19. yüzyılda ortaya çıktı. Çoğu buluşta olduğu gibi, çağdaş daktilonun da pek çok öncüsü olduğu için, daktilonun mucidi olarak tek bir kişinin ismini vermek zordur. "El yazısını matbaalardakine benzer usulde basılmış harflerle değiştirebilen makine", yani daktilo için ilk patent, İngiltere'de Kraliçe Anne tarafından 7 Ocak 1714'te İngiliz su mühendisi Henry Mill'e verildi, ama Mill bu buluşunu hayata geçirmedi. Böylece daktilonun icadı 1808'de Pellegrino Turri'ye (adı farklı biçimlerde kaydedilmiştir) kalmış oldu. Turri, bu daktiloyu görme engelli dostu Kontes Carolina Fantoni'nin kolay yazı yazabilmesi için icat etmişti. 1808 ile 1810 yılları arasında Kontes'in, Turri'nin daktilosuyla yazmış olduğu 16 mektup ve 1 deneme, bugün Reggio'da (İtalya) korunmaktadır.

Turri'nin makinesinde her harfin doğrudan kağıt üzerine basılmasını sağlayan minik tokaçlar olduğu anlaşılıyor. Hepsi aynı noktaya vuruş yapabilen harf çubuklarını da büyük olasılıkla ilk kez Xavier Progin icat etti, patentini 1833'te aldı. Çok sayıda üretilen ilk daktiloyu ise bir papaz olan Malling Hansen (Danimarka) 1865'te icat etti. Bu daktilo ilk kez 1870'te üretildi ve skrivekugle (yazar top) adıyla piyasaya sürüldü. Hansen'in skrivekugle'si büyük başarı sağladı ve tüm dünyada satıldı, ama tüm daktiloların standart tasarımına dönüşmedi.

Bunların çoğu büyük ve hantal makinelerdi, bazıları boyut ve biçim açısından piyanoyu andırıyordu. İlk kullanışlı yazı makinesini 1867’de ABD’li mucit Latham Sholes geliştirdi. Ertesi yıl patentini aldığı ikinci modeliyle, kalemle yazılandan da hızlı yazı yazmak olanaklı duruma geldi. Makine aslında oldukça yetersizdi, ama buluşunu izleyen beş yıl içinde Sholes aygıtını daha da geliştirdi ve 1873’te Iİion’daki (New York) E. Remington and Sons şirketiyle bir üretim anlaşması imzaladı. Piyasaya sürülen ilk yazı makinelerinin bazı özellikleri günümüze değin uygulanageldi. Bunlar, harf atlamalı ve geri çekme mekanizmalı merdane; geri çekilirken merdanenin satır aralığı verecek biçimde dönmesini sağlayan eşapman; harf çubuklarının ortak bir merkezde şeride çarpmasını olanaklı kılacak biçimde yerleştirilmesi sistemi; harf çubuklarının tuş kolları ve yaylar yardımıyla hareket ettirilmesi; karakterlerin kâğıda mürekkepli şerit aracılığıyla aktarılması; tuşların klavyeye standart bir düzende yerleştirilmesi uygulamalarıydı. Kitabının taslağını basımevine yazı makinesiyle yazılmış halde teslim eden ilk yazar Mark Twain oldu.

İlk yazı makinelerinde karakter çubuklarını kaldırma mekanizması yoktu ve yalnızca büyük harfler kullanılabiliyordu. Tuş sayısını artırmadan hem küçük hem büyük harfle yazabilme sorunu, harf çubuklarının ucuna, üste büyük harf, bunun altına da aynı harfin küçüğü eklenerek ve merdaneyi indirip kaldıran bir mekanizma geliştirerek çözüldü. Bir süre sonra da karakter çubuklarının kaldırılıp indirilmesine geçildi.

1880’lerde, harf çubukları yerine harf çarkları kullanılmaya başladı. Bu mekanizmada, karakterler belirli bir düzende yerleştirilmiş çubuklann ucuna değil, bir çemberin ya da bileziğin çevresine takılıyordu.

Tuşların yardımıyla ilgili karakterler kâğıdın karşısına getiriliyor ve bir tetik mekanizmasıyla çarptırılıyordu. Günümüzde, özellikle elektrikli yazı makinelerinde ve bilgiyazarlarda (printer) bu tür harf çarklarından yararlanılır. Harf çarklarının üstünlüğü, değişik karakterlerde harflerin yazılmasına olanak sağlamasıdır.

İlk yazı makinelerinin bir başka ortak özelliği de mürekkepli şerit kullanımıydı. Makaralara sanlı olarak makineye yerleştirilen şerit, her çubuğun çarpmasından sonra bir adım ilerliyor ve makaralardan biri tümüyle boşaldığında bu kez geri sararak karakterlerin önünden geçiyordu. Bazı makinelerde ise mürekkep stampalanndan yararlanılıyor, kullanımdan önce karakterler bu stampada mürekkepleniyordu.

Sessiz yazı makineleri.

Sessiz yazı makinelerinde çubukların merdaneye daha yavaş ama aynı momentumla çarpması sağlanır. Öbür makinelere oranla çok daha sessiz çalışmasına karşılık, bu makinelerle iyi baskı ve karbon kopya elde etme olanağı daha düşüktür.
Elektrikli yazı makineleri. Elektrikli yazı makineleri de temel olarak mekanik makinelere benzer, ama bunlarda karakterlerin çarpma etkisi bir elektrik motoru aracılığıyla elde edilir. Yazıcı ilgili tuşa bastığında, harfin kâğıda çarpması, merdanenin ilerlemesi gibi işlemler otomatik olarak gerçekleşir. Bu işlemler, elektrik motorunun miline bağlı kollardan oluşan bir mekanizma aracılığıyla yerine getirilir. Bu makinelerin üstünlükleri, daha hızlı ve düzgün yazma olanağı sağlaması, daha çok karbon kopya elde edilmesine elverişli olması ve yazıcıyı daha az yormasıdır.

İlk elektrikli yazı makinesini

1872’de Thomas A. Edison gerçekleştirdi. Baskı çarklı bu makine daha sonraları şeritli türe dönüştürüldü. 1920’de James Smather elektrikli yazı makinelerini bürolarda kullanıma uygun duruma getirdi. 1961’de International Business Machine Corporation (IBM), üzerinde karakter kabartmalarının bulunduğu küre biçimli baskı kafasıyla çalışan elektrikli yazı makinelerini piyasaya sürdü. Küresel baskı kafası merdaneye paralel bir ray üzerinde hızla hareket edebiliyor, dönerek ve yatarak istenen biçimdeki harflerin kâğıda çarpmasını sağlıyordu. Kafanın bu biçimde hareket etmesi, merdanenin sabit tutulmasını olanaklı kıldı.

DAKTİLO

a. (yun. daktylos, parmak'tan fr dactylographe’ın kısaltılmışı dactylo).
1. Bir klavye yardımıyla hareket ettirilen ve mürekkepli bir düzenekle kâğıt üzerine basılan harflerle yazı yazmayı sağlayan aygıt. (Eşanl. YAZI MAKİNESİ.)
2. Mesleği daktiloyla yazı yazmak ya da yazıları kopya etmek olan kimse, daktilograf.
3. Daktilo ile yazılmış metin: Hatasız yazılmış bir daktilo.
4. Daktilo kullanma tekniği; daktilografi: Daktilo öğrenmek. Daktilo kursu.
5.

• Bir metni daktilo etmek, daktiloya çekmek, onu yazı makinesiyle yazmak.
• Daktilo edilmek, daktilo makinesiyle yazılmış olmak: Mektubu el yazısıyla değil, daktilo edilmiş olarak göndermek.

—İş örgüt. Daktilo merkezi, bir işletmenin ya da bir kuruluşun öteki servisleri için, istek üzerine, notlar alan ve daktiloda metinler yazan servis.

7 ocak 1714'te İngiltere kraliçesi Anne "matbaadan ayırt edilemeyecek kadar temiz ve net harflerle yazabilen" bir aracın icadı ile ilgili ilk beratı İngiliz mühendis Henry Mill'e veriyordu. Ne var ki bu tasarının gerçekleşmesi için XIX. yy.'ın yarısını beklemek gerekti. 1829'da detroitli William Austin Burt “Tipograf” adı verilen ilk somut yazı makinesini ortaya koydu. 1836'da bir yangında yok olan bu tek örneğin en büyük kusuru elle olduğundan daha yavaş yazmasıydı. Aradan "yazı piyanosu" ya da “baskı telegrafı" gibi çekingen denemelerin birbirini izlediği kırk yıl geçtikten sonra, Christopher L. Sholes eylül 1867’de ilk kullanışlı yazı makinesini gerçekleştirdi; beratını ise ancak 1868'de alabildi.

1873'te Remington tarafından üretilen ilk sanayi modeli, standart bir dikiş makinesinin üzerine monte edilmişti. Şaryoyu dikiş makinesininkine benzer bir pedal döndürüyordu. Bu makinenin de giderilecek iki kusuru daha vardı: yazısı görünmüyor ve yalnızca büyük harfle yazabiliyordu. Bu çok yer kaplayan, hantal ve masraflı makine hiç piyasaya sürülmedi. Sholes'ten esinlenen Remington, Under- wood, Smith, Royal vb. gibi birçok şirket, küçük aksaklıkları yavaş yavaş gidererek modem bir yazı makinesi yarattılar.

Daktilonun el emeğini hafifletme yollarını arayan Thomas Edison, elektrikle çalışan ilk yazı makinesini üretti (bir elektrikli mıknatısla hareket eden çubuk)- 1914'te James Fiald Smathers motorla çalışan ye daha kullanışlı olma olasılığı bulunan ilk yazı makinesini sundu 1930'da seri halinde üretilen elektrikli makinelerin ilk örneği piyasaya çıktı International Business Machines Corporation (IBM) tarafından üretilen bu hızlı makinenin kazandığı bü yük başarı üzerine, firmaların büyük bir çoğunluğu harflerin orantılı aralıklarla dizili olduğu elektrikli bir model üzerinde ça lışmaya başladılar.

İBM'nfn yaptığı bir başka önemli yenilik, 1961'de oynak şaryonun kaldırılmasıyla. eski çubuklu sistem yerine harf desteği olarak küre sistemini getirmesiydi terinden çıkartılabilen ye ancak birkaç gram ağırlığında olan kürenin üzerindeki harfler kabartma biçimindeydi ve kağıdın takıldığı merdaneye koşut bir ray boyunca, yazı şeridi ile birlikte yer değiştiriyor, böylece vuruşların daha rahat ve hızlı olma sini sağlıyordu. On yıl sonra yapılan bir başka yenilik, genel olarak "papatya" denen harf taşıyıcı çarkın ortaya çıkmasıydı.

Harfleri ayırt etmeyi, aralıkları ve satır sonlarını belirlemeyi olanaklı kılan yazı makinesi, pek çok aynntının düzeltilmeslyle daha 1939'dan Önce geleneksel yazı makinesinden doğmuştu.

ilk otomatik yazı makineleri de aynı dönemde ortaya çıktı. Klavyeye vurulduğu anda kâğıda basılan metin aynı zamanda karton ya da delikli şeride daha sonraları da banda, karta ya da mıknatıslı diske kaydediliyor, yeniden tuşlara basılmadan istendiği kadar çoğaltabiliyordu.

Bazı yazı makineleri bellek ve hesap mekanizmaları, görüntü ekranları, iletişim ağlanna bağlanma olanaklan ile metin işlem aygıtlarına dönüştü ve düzenleme yineleme aktarma, ayırma, metin seçme bilgileri sınıflandırma gibi işlemleri yerine getirebilecek biçimde donatıldı.
Tüm yazı makinelerinde en azından aşağıdaki parçalar bulunmak zorundadır:

• klavye, sayıları değişebilen ve harflerin, rakamların, imlerin ya da makinenin türlü işlevlerinin karşılığı olan tuşlardan oluşur;
• kâğıt taşıyıcı merdane: kâğıdın elle ya da otomatik olarak yukarı çıkmasını sağlayan bir düzeneği olan oynak bir şaryo üzerine monte edilmiş olabilir ya da olmayabilir;
• kabartma harfler: çubukların, bir kürenin ya da çarkın üzerinde yer alabilir. En yaygın karakter tipleri “pika" ile boyu ve aralığı küçük olan “eliftir.