Yalta Konferansı
II. Dünya Savaşı sonlarında, Nazi Almanyası’nı kesin yenilgiye uğratacak son saldırıyı görüşmek üzere, ABD başkanı Franklin D. Roosevelt, İngiltere başbakanı Winston Churchill ve SSCB lideri Iosif Stalin’in katılımıyla Ukrayna SSC’deki Yalta kentinde düzenlenen konferans (4-11 Şubat 1945).
Almanya’nın ABD, İngiltere, Fransa ve SSCB’nin denetimindeki işgal bölgelerine ayrılması daha önceki görüşmelerde karara bağlanmıştı. Konferansta, halkın temel gereksinimlerini sağlama dışında Almanya’ya karşı hiçbir yükümlülüğün söz konusu olmayacağı konusunda görüş birliğine varılarak, Alman savaş sanayisinin dağıtılması ve önde gelen savaş suçlularının uluslararası bir mahkemede yargılanmaları kararlaştırıldı. Aynca savaş tazminatları için bir komisyonun kurulması konusunda görüş birliği sağlandı. Ele alman bir başka konu da savaşta yenilgiye uğrayan ya da Müttefik kuvvetlerince kurtarılan ülkelerdeki siyasal yapının düzenlenmesiydi.
Bu konuda “bütün demokratik unsurları temsil edecek geniş tabanlı geçici yönetimlerin kurulması ve en kısa sürede serbest seçimler sonucunda halkın iradesini temsil edecek hükümetlerin oluşturulması” ilkesi benimsendi. Ama Polonya’yı kimin temsil edeceği konusunda da görüş ayrılıkları ortaya çıktı. ABD ve Ingiltere Polonya’nın gerçek temsilcisi olarak gördükleri Londra’daki sürgün hükümetiyle ilişki kurarken, SSCB komünistlerin denetiminde bulunan Lublin’deki Polonya Ulusal Kurtuluş Komitesi’ni (PKWN) destekliyordu. Taraflar arasında görüş birliğine varılamaymca, bu iki grubun geçici bir hükümet kurmak için işbirliği yapmaları istendi. Polonya’nın gelecekteki sınırları konusunda ise herhangi bir sonuca ulaşılamadı.
Uzakdoğu’yla ilgili görüşmelerde, Almanya’nın yenilgisinden “iki ya da üç ay” sonra Japonya’ya karşı savaşa girmesi karşılığında, SSCB’nin Rus-Japon Savaşı’nda (1904- 05) kaybedilmiş toprakları geri almasını öngören bir gizli protokol imzalandı. Protokolde Dış Moğolistan’ın bağımsızlığının tanınması da öngörülmüştü. Konferansın bir başka önemli sonucu da Stalin’in Çin’le bir dostluk ve işbirliği antlaşması imzalamayı kabul etmesi oldu.
Konferansa katılan liderler, bir süre önce hazırlanmış olan Birleşmiş Milletler Antlaşmasında pürüz oluşturan Güvenlik Konseyindeki oylama sistemi ve SSCB’yi oluşturan cumhuriyetlerin üyeliği konularını çözüme bağladılar. SSCB bu uzlaşma sonucunda 16 Sovyet cumhuriyetinin BM Genel Kurulu’nda temsil edilmesi isteğinden vazgeçti. Kamuoyuna 1946’da açıklanan konferans kararlan ABD’de sert eleştirilere yol açtı. Roosevelt’e yöneltilen suçlamalar arasında Dışişleri Bakanlığı’ndaki Sovyet yanlısı gruplardan etkilendiği ve konferans sırasında sağlığının bozukluğu nedeniyle yerinde kararlar alacak durumda olmadığı gibi iddialar da bulunuyordu. 1949’da Çin’de komünistlerin iktidara gelmesi de Yalta Konferansının sonuçlarına bağlandı. Ama sonradan tarihçilerin araştırmaları ve konferansa katılanların tanıklıkları bu suçlamaların asılsız olduğunu ortaya koydu.
