Töre-Karadeniz Sistemi

Töre-Karadeniz Sistemi

, Ekrem Karadeniz’in, hocası Abdülkadir Töre’den devraldığı notları düzenleyerek basıma hazırladığı Türk Musikisinin Nazariye ve Esasları (1983) adlı kitapta ortaya konan Türk müziği kuramı.

Töre’ye göre bir taninide (majör ton ya da tam ses) altı aralık vardır. Arel-Ezgi Sistemi’nde olduğu gibi Töre-Karadeniz Sistemi’nde de birim aralık komadır. Tanini içindeki küçük aralıkların koma değerleri şöyledir: koma 1, irha 1,5, sagir 2,5, bakiye 4, küçük mücennep 5 ve büyük mücennep 8. Töre-Karadeniz Sistemi’nde anadizi ya da “esas gam” çargâh değil rast makamının ıskalasıdır (dizi). Dolayısıyla Türk müziğinde natürel si buselik değil, segâh perdesidir. Makam konusunda seyir kavramına büyük önem veren Töre ve Karadeniz makam dizilerini açıklarken ne eskilerin âvâze, şube gibi kavramlarına, ne de Arel-Ezgi Sistemi’ndeki dörtlü ve beşlilere başvurmuşlardır.

Töre-Karadeniz Sistemi’nde basit ve birleşik olmak üzere iki tür makam vardır. Makamların çoğunun, biri inici öbürü çıkıcı olmak üzere iki ıskalası olur. Bu iki ıskala arasında çoğunlukla, altıncı ya da yedinci derecenin inerken birkaç koma pestleşmesinden başka fark yoktur. Basit makamların ıskalaları, üçü inici, üçü de çıkıcı olmak üzere altı tipe indirgenmiştir. Bu ıskalalar tam ve yarım sesler ve artık ikili aralığının çeşitli sıralanışlarıyla oluşmuştur. Türk müziği ses sistemini açıklarken yarım komalık değeri söz konusu eden ve bir sekizlide 24 aralık (Arel-Ezgi Sistemi’nde) belirlenmesini yetersiz bularak bu sayıyı 41’e yükselten Töre ve Karadeniz, ıskalaları, tam ve yanm ses kavramlarına başvurarak tiplere ayırmışlardır. Aslında Arel-Ezgi Sistemi’nde olduğu gibi Töre-Karadeniz Sistemi’nde de yarım ses diye bir aralık yoktur. Basit makamlar açıklanırken bu ıskala tipleri üçlü, dörtlü, beşli gibi daha küçük ses dizilerine başvurulmaması önemli bir eksiklik olmaktan kurtarırsa da, birleşik makamlar söz konusu olduğunda üçlü, dörtlü ve beşlilerin makam bileşimlerini açıklamada sağladığı büyük kolaylık ortaya çıkar.

Töre ve Karadeniz, Hüseyin Sadettin Arel ve Suphi Ezgi’nin büyük usulleri birtakım basit ya da küçük usullere bölerek açıklamalarını yersiz bulmuş, büyük usullerin de tıpkı küçük usuller gibi belli vuruş türlerinin çeşitli biçimlerde sıralanmasıyla oluşturulduğunu savunmuşlardır. Töre ve Karadeniz’e göre Türk müziğinde düm, tek, tekâ, teke ve tâhek olmak üzere beş vuruş (darb) türü vardır.