Grigori Zinoviyev (Grigoriy Zinovyev)

ZİNOVYEV (Grigoriy Yevseyeviç RADOMİYSLKIY),

rus devrimci
(Yelizavetgrad, 11(23) Eylül 1883 - 25 Ağustos 1936).

Küçük burjuvaziden yahudi bir ailenin çocuğuydu, 1901 yılında RSDİP'e katıldı ve 1902'de tutuklanmaktan kurtulmak için ülke dışına kaçtı. 1903 yılında partinin bölünmesi sırasında bolşeviklere katıldı, ardından Güney Rusya'ya dönerek gizli siyasal etkinliğine yeniden başladı. 1904 yılında hastalanarak tekrar İsviçre’ye gitti. Rusyaya döndü ve 1906'dan başlayarak Petersburg'un işçi mahallelerinde yaşadı.

Bu dönemde, başkentteki en önemli bolşevik yöneticilerden biriydi. 1908'de tutuklandı, serbest bırakılınca İsviçre'ye gitti ve çeşitli bolşevik gazetelerin yönetimine katıldı. 1914'te savaş ilan edildiği sırada, Lenin'le birlikte Galiçya'daydı. Onunla İsviçre’ ye geçti, Zimmerwald konferansı'nda (eylül 1915), ardından Kienthal konferansında (nisan 1916) partisini temsil etti ve nisan 1917'de, Almanya üzerinden Rusya' ya döndü. Lenin’in nisan tezlerine katıldıktan sonra Zinovyev, basında ve toplantılarda çok geniş bir etkinlik gösterdi. 10 ekimde Kamenev’le birlikte, Bolşevik parti merkez komitesinin silahlı ayaklanmayı gündeme getiren kararına karşı çıktı ve 18 ekimde gene Kamenev’le birlikte, hazırlanan ayaklanmayı kınayan bir makale yayımladı. Davranışı nedeniyle Lenin tarafından çok sert bir biçimde eleştirilmekle birlikte, partideki sorumluluklarını korudu ve Bolşevik kasım (ekim) devrimi’ne katıldı.

Bolşeviklerin kazanması üzerine, öteki sosyalist partilerle bir koalisyon hükümetinin kurulmasını savundu. Ukrayna'da kısa bir görevden sonra, aralık 1917’de Petrograd sovyeti başkanlığına seçildi. 1919'da Komünist enternasyonal yürütme kurulu başkanlığına getirildi ve 1926’ya kadar bu kurulun başında kaldı. 1924’te Kamenev ve Stalin'le birlikte, Troçki'ye karşı troykayı kurdu. Ancak, 1925'te, Stalin’e karşı yeni muhalefetin yöneticilerinden biri durumuna geldi. Kısa bir süre içinde azınlıkta bırakılarak, temmuz 1926'da siyasal bürodan çıkarıldı ve yıl sonunda da yürüttüğü Enternasyonal başkanlığı kaldırıldı. Aralık 1927'de, Troçki'yle birlikte partiden çıkarıldı.

Birkaç kez özeleştirisini yapması üzerine, 1928-1932 arasında, ardından 1933-34 arasında partiye yeniden alındı. Ocak 1935’te, Kirov’un öldürülmesindeki “manevi sorurnluluğu” gerekçesiyle 10 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Ancak ağustos 1936'da, Kamenev'le birlikte, Moskova duruşmalarından birinde suçlu görüldü, ölüm cezasına çarptırıldı ve cezası yerine getirildi. 1923'te Alman devrimi'nin sorunları üzerine yazdığı yapıt, en önemli yapıtıydı. 13 haziran 1988’de SSCB Yüksek mahkemesi, 1936' da Zinovyev hakkında verilen kararı iptal etti.

Zinovyev Grigori Yevseyeviç

asıl adı OVSEL GERŞON ARONOV RADOMISLSKİ
(d. 23 Eylül 1883, Yelizavetgrad [bugün Kirovograd], Ukrayna, Rus Çarlığı - ö. 25 Ağustos 1936, Moskova, SSCB),
1917 Sovyet Devrimi’ni gerçekleştiren Bolşevik Partisi’nin önderlerinden.

Lenin’in yakın çalışma arkadaşları arasında yer almış, 1920’lerde Komünist Partisi’nde büyük ağırlık kazanmış, daha sonra Stalin’in giriştiği Büyük Temizlik sırasında idam edilmiştir.

Dar gelirli bir Yahudi ailesinin oğluydu. Hiç okula gitmediği halde 1902-05 arasında yurtdışında bulunduğu dönemlerde Bern Üniversitesi’nde hukuk derslerini izledi. 1901’de Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi’ne (RSDRP) girdi, Lenin’in parti içinde oluşturduğu İskra grubuna katıldı. 1903’te partideki bölünmeyle birlikte Bolşevikler arasında yer aldı. 1905 Devrimi sırasında Petersburg (sonradan Petrograd) işçileri arasında ajitasyon yürüttü. 1907’deki Londra Kongresi’nde RSDRP Merkez Komitesi’ne girdi. 1908’de tutuklandı, ama sağlığı bozuk olduğu için hemen serbest bırakıldı.

1909-17 döneminde Fransa, Avusturya ve İsviçre’de yaşadı, Lenin’in başlıca çalışma arkadaşlarından biri oldu. Lenin’in önderliğine karşı çıkan militan Bolşeviklere ve Menşevikler ile Lev Troçki’ye karşı yürütülen mücadelede yer aldı. Rusya’daki Bolşevik örgütlerinin yönetiminde ve Duma'daki (Devlet Meclisi) Bolşevik milletvekillerinin çalışmalarında etkin rol oynadı. I. Dünya Savaşı sırasında, AvrupalI sosyalistler arasında “enternasyonalistlerin” örgütlenmesi için çaba harcadı.

1917’de Şubat Devrimi’yle çarlığın yıkılmasından sonra nisanda Lenin’le birlikte Rusya’ya döndü. Ama ekimde Lenin Bolşeviklerin iktidarı almasında ısrar edince yakın arkadaşı Lev B. Kamenev’le birlikte ona karşı çıktı, hatta tasarlanan ayaklanma konusunda basma bilgi sızdırdı. Ekim Devrimi’nin ardından, öbür sosyalist partilerin de hükümette yer almasını sağlamaya çalıştı. Protestosunu ortaya koymak amacıyla Ekim 1917’de Bolşevik Parti Merkez Komitesi’nden istifa etti. Ama çok geçmeden eski konumuna döndü. Hitabet yeteneğiyle, halkın yeni rejime desteğinin kazanılmasına katkıda bulundu. 1921’de, Petrograd (bugün Petersburg) parti örgütünün başı, Petrograd İşçi ve Asker Delegeleri Sovyeti başkanı ve partinin Politbürosunun daimi üyesi oldu. 1919’da kurulan III. Enternasyonal (Komintern) yürütme komitesinin başkanlığına getirildi. Rus komünistlerinin ağırlıkta bulunduğu Komintern yönetimi, sosyalist politikaları biçimlendiriyor ve üye partilerin etkinliklerinin eşgüdümünü sağlıyordu. Zinovyev, bu görevi sırasında yazdığı ileri sürülen ve 1924’te Londra gazetelerinde yayımlanan bir mektup yüzünden uluslararası düzeyde olumsuz bir ün kazandı. Zinovyev’in İngiliz komünistlerine yıkıcı etkinliklere girişmeleri talimatı verdiği ileri sürülen bu mektubun yayınlanmasının İngiltere’deki ilk İşçi Partisi hükümetinin düşmesine katkıda bulunduğu kabul edilir.

Zinovyev, Ocak 1924’te ölen Lenin’in yerine Troçki’nin geçmesini önlemek için Kamenev ve Stalin’le bir koalisyon oluşturdu. Ama bu üçlünün, iktidar mücadelesindeki güçlü rakibi Troçki’yi yenmesinden sonra Stalin müttefiklerine karşı harekete geçti. Leningrad parti örgütü ve Komintern üzerindeki denetimi de, Troçki’yle 1926’da kurduğu gecikmiş ittifak da Zinovyev’in parti içindeki gücünü korumasına yetmedi. 1926 sonuna doğru Politbüro ve Komintern’den istifaya zorlandı, 1927’de de partiden atıldı. Sonradan partiye yeniden alınmasına karşın asla önceki saygınlığını elde edemedi, 1932 ve 1934’te iki kez daha partiden atıldı. Parti yöneticilerinden Sergey Mironoviç Kirov’un Aralık 1934’te öldürülmesi olayında “manevi suç ortaklığı” gerekçesiyle 1935’te tutuklandı ve gizlice yargılandı, 10 yıl hapse mahkûm oldu. Ertesi yıl, Büyük Temizlik duruşmalarında yeniden yargılandı. Kirov ve başka Sovyet önderlerini öldürmek amacıyla terörist örgüt kurmak gibi düzmece bir suçlamayla idam edildi. 1988’de Sovyet Yüksek Mahkemesi Zinovyev’le ilgili mahkeme kararını iptal ederek saygınlığını iade etti. Zinovyev’in Türkçede Rusya Komünist Partisi Tarihi (1991) adlı bir kitabı yayımlanmıştır.