Plebler

PLEBLER

a. (lat. plebs, plebis’ten). Rom. tar. Romatoplumunun en kalabalık kategorisi; patricius'lar kategorisinin karşısında yer alıyor ve onunla birlikte populus'u oluşturuyordu.

—ANSİKL. Rom. tar. Pleblerin kökeni, yani kenarda tutulan etnik bir grup mu, hayvan yetiştiriciler tarafından aşağsanan tarımcılar sınıfı mı, yoksa inorganik ve değersiz bir düşkünler ve yabancılar yığını mı oldukları bilinmemektedir. Pleblere dayanan etrüsk kralları Roma'dan kovuldukları zaman (LÛ. VI. yy.) plebler, rahiplik ve magistratuslukları kendilerine ayıran pat- riciusların egemenliği altına düştüler. Yeni bir taktik büyük piyade taburları kullanılmasını gerektirince (CENTURİATUS halk meclisleri), vazgeçilmez bir duruma gelen plebler, iç savaş tehdidiyle durumlarında gitgide gelişen bir düzelme sağladılar.

Önderleri olan pleb tribunusları plebleri borç yüzünden köleliğe düşmekten ya da çok sık askere alınmaktan kurtarmak olanağını veren intercessio yetkisini elde ettiler (LÛ. V. yy.). Kent plebleri içinde, ticaretle zenginleşen bir seçkin grup oluştu ve bu grup, ager publıcus'un bölüşmesine, 451-450'de yasaların yayımlanmasına katılmayı (OECEMVIR), bir magistratusun yetkisini kötüye kullanması üzerine halka başvurma (provocatio ad populum) hakkını, patriciuslar ve plebler arasındaki evliliklerin (conubium! geçerliliğini (ancak 445’te) ve magıstratusluklara girmeyi patriciuslardan koparıp aldı. Pleblerin temsilcileri (tribunuslar ve aedilisler), İkinci pön savaşı'ndan sonra kesin olarak kabul edilen tümel bir yetki kazandılar; concilia plebis ad!' toplantıları, bu toplantılarda kabul edilen yasa metinleri olan plebisitlerin geçerliği Senato’nun onayı olmaksızın kabul edildiği andan (287 lex Hortensia'sı) başlayarak patrici- usları da çekmeye başladı. Bununla birlikte eşitlik tam olmaktan da uzaktı; bazı kutsal görevler, ne saliens, ne flamen ve ne de rex sacrorum olabilen plebler için erişilmez kaldı; ancak siyasal alanda onlara büyük bir üstünlük sağlayan tribunatusun mutlak denetimini sürdürdüler.

III. yy. boyunca, patriciuslar ve pleblerin önderleri arasındaki anlaşmazlıklar yatıştı ve çok geçmeden pleblerin öndeıleri yönetici bir aristokrasi olan nobilitas içinde bir araya geldi. Kalabalık bir orta sınıf oluşturan kırsal plebler, çok uzun savaşların ya da tarımsal bunalımların kurbanı olarak ortadan kalkmaya yüz tuttu. Yıkıma uğrayan roma köylüleri Roma’ya giderek, eski aileleri azatlılar yığını içinde yitip giden kent pleblerinin sayılarını artırdılar. İ.Û. II. yy.’dan başlayarak, nobilitas'ın düzenlediği seçim yolsuzluklarıyla ahlakları bozulan roma plebleri, yalnızca verdikleri oylara karşılık kendilerine ödenen congiarium ve sportulalarla yaşıyorlardı, imparatorluk döneminde plebler, bedava buğday almayı sürdürdüler ve çözülmesi güç veraset sorunları sırasında önemli bir rol oynadılar.

Geç imparatorluk döneminde, kent plebleri (zanaatçılar ve serbest meslek sahipleri) ve kırsal plebler arasında hâlâ bir ayrım vardı. Kırsal plebler, feodal baş vergisini ödemek zorunda olmakla birlikte devlet, onlar için bir defensor plebis görevi oluşturmuştu, imparatorlukla birlikte, roma plebleri de ortadan kalktı.

pleb

Latince PLEBS, çoğul PLEBES, Eski Roma’da ayrıcalıklı patriciler dışında kalan yurttaşlara verilen ad.

Plebler ve patriciler arasında, büyük olasılıkla kabile toplumunun çözülüş süreci içinde adım adım beliren, servete ve siyasal nüfuza dayanan bir sınıf ayrımı vardı. Plebler asker olabilir, oy kullanabilir, ama Senato üyeliği, magistra'lık (üst yönetici), rahiplik gibi yüksek makamlara gelemez, patrici sınıfından kimselerle evlenemezlerdi. Bu tür fazla derinleşmemiş sınıf farkları ve kademelenmiş ayrıcalıklar, başka kabileden devlete geçiş süreçlerinde, örneğin Yunan sitelerinin evriminde de gözlenebilir.

İÖ 5. yüzyılda siyasal eşitlik için mücadeleye girişen plebler, concilia plebis denen kendi meclislerini oluşturdular ve kendi işlerini görmek üzere tribunus ve aedilis’ler seçmeye başladılar. Ayrıca Senato’nun ve yöneticilerin kararlarına karşı veto hakkını kullanmak ve ödünler koparmak amacıyla devlet işlerinden çekilme eylemlerine (secessio) başvurdular. Sonunda çatışmayı çözmekle görevlendirilen pleb kökenli Roma diktatörü Quintus Hortensius İÖ 287’de çıkardığı Lex Hortensia adlı yasayla pleb meclisinin kararlarını (plebiscitum) Senato’nun onayına gerek kalmaksızın bütün yurttaşlar için bağlayıcı duruma getirdi. Cumhuriyetin son yıllarında ve imparatorluk döneminde pleb terimi sıradan yurttaş anlamında kullanılmaya devam etti.