-Z- Harfi İle Başlayan Kelimeler - Sayfa 24

zemskiy sobor. Tar. Çar tarafından ya da onun yokluğunda metropolit ya da patrik tarafından toplantıya çağrılan Rusya temsilciler meclisi (1550-1653 dolayları). Zemskiy soborlar ya da “Tüm rus toprakları meclisi", üst düzeydeki din adamları, boyarlar duması ve hizmet görevlilerinin temsilcileri ve dışmahalle sakinlerinden (posad) oluşuyordu. Çoğu zaman bir danışma meclisi görevi yapan bu meclisler, karışıklıklar sırasında (1605-1613) Rusya' da en büyük otorite durumuna geldi. XVII. yy.’ın ikinci yarısında önemlerini yitirdiler.

ZEMSTVO a. (rusça söze.). Tar. Avrupa Rusyası'ndaki illerde yerel yönetimi sağlayan meclis (1864-1917).

—ANSİKL. 1864 yasası’yla ilçe ve il zems- tvoları kuruldu. İlçe zemstvoları üç seçmen grubu tarafından seçilirdi: toprak sahipleri, kentliler ve köylüler. Bu zemstvo- lar da üyeleri arasından il zemstvolarının üyelerini seçerlerdi. Bu meclisler yönetimin vesayeti altındaydı: kararları üzerinde valilerin durdurma ve erteleme hakkı vardı. Zemstvoların görevlerinin bir bölümü zorunlu (yolların, kamu yapılarının, posta şebekesinin bakımı), bir bölümü seçme- ceydi (tarıma ve yerel sanayiye yardım, kamu sağlığı ve ilköğretim). 1890 yasası zemstvoların özerkliklerini önemli ölçüde sınırladı, birinci seçmen kuruluna, yani toprak sahiplerine mutlak çoğunluk sağladı. Böylece zemstvo bir soylular kuruluna dönüştü.
Zemstvolar köyleri modernleştirmeye çalıştılar: köylerde ilköğretimi yaydılar, sağlık yardımı sağladılar. Liberal düşüncelere aracılık ettiler. XIX. yy.'ın sonunda, aralarında eşgüdüm sağlamak amacıyla 1896’da ilk ulusal kongrelerini yaptılar. Zemstvo liberalleri kent aydınlarının bir bölümüyle yakınlık kurdular ve kasım 1904'teki kongre sırasında bir ulusal meclis isteminde bulundular Birinci Dünya savaşı sırasında, prens Lvov tarafından yönetilen Zemstvolar birliği ile Kentler birliği ortak bir komite kurdular: zemgor. Komitenin amacı hükümetin yetersizliklerini karşılamak üzere destek sağlamaktı.

ZEMUN, Belgrad kentinin banliyösü; Tuna nehrinin kıyısında, Sava kavşağının yukarısında.

ZEN sıf. (fars. söze). Esk. “Vurucu vuran, atan, çalan" anlamında bileşik sıfatlar oluşturulur: dest-zen (el vurucu; işe başlayan), hande-zen (kahkaha atan), reh-zen (yol kesen).

ZEN a. (fars. zen). Esk.
1. Kadın: "Uyuşmadı gönlüm merd ile zenle" (Neyzen Tevfik).
2. Pirezen -* PİREZEN.

ZEN a. (japonca zen; çince çan; sans- kritçe dhayana, derin düşünce, murakabe). XII. yy.’da Eisai ve XIII. yy.’da Şoyo Da- işi tarafından Çin’den Japonya’ya sokulan önemli bir buddha okulu.

♦ sıf. Zen'e ilişkin.

—ANSİKL. Eisai, çan" buddhacılığının çin Linçi (japonca: Rinzai) geleneğine bağlıydı. Linçi geleneği, koan'a ve ustanın el çırparak ve ani darbeler indirerek uyandıracağı şiddetli şok etkisine büyük önem veriyor ve bunun yoğun düşünceye dalmış öğrencinin aydınlanmaya (satori) ermesine yardım edeceğine inanıyordu. Şoyo Daişi tarafından Japonya'ya sokulan zen ise, sükunet (zazen) içinde oturarak düşünceye dalma yöntemini tercih etmekte, aydınlanma deneyiminin ancak bu yoldan gerçekleşebileceğini ileri sürmekteydi. Her iki okul da öğretmenin öğrenciyi bilgilendirmesine ağırlık verir, kutsal metinlerin ve öğretilerin rolünü en aza indirir. XVI. yy.'da, zen keşişleri gerek diplomat, gerekse yönetici olarak Japonya'nın tarihinde önemli bir rol oynadılar ve ülke kültürüne büyük bir katkıda bulundular; çay seremonisi, no tiyatrosu gibi japon kültür modellerinin esin kaynağı oldular Zen ustası aynı zamanda çin yenikonfuçiusçulu- ğuna da büyük önem verir. Günümüzde, zen pratiği, Japonya sınırlarını büyük ölçüde aşmış bulunmaktadır.

—Güz. sant. XV.-XVI. yy.'larda Japonya' da en parlak dönemini yaşayan zen, bu ülkenin estetik anlayışını değiştirdi. Coşku içinde büyük bir hızla, her türlü akılcı denetimin dışında mürekkeple yapılan resim (sumi-e) zenin en çok tercih ettiği ifade tarzıdır. Zen resminin ilk büyük temsilcileri Cosetsu, Tenşo Şubun ve Sesşu adındaki keşişler oldu. Bunların kusursuz bir lavi tekniğiyle yapılmış peyzajları, seyredenlerde kendiliğindenlik yanılsaması uyandırır. Zen, ayrıca, çanoyu ya da çay sanatı ve bununla ilişkili bütün sanatlar üzerinde de son derece etkili oldu: seramikçilik, mimarlık, bahçe sanatı, çiçek düzenlemesi, bambu ve metal işçiliği, laka sanatı.

ZENABİR çoğl. a. (ar. zenbûr'un çoğl. zenâbir). Esk. Eşek arıları.

ZENADIK ya da ZENADIKA çoğl. a. (ar. zındik'ın çoğl. zenadılf, zenâdılfa). Esk. Zındıklar, münafıklar.

ZENAN sıf. (fars. zeden, vurmak'tan ze- nSn). Esk. "Vuran", “vurarak” anlamında bileşik sözcükler oluşturur: şimşir-zenan (kılıç vuran, kılıçla dövüşen), ta^ne-zenan (söverek) vb.

ZENAN çoğl. a. (fars. zen'in çoğl. ze- nsn). Esk. Kadınlar: "... onun zevk ü sa- fâsı, vefâ-yı zenân ve ebr-i tâbistân gibi nâ -pâyidârdır" (Ebüzziya Tevfik). Mekr-i ze- nan (kadınların hilesi, fendi).

ZENANA a. (hindi kökenli söze.). Tekst. Ev giysileri, sabahlık vb. yapımında kullanılan, ipekli ya da pamuklu, dökümlü kumaş.